5 Альманах № 4.

ФОЛЬКЛОР

алтн хәәч

(Бурят улсин ту у ль).

Ик эрт, кезэнэ нег хан бәәдг бәәҗ гиж келцхэнэ. Тер хан ор һанцхи көвүтә бәәҗ.

— «Көвүнәнм седклнь сән, ухань тату. Намаг үкхлә, иим күн яһж. нутган залхмн болхв? Чик ^аалһарнь залж чадх герг авч өглһтә. Тиим герг альдас олхв?» — гиж хан ухалв.

— «Хамгин угатя күүнә күүкн чигн болг, нанд йилһл уга, зуг ухата- болен х«өөн болх» ги-җ хан шиидв.

— Эргҗ йовад, хамгин ухата күүк олж автн гиҗ хан элчнрән боли түшмлмүдән йовулв.

Түшмлмүд нутган эргәд кесг хонгтан йовцхав,— тер бийнь ирлццһү күүк олж чадсн уга. Сәәхн күукд дала, угатя күүнә күүкд чигн хара биш бәәнә, болв хаана зааснла әдл күүкн әлднь чигн харһхш.

Эдн нова йовҗ нег нутгар орж ирв: хамгин захд, хамгин хар, хам­гин му гер бәәхиг үзцхәв, һазань мөрн чигн уга, мэр уйдг һазр чигн уга.

Түшмлмүд мөрдәсн бууцхаһад, мөрдән уйхар седцхәнә, мөрд уйдг һазр уга болад, мөрдән бәрлдәд зогслдад бәдв. Герин бүсәс мөрд уйж болшго.

Минь тигжәтл, ишкә герин иргәр нег күүкн шаһаҗ хәләһәд. Тедниг хәләчкәд:

— Герт юңгад эс орцханат. Гер эргләд юңгад йовлдад бәәнәт? К> хәәжәнәт?,— гиҗ күүкн сурв.

— Тана герт орхар седләвдн, зуг мөрдән уйдг 1һазр уга болад зогс- җанавдн — гиж хаана түшмлмүд хәрү өгцхәв.

Күүкн маасхлзн инәһәд:

— Мөрдән уйх һазр олҗ чадл уга бәәцхәнт? Эн үвл бәәнә, эн зуи бәәнә, эднәс мөрдән уйцхатн:,— гиж күүкн келв.

Хаана түшмлмүд төгәлңгдән эргүләд хәләчкәд, нег-негән гилхүрдҗ; хәләцхәв-үвл зун хойрас мөрдән уйцхатн гисиг юуһинь медл уга бәәц- хәв...

Юн учр деерәс эн манар наад бәржхмб?— гиҗ эдн күүкнд уурлц- хав. Тер кевәрн тедн хаана көвүнд келх тааста күүк олҗ чадл уга, мөр- дән унҗ авад, зөвәр атхр хәрәд йовж одцхав.

Хаана алвтур эдн күрч ирцхәв. Альдаран одцхавт, ямаран күүк үзвт. ухата күүк олж авцхавт, угай? — гиж хан сурв.

— Алдр хан, бидн киидән йовад ирввдн. Хаана алвтиг кевтнь эрг- вдн, гер болһнд орвдн, күүкн болһнла күүндвдн, тер бийнь тааста күүк: олҗ чадсн угавдн гиҗ түшмлмүд хәрү огцхәв.

— Угатя күүнә герт одвт,— гиҗ хан сурв.

— Угатя күүнә герт чигн одвдн гиҗ түшмлмүд хәрү өгцхәв. Хамгин сүүләрнь тиим му хар герт одвдн. һазань нам мор уйдг ‘һазр чигн уга_ш угатя бәәж. Эн герт нег һәргтә күүкн бәәҗ. Күн медшго үг келнә, гилдв.

— Тер күүкн танд юн гиж келв?— гиж хан сурв.

— Күүкн гертәс иргәр шаһаһад хәләчкәд, маниг мөр уйх һазр хәә- җәхиг үзчкәд: «Үвл эн бәәнә, зун эн бәәнә, эднәс мөрдән уйцхатн» гиж келв. Тиим үгәс күн ю чигн медж болшголм. Бидн тер күүкнлә дакҗ үг күүндсн угавдн, шуудтан хәрәд күрч ирввдн гиҗ түшмлмүд хәрү өгц- хәв. Хан мус гиһәд инәчкәд:

— Тер геринтн өөр цан бәәлү, тергн бәәлү? — гиҗ сурв.

