Хар һазран темцәд

1.

Нигтрҗ/үүлн нүүж Намрин цаг медүлнә.

Шамдҗ утар зеллж Шаңшм өмәрән нислднә.

Хар булгас хеөчнр Хот, хувцан эвтәлнә, Хөөдән үвлзңгд күргхәр Холин хаалһ темдглнә.

М|өңгн урлта серк Маңнад өмн тасрна, Сән »өвс үзн Сенркҗ невчк тогтнна.

Хөөдин хойр үзгт Хошин баргуд дахлдна, Хаал;һд бара оиьһн Хуцҗ өмнәснь харулхна.

Тергнд дассн атн Тавгудан селн дарна, Холд һарх дутман Хаалһан улм чиклнә.

Худгудур өөрдхин алднд Хөд невчк тогтнв — Амрлһ кехм,— гиҗ Ах хөөч закв.

2.

Хәрү тергнүрн ирҗ Хөөчнрт хотинь белднә_.

Хөд усан уучкад Ханьдан >һарч идшлнә, Хөөчнр нохас нөкдтә Харҗ захднь һарлдна.

Хошин үрү талас Хөд генткн үргнә, Чиглҗ холас үнрксн Чон хөөнүр өөрднә.

Сагт дассн нохасд Сонҗлта докьян болна, Хөн үргсн үзгүр Хуцн тедн гүүлднә.

Бууһан хөөч авн Бас ардаснь адһҗ,— Төвлҗ хасн сумнь Теегин аңгд тусҗ.

3.

Болха хүв тустан Бас кергән күцәнә, Ацата терг зогсаж. Атиг тәөлҗ амрана.

Тааста — идгтә һазрт Темәг тушҗ тууна,

Зуухд арһс зергләд Заль орулҗ шатана, Хәәсән цеврлҗ уһаһад Хальмг цәәһән чанна.

Хөөдән идгтнь тогтнаҗ Хөөчнр хошурн ирлднә,. Харһа буудк тусд Хотан эдлҗ амрна.

Болха радио ясҗ Бичкн зуур сахньна, Дарунь эвинь олҗ Ду һарһҗ бахтна.

Сүл зәңг Москваһас Сенркҗ хөөчнр соңсна. Дота, һаза бәәдлиг Дегәд тодрха меднә.

Эдн өмик төрән Эн сүүрдән хүүвлнә, Төл болһиг хадһлҗ Тарһар бәрхәр иткүлнә.

Хар ;һазр үзгтә Хош дахн көндрнә, Үвлзнд эднә күрхәс Өдрә йовдл гинә.

БУДҖАЛОВ ЕГОР

Хулиан гримау

Мадрид. Карабанчель. Хар дүң. Мандлсн нарн һартл удан. Түүрмин үүдн җаагад секгдв, Тамин йоралур хаалһ татв.

Тенд, дотрнь, зөвүрлә ноолдсн, Тас һанцарн Гримау сууна...

Итклинь булахар, цогцинь

хамхлсн

Испанцнр биш, франкистнр үзгднә.

Зууньрсн шүднь зөвүртәнь хамдан

Зальта Гримаун нүднд асв, Хамхрха һарарн хувцан өмсн, Хортдин өмнәс коммунист боев.

Урлиннь булңд инәдн төрәд> Уралан-хсоран гүүһәд одв.

Седклиннь йоралд нарн төрәд» Сулдхвран Төрскнь авхд иткв..

Франко Гримау хойр нүүрцҗ Харңһу түүрмин өрәд харһв.

Үкл җирһлиг иткләсн цөкрхинь

Үүднә эркнәс хәәкрҗ сурв:

— Ухаһан соляд, гемән медхлә- Энүнәс чамаг сулдхвр тосх.

Урдк кевтән өрцх болхла Үклүр хаалһ ода секгдх...

Хулиана нүдн халун хорһлҗар- Хортна зүркиг ивтднь цольгна,.

— Х-өрн тавн җилдән коммунисте, Хатн, фашистнр! — гиҗ келнә.

Бийән хулдсн бор баргуд Баатрин нүдинь кенчрәр боона. Эгл цогцта һанцхн

коммунистин Эрүл хәләцәс эдн сүрднә.

Тернь учрта, тернь тиим.

Тер хәләц җирһләр агсна. Тоомсрта Испаня түмн баһчуд Төрскнь сулдхвран авхигиткнә.

Хаврин эклц. Балһсна зах.

Хар дүң. Хар нүкн.

Харлад тедүкнд модд үзгдня Харһад хоорндан хортд

ШИМЛДНӘ-

Нүднь боолһата Гримау Нүкнә амнд зогсҗана.

Гелң ном умшхар, Гримаун зөв сурҗана.

— Керго, иткдмн угав!

Киитн невчк болҗана;

Өр цәәх кем

Өөрдҗ йовх кевтә...

Өр цәәх кем

Өөрдҗ йовхнь зөвтә, Мандлсн нарнла хамдан Мадридиңхн серхнь лавта.

КУУКАН ТЕКӘ

ЗАЛУНЬ — СЕКРХӘ, ГЕРГНЬ —ХУЛҺНА.

Кесг җилин туршарт эдн Колхозин бүлин тоод соңсгда, Көдлмш эдн кеҗ йовсинь Күн төрүц үзәд уга.

Даңгин эдн хуурмг һарһад, Доһлң нульмста йовснь

үзгднә, Элкндән хавдр гемтә болҗ, Эдн бийснь зәңг тархана.