Түшмүлмүд нег негдн хәләлдчкәд келцхәв:

— Алдр хан чи энүг яһҗ медвчи? Эн хаһрха герин өөр хамхрха цан, тергн хойр кевтлүс гилдв.

— Үвл, зун гиснтн тер.— Тадн хаана түшмлмүд болдг болв чигн, эн үгиг юуһинь медсмн угат. Эн күүкн альд бәәхинь нанд келҗ өгтн, би эврән однав! — гиҗ хан келв.

Мөрән тохулж унад, 'һарад йовб. Кесг-кесгтән йовад хаһрха хар ге- РҮР күрәд ирв. Мөрнәсн бууһад, тергнәс М1өрән уйчкад, герт орв. Хә- ләхнь өвгн-эмгн хойр сууцхана, кецү сәәхн күүкн көдлмш кеж сууна. Хан байрлад: О, энүнд ухан чигн, сәәхн чигн бәәҗлм! — гиҗ байрлв.

— Нернчнь кемб? — гиҗ хан күүкнәс сурв.

— Мини нерн Алтн Хәәч—гиж күүкн хәрү «гв.

— Юңгад чамд тиим нер өгсмб?

— Хәәчәр уцц хәәжлжәх метинәр би эв-дов, мек-тахиг кевтнь меддв. Нанд үмсәр томен деес асрж ас, ю-кү боонав — гиҗ хан келв.

Хаана заквриг күүкмдн яһҗ күцәхмн болхв — гиҗ өвгн эмгн хойр әәмснхәв. Алтн Хәәч инәһәд:

— Түрд, гижәтн, ода авч ирсв — гиж келв.

— Гертәс һарад, соломар деес төмәд, хаана өмн авч ирәд тәвчкәд, шатачкв. Солом шач одв,— деесн үмснд хүврәд үлдв.

— Автн алдр хан, үмсәр темен дееснтн эн! гиж Алтн Хәәч келв. '

Хан мусхлзад:

— Удан ухалсн угач, тер бийнь сәәнәр кевч! — гиж келв. Терүнә хеөн, 9 өндг чан гиһәд күүкнд өгчкәд:

— Энүг чанад, 13 һуужмл 'һуужулж ас — гиж хан келв.

— Не сән,— зуг һуужмлмудт <өгх хот кергтә — гиж Алтн Хәәч хо­ру келв. Эн хашиг авад тәр, һуужмлмуд һуужад һартл, хашас сөг урһх, теруг хураҗ авад цохд, тегәд һуужмулин хот болх гив.

Дурндан келсн күүкнә үгд хан уурлад, геримдн цуцҗ хайад, бий- смдн көөчкхн яах—гиж өвгн эмгн хойр сүмсн сүр уга бәәв. Хан уурл- җахш, зуг маасхлзад: «Иим хурдн тоолврта кү урднь үзәд угав! Энү- нәс деер күүк төрүц олҗ болшго!» гиҗ дотран санв.

Алтн Хәәчин эцгүр эргәд хан:

— Худ болий! Тана күүкн Алтн Хәәч мини бер болг. Күүкитн көвү- ндән авч өгиәв! — гиҗ хан келв.

— Бидн ор һанцхн куүктәвдн. Маниг көгшрсн цагт кеи маниг хә- ләхмб, кен маниг асрхмб. Бидн күүкән чамд өгшговдн—гиж өвгн келв.

— Би танд шин сәәхн гер—цаһан гер бәрж өгнәв, үктлтн асрнав — гиж хан келв.

— Алтн Хәәчәс фрх кергтә,— юн гиж келдг чигн—гиж өвгн келв.

— Би зөвтә — гижәнәв — гиж Алтн Хәәч келв.

Хаана элчнр Алтн Хәәчиг, хаана бәәшнд авч ирцхәв. Урднь болад уга ик хүрм кев. Уулин дүңгә ик мах чанв нуурин дүңгә ик әрк кев.. һазрин булң болһнас гиичнр хурцхвв. йисн өдр хүрм кев, арвдгч өдр- тнь әрә гиж тарцхав.

Цугтан ик байсңһу бәәнә: хан бердән ханмжта бәәнә, хаана көвүн сәәхн гергидән ханмжта бәәнә, ухань ик эс болдг болв чигн, бийнь сә- әхн, седклнь сән—гиҗ Алтн Хәәч баһ—дүүвр наста күргндән хан.мҗта бәәнә.

— Йовий, аңһучлий — гиҗ хүрмин хөөн хан ковүндән келв.

5*

6Г

Сән һарта хурдн мөрд унж авад йовҗ одцхав. Хан түрүләд йовб, көвунь ардаспь дахлдад Гювб. Нег һазрт ирчкәд, аңһучлцхав. Удсн уга, хан нег зерлг яма хаһад авчкад, көвүндән:

— Би талдан һазр орад аңһучлнав, чи энүнд үлдәд ке,— гиҗ хан көвүндән закв.

— Би яһж хот кехв? Манд хәәсн угалм—гиҗ көвүн эцгдән хәрү өгв.

— Кеер модн дала. Модн савд хот ке—гив.

Хан көвүндән дакж үг келл ута, мөрән ташмгарн шавдад гүүлгәд йовж одв.

Арднь үлдсн хаана көвүн, мөрән уйчкад. сүкән 'һарһҗ авад; мод чавчад нүкләд хәдс кехәр седәд суув. Кесгтән ноолдж-ноолдж әрә гиж бичкәхн нүк малтж һарһв.

Тигжәтлнь хан бас нег ямана мах авч ирв. Бийнь зөвәр ик байрта, тиньгр йовла. Көвүһән үзчкәд уурлад, маңнань буугдад одв. Урдк су- усн ормдан көвүнь сууһата, хәәс кенәв гиһәд җе гитлән көльрәд, муу- рад, мод нүклжәсиг үзв.

Ухан тату, һәрһтә көвүһән шилврдв. Дакад мөрп деерән һәрәдж мордчкад, не ода хәрхмн, хотан гертән күрәд уй—гиж көвүндән келв.

Көвүп әрә гиж мөрн деерән :һарад, эцгиннь ардас дахад йовб. Бийнь емннь, көвүнь арднь, хан тер кевәрн кесгтән йовад оркв, ардан эргәд хәләчкәд, көвуһән зөвәр холд ард үлдсинь хан үзв.

— Хеей; көвүн, мөрнәннь сүүләс авад гедргән тат—гиж хан хәәкрв.

Көвүн мөрнәсн бууһад, мөрнәннь сүуләс хәрү татв. Энүгинь үзчкәд, эцгнь улм уурлв. Көвүнүр хурдлулҗ ирәд, көвуһән мууртлан— гүвдв.

Хоюрн зөвәр атхр, тагчг герүрн хәрҗ ирцхәв. Хотан ууцхав. Хотан уучкад, хаана кэвүн герүрн ирәд, кевтчкәд, арһулхн мел түңшәд кевтнә.

— Яһвчи? Юңгад түншҗәхмбчи? — гиж Алтн Хәәч залуһасн сурв.

— 0, ях-ях, бәәсн бийм цугтан өвчәнә.

— Юунчнь өвднә? Гемтсми болвгзгоч? — гиҗ Алтн Хәәч сурв.

— Уга, гемтсн угав. Аңһучлж йовтлм эцгм же гитлм гүвдв,— гиж хаава көвүн гергндән хәрү егв.

— Юңгад чамаг цокв? — гиж Алтн Хәәч сурв.

— Би нам эврән медҗәхшив. Көгшрәд» ухань чилсн бәәдлтә... Нег һазрт ирчкәд, ан!һучлҗ йовад, нег зерлг яма алв, тегәд «хот ке» — гиж нанд келв. «Хот яһҗ кехви», манд хәәсн угалм—гиж би келв. «Модн хәәснд ке» гиж эцгм келв. Тегәд би мод чавчҗ авад, нүкләд хәәс кежә- ләв, эцгм күрч ирәд, терүгим үзчкәд, намаг җе гитлм гүвдв...

— Дакад, хойрад чамаг юңгад гүвдв?— гиж Алтн Хәәч сурв.

— «Хәрәд аашж йовад, би зөвәр холд ард үлдләв», Мөрнәннь сүү- ләс тат гиж эцгм хәәкрв. Тегәд би м.өрнәсн бууһад, мөрнәннь сүүләс авад хәрү татлав. Тигжәтлм, эцгм гүүлгж ирәд, дакн намаг же гитлм. зөңгдән гүвдв. Бәәдлнь ухань чиләд, зүүләд мунхржах кевтә — гиҗ көвүн келв.

Алтн Хәәч эн хамгиг соңсжаһад:

— Уга, хан, зүүлҗәхш. Терүнә келсн үгиг күрч медхд чини ухав күрчәхш,— гиж Алтн Хәәч келв. •

— Би тер үгиг юуһинь яһж медх бәәсмб?— гиж хаана көвүн гер гнәсн сурв.

«Модн савд хот ке» гисн цагтнь чи, махиг бичк—бичкнәр борцлад, ацмуд түләд шархмн биләч. Модн сав гиснь тер болжана.

— Мөрнәннь суүләр чан!һар хәрү тат гиҗ тер юңгад келв?

Хан чамаг тигтхә гисн уга болх? Чамаг ард үлдл уга, мөрән шавд гисн үг терчнь.

— Квгшн хан теднә келсн үгиг соңсжа|һад:

«Алтн Хәәчиг кевүндән буулһхкларн, эндүрсн уга бәәжв. Энүнәс да- ву хурц ухата кун гиж йир уга. Алтн Хәәчинәр болхла, минитүшмлмуд 68

цугтан һәргтә бәәж. Алвтан үлдәчкәд, Шажн-номин-хан тал санамр йо- вҗанав. Эн эврәннь ухарльгарн нер һарна, әмтн келснлә әдл тиим уха- та аль ухан угаһинь ш<уүж хәләнәв? — гиҗ ухалв.

Хан бедрәд, маңһдурнь хойр баатриг дахулҗ авад, хошалж бәәсн Шаҗн-номин хаана алвт орв.

Ик гидг-нәр-наадн, хүрм, болҗатл эн ирв. Шаҗн-номин хаана гии- чиг тоолж болшго, Шаҗн-номин хаана бийнь дүңгәһәд, деегүр авцта бәәнә.

— Нанур ю хәдҗ ирвч?— гиж мана хаанас сурв.

— Мана кемдн ухаһарн хурц болхиг медхин төләд, марһа кехәр йовнав, болв.

— Сән,— би чамд тууль келж өгнәв,— чи тәәл,— гиҗ Шажн-номин- хан келв.

Шажн-номин хан хамгин нәрн, күнд тууль келв, мана хан ухалл уга тәәлвринь тәәләд бәәнә. Шаҗн-номин хаанд һундлта болв.

— Ода чи тууль кел, би тәәлвринь тәәлсв — гиж Шажн-номин хан мана хаанд келв. Мана хан тууль келнә, Шажн-номин хан туулин тәә- лвринь тәәлж чадхш. Талдан тууль келнә—Шажн-номин хан бас тәәлж чадхш. һурвдад тууль келв, Шаҗн-номин хан бас тәәлвринь тәәлҗ ча­ден уга. Шаҗн-номин хан же гитлән уурлад, һалзурад, мана хааг кү- ләд, күзүнднь шинжүр зүүһәд бахнас уйтн—гиҗ түшмүлмүдтән закв.

— Энүг һазрин көрсн деерәс уга кехин төләд, һурв хонулчкад күзү- һинь тәәртн—гиж Шаҗн-номин хан закв. Баатрмудинь минь ода алтн— гиҗ закв.

йоста гидг үклнь ирсиг хан медв.

— Мини күзү керчснд, чамд ямаран олз орн гиҗәнә?

Терүпә ормд мини төлә ик ял авх болвзач—гиҗ Шаҗн-номин хаа­нас мана хан сурв.

Шаҗн-номин хан ховдг бәәж.

— Юу!һар ял өгнәч? гиж сурв.

— Дала хөатә, үкртә болхч, дала алтта болхч. Зуг герүрн бичг би- чх зөвшәл ас-мал болн алтн цаг түдл уга чамур орж ирх,— гиж мана хан келв.

Шажн-номин хан эврәннь нойдудан, сәәдүдән дуудулад, теднлэрн ЗӨВЧЛВ.

— Энүнә күзү керчхд юмн биш, ял авхмн,— гиж нойдуд келцхэв.

Герүрн, ял авч иртхә гиҗ бичг бичтхә гиҗ Шаҗн-номин хан зев- шәрв.

Мана хан байрлад, герүрн бичг бичв:

«Би баатрмудтаһан туурсн Шаҗн-номин хаана алвтур ирэд, дигтэ ик хүрм болжасн цагла харһвв. Туурсн Шажн-номин хаанад гиич болад үлдвв. Өдрин дуусн нәр наад һарһнав. Кек сәәхн, җөөлкн девскр дер унтнав, алтар кеерүлҗ хадхен көк көнҗләр хучнав, туурсн Шажн-номин хан көл һартм үнтә һара кеерүл хәәрлв, күзүндән зүүтхә гиж алт меңгн шинҗүр хәәрлв. Хамгин сән һарта улсарн намаг манулна, эдн өдр-сө уга өөрәсм һархш.

Эн бичгиг авн бийәрн, туурсн Шажн-номин хаанд үнтә белгүдбел- дтн: үкрмүдиг болн цармудиг цугтнь тууһад авч иртн, терүнә ардас өвр уга мини малмудиг кевтнь тууһад авч иртн, мана һаза урһата бәәсн һурвн алтн җөөлн цаһан моднас, хойринь тәәрч авад, дор ормднь ша- татн, негинь туурсн Шаҗн-номин хаана алвтин меҗә күртл авч иртн. Мини кер мөриг бичә авч иртн, тертн гүүдл уга мөрн, энүнд төрүн керг уга, хашадан үлдг. Эн бичгиг мини бер эврәннь алтн хәәчәр хәәчлг»— гиж мана хан бичв.

— Икл ял манд эн хан өгчәдг чигн! Ухаһарн дала юмн уга бәәдлтә! кеду керго үгмүд эн бичж!—гиж Шажн-номин хан түшмлмүдтән эн бичгиг умшж өгчкәд келв.

Эн бичгиг Шажн-номин хаана һурвн элч авад, мана хаана алвтур довтлад һарцхав.

Кел бэргдсн хаана көвүнд эдн бичгән өгцхәв.

Хаана көвүн умшчкад, ю чигн медсн уга. Хаана нойдуд бас умшц- хав, бас ю чигн медсн уга. Хаана заквринь эрк биш күцәх кергтэ — гиж негл юм медцхэв.

Хаана көвүн лүүв, хаана селвгчнр болн нойдуд гүүцхәв.-үкрмүд, ца- рмуд, хөд туутха гиж закцхав. һаза урһата бәәх (һурвн алтн модн ги- снь альдн бәәхмб — гилдж һаза дота орцхаж гүүлдж хдәцхәв, шууган, хәәкрлдән теңкән уга...

— Бичгим, мини бичкн бер эврәннь алтн хәәчәр хәәчлтхә—гиж ма­на хан келҗлм. Эн бичгиг күргҗ өгх кергтә—гиж нег түшмл келв.

Алтн Хәәчд бичгиг күргҗ өгв.

Знүг умшчкад:

— Шажн-номин хаана хойр эльчнриг харңһу һазрт хайчктн һурвдгч элчинь бат шинжүрәр шинжүрлчктн!

Хаана көвүнәһәр болл уга, Алтн Хәәчинәр, түшмлмүд болцхав. Те- рүнә хөөн эн цугтаһинь цуглулад, келв:

— Хаана бичгиг тадн хажһрар таньжт! хан ик гидг аюлла харһж: манас талдан күн бичә медтхә гиһәд, теҗг келәр хан манд бичҗ...

«Туурсн Шаҗн- номин хаанд гиич болад үлдв» гисн үгнь мана хан аюлла харһҗ кел бәргдв гисн үг... «Өдрин дуусн нәр-наад һарһжсер- гнәв гисн үгнь» өдрин дуусн зовад, саначрхад, зовняд бәәнәв»—гисн үг. «Җөелкн көк девскр дер унтнав—гисн үгнь—ноһан-һазр дер кевтнәв гисн үг. «Алтн хатхмрта көк көнжләрн хучнав» — гисн үгнь одд хәлә- һәд, <һаза унтнав —гисн үг. «Мини һарт болн юөлд туурсн Шаҗн-нсмин хан үнтә шинжүр зүүтхә гиж хәәрлв» — гисн үгнь-көл-һарим цевлтхә гиж закв—гисн үг. «Күзундм алтн» шинҗүр зүүтхә гиж хәәрлв» гисн угнь-дүүҗлтхә! гиж заксн үг. «Намаг мантха гиҗ сән һарта улсан нанд өгв, тедн сөөд чигн, өдрт чигн өөрәсм :һархш—гисн үгнь күчтә гидг догшар нанд харулчнр тәвҗ манулжана гисн үг.

Хаана түшмлмүд болн хан көвүн соңсад бәәцхәнә, Алтн Хәәчин уханд алц болад бәәнә, Алтн Хәәч цааранднь умшна. •

— Туурсн Шажн-номин хаанд цуг өвртә үкрмүдән болн цармудан туутха гижәнә, терүнә ардас өвр уга малмудан цугтнь туутн гиҗәнә,— улд саадгудан авад цергән цуглултха гиж хан закҗана, терүнә ардас селмтә цергүд йовтха гиҗәнә. Мана һаза урһсн һурвн алтн модн гиснь — Шажн-номин хаана 'һурвн элчнрин хойринь алчктн, не- гәрнь хаалһч кетн гисн үг.

— Мини ундг кер мөрн гиж хан ямаран мөрнә тускар келжәнә?— гиж цугтан сурцхав.

— Хан эврәннь көвүнә тускар бичжәнә, энүнд гертән үлдтхә гижә- нә. Цергүдән белдтн, йовх кергтә! — гив.

Баахн цагин зуур цергүд белдчкв. Түрүләд үлдтә улс йовб, дарунь селмтә улс йовб, Алтн Хәәч тедниг залҗ йовулв. Шажн-номин хаана кел бәргдсн элч хаалһ заав.

Шажн-номин хааг бәрҗ авад, Алтн Хәәчүр авч ирв.

— Туурсн Шажн-номин хан, мана авч ирсн белгүдт ханҗанчи? — гиҗ Алтн Хәәч Шажн-номин хаанас сурв.

Хан тагчг, ду һархш, чичрәд, әәһәд үг келж чадхш.

Күләд, алвтурн авч йовултн — гиж Алтн Хээч закв.

Мана хан хәрж ирәд, эврәннь алвтан цуглулҗ авад, келв:

— Мана Алтн Хәәчлә әдл иим ик ухата күүкд күн цуг көрстә һазр дер уга! Намаг үксн цагт, орн-нутган залг гив.

Хаана келсэр тигв. Хааг үкхлә, хаһрха хар герин күүкн-Алтн Хәәч орн-нутган залад хан болж сүүрлв.

Орчулснь Бадмин Инҗир.

ОРЧУЛЛҺН

ЛЕСЯ УКРАИНКА

1871-1913.

Украина олн-әмтнә билгтә шүлгч Леся Украинка йосн нерэрн Лариса Петровна •Косач 9 настаһасн авн эклж шүлгүд бичәд, һучн һурвн җилин туршарт кесг олн урмд иктә, ик чинртә зокьялмуд үүдәһәд, украинск культур байҗаһад, делкэн лите- ратурт эврэннь нерэн туурасмн.

Леся Украинка 1913 җилин август сарин 1 шинд өңгрсн мөн. Олн-әмтнд сәәхч җирһл дурдҗ, революционн седкл зүүж, ончта олн дууһан дуулсн шүлгч өңгрәд, 50 җил болен өөниг нарт делкән төлҗңһү ухата күмн делгүдән темдглв. Энү- 41ә зәрм шүлгүд хальмг келәр барлгджана.

МИНИ ХААЛҺ

Хаврин кем дүрклхлә, Хаалһан би хәәләв, Холд җирлһн үзгдхлә, Халун дууһан эклләв.

Зөрлцҗ күн хар'һхла, Зүркәрн зөрмгәр келләв: Неҗәдәр йовж. хүв олшгоч, Негдәд йовхла, хаалһ чик.

Ой, хаалһ күчр ут, Юнц күүнд улм күнд! Болв, күнд хаалһ күүтә, Бахта өргн делкә темцгч Эн күнд хаалһдан Экц \һанц бишвдн.

Онцар йовхларн төөрчодхвдн, Олар йовхларн лавта чидхвдн. Уралан йовнав, дуд һарһнав Уха'Ьан тедндән орулнав.

Шоодврин седкл теднд уга, Шуугата дун нанд уга.

Кемр уульсиг үзхләрн, Келдв би терүнд:

Хәәмнь, хоюрн зерглий, Хәәкрәд хамдан уулий.

Хувацсн зовлңгин зөвүр айдун... Холд хаалһд йовсн цагтм Халун седклин дүүвр дун Хая-хая соңсгдад одхла,

Седклм сергнә,— ицг батрна, Сулдхврин дун зүркнәс падрна.

Теңгрүр хәләхләрн, гейүрлһ кеҗ.

Тенд шин одд хәәхшив, Эңкр, хамц, тегш бәәлһн, Элдв сулдхвр — эдн күцлм.

Нигт үүлн заагур

Негт тедн үзгдхиг,—

Алтн (һурвн одн

Аштнь !һарч ирхиг, — Делкә герлтдг тедниг Даңгин күләһәд бәәнәв.

Нег цагт тер оддуд -Нүдндм үзгдҗ ирцхәх,

Темдгтә частрар, байслһар, Тедниг әмтс тосцхах.

Айта дууна эзиг

Адта гиҗ келшгов,—

Хәәртә герлчнь зәрмдән Хаалһин тоосар халхлгдна.

Кецү зовлң хаалЪдм харһтха,

Каңкнсн цецг чигн үзгдтхә, Күслдән күрх-угаһан,— Кемҗәлҗ чадшгов арһан.

Зүткҗ уралан йовнав, Зүркни дууһан таслшгов, Экн ухалсн кевәрн Эврә хаал-һан төгсәнәв.

1980.

ҮННИ ТӨЛӘ ХАМЦ БОСИЙ

Үнни төлә хамц босий, Үгән, хаалһан бидн негдүлий. Хамц ингллһәрн, ахнр, күчтәвдн, Халун зүркни хамц киитәвдн.

Ухаһан сольдг улс Уга манахс дунд, Худл, җилһн гидгәс Хорҗ цухршго бидн.

һашута үннә тутиг һартан батлж атхий,

Анди, хорта хамгт Авгдл уга зүткий.

Үннд эңкр улс, Үннә төлә әмән Байрлҗ белглх тоотс Босҗ үзүлтхә бийән!

Үннд эңкр тоотнр Үнтә иньгүд болтха, Төрскн ахнр метәр Теднә бүлнь өстхә.

1890.

ШЕВЧЕНКОН ӨӨНД

Генәртә давен өдрмүдт Гермдн харңһу бәәлә, Мана хаҗудк герт Мөн, оньдин герлтлә.

Кобзарь, чамд болхла,

Күүнә үүдн тачалһдго билә, Эврәннь ядухн һазртан Эңкрлҗ тәрә урһадг биләч.

Болв, мөңгн дуунчнь өөдлҗ, Байр дурддг билә, Күн болһна зүркнд күңкнҗ, Күч орулдг билә.

Мана эцг Тарас, Мөңк төвкнүнд һарвч.

Урмдар дүүрң дуудчнь Украинән серүләд бәәцхәнә.

Чини өндр ухалвриң толь Чилгр өдринәр мадниг герлткнә„

Элвг ик залин очн

Эн делкәд унтрхн уга, Бадрсн һалин герл, Халун, мөңк үгән Бичә бөктхә гиҗ «Харулд» чи тәвләч...

Күүнә үүднд бидн бас Кезәд чигн одх угавдн, Эңкр эврә эн һазртан Элдв тәрәһән тәрәд бәәхвдн.

Орчулснь Инҗин

I Газета «Жизнь национальностей», № 18(26) от 18.7.1919 г..

II Балһсна нерн.