Одҗ амштсн базртан одчкад, Орахн тендәс Секрхә ирнә, Арсмин олврнь ик болвчн, Андн седклнь улм ховдгрна.

— Хулһна, эндр айта-һар хулдвв, Хуучрсн такасан бас әрлһвв, Үрңкә өндгән әмтнд

медүллго Үнинь әдләр бас гүүлгвв.

— Арһулд, Секрхә, бичә байрл. Арлтанад әмтн күүндсинь

соңсув:

Шин Указ һарч гинә, Шиидврлә зәрмсинь харһулхмн гилдҗәнә.

Терүг соңссн Секрхә түүрчәд, Төрүц унтл уга зовна,

Доңта зүркнь түңшҗ цокад, Дулан орнаснь босхад бәәнә:

Кезәнь ирҗ тер Указар

Колхозникүд намаг засгла харһулна,

Олсн, зөөсинь цуһараһинь авч Олна зөөрт орулн гиҗднә..-

Цөөк хонсна хөөн Секрхәд Цаасн генткн ирҗ гинә.

Олна хургт энүг хәләҗ, Онц кевәр күүндгдхмн гиҗәнә.

Өмннь энүнлә үүрлдг улс Өөрдҗ ирдгән уурдг болва. Баахн-бичкн күүкдин бийснь Буурхан Секрх-әһәс холд зулцхана.

Колхозин клубд әмтн дүүрәд, Күүндвр энүнә тускар кецхәв, Секрхә Хул-һна хойр булңгд

Саналдсн, көлрсн тагчг сууцхав.

Трибун тал әмтн һарлдад, Тодрха үгән зөрмгәр келцхәв. Көдлмш кедго, базр эргдгүдиг Колхозд көдлтхә гиҗ закцхав.

КӨГЛТИН ДА В А

САР — ГЕРЛ

Поэм

Валентина Терешковад

НЕРӘДЛҺН

Җигтә соньн-сәәхн Җирһлд дурта төләдән Җиврән телҗ җисәд, Делкән белдсн туурмҗас Дуту биш түрүг Дииләд, Валя, алдршвт. Бульглсн бичкхн зүркндән Буульмҗта Төрскнән багтаҗ, Күмни седкл түшәд Космосин аһуд күрәд Кеермҗнь мөнкд болвт. Алдр тана зөрг, Алтн, җеөлн мишәлһн, ‘Сәәхнәр ирлцҗ нииләд ‘Седклд күсл өглә, Билгд урмд ур-һаһад Бийиннь ардас кэтллә. Цагин җисә семрәд Цевр цаһан седкләсн, Байрлж, янзинь ясад, Бахтҗ чимл|һинь олад, Таалҗ бичсн поэмән Танд гиһәд нерәдҗәнәв.

Кесг миңһн җилд Көндә теңгрин аһуд һанцхарн мандлсн Нарн һазр дулалҗ хәәрлв. Хоосн чинрин делвңгд Харцгу хар төгәлңгд, Хурлзж. шуукрад ээрсн Хү салькни «һолас Чүүкл өңгәр гегәрси Чөлөһән бийдән өскҗ, Толян бәрмсглҗ нееһәд Теңгрт шин одд Төрсиг ол үздмн.

Өдрә көдлмшән төгсәҗ Өрвәд өргәдән орҗ, У-хәәһән һар-һҗ Уданар теңгр һәәхдмн. Биндарйан өңгәр ульңтрсн Болур шил кәрснднь

Дөрвлҗн өнцгән утдулсн Долан бурхдин бәәдл, Бульва, Баснг оддин Бутрсн хурц герл Болһаҗ хәләһәд, тагчгт, Бишлһәл Нарн кедмн. Одд-цецгүдәс гүрсн Ончта солңг титмәр, Цагнь ирхлә, дүңпәлһҗ, Цаһан саната, керсү, Сәәхләннь толһа кеерүлх Санаһан өскҗ байрлдмн. Цань уга халуһан Цуг орчлңгд белглсн Нарн бас хәврһәс Нилч керглдг бәәҗ, Бийднь түүнд шиңгрх Бичкхн дулана әмиг Байр кехәр ицҗ, Хөөтд лавта төрх Хүв гиҗ нерәдәд Хәләҗ күләдг санҗ. Бум сайиг дулалдг Бийд хоршсн һал Элдү ик болвчн

Эзән дулалдго бәәҗ, Хәврһәс ирсн бүл-ән Хәәрлт түүнд болдгҗ. Төгрг һазр бүрдәсн То уга умшин Җисәнә семрлт, Нарн, Җилмүдин утд тоолад, Тоомсрта һазр деер Төрх күүкнә нер Олҗ авад, байрлҗ, Олн җил күләҗ, Өдр болһн дорагшан Өкәҗ меңс-әд хәләҗ. Күмни күүкнә нер, Келнәсн авлго тер, Өндәҗ босад дуулад Өдр эклдг бәәҗ. Нег дәкж, хаврар, Нарн серглңг «өндәв. Өңгтә, байрта, сәәхн Өдр -һазрт белглв. Дуран өрчдән 'Өскҗ, Делкә зальарн ээврлҗ, Дүңгәһәд талваҗ мандлв.

Генткн, манурсн һазрас, Геглзсн герлтә дун Цеңкр теңгрүр нисҗ Цеңнҗ цеврәр күңкнәд, Намшр аңхун тагчгт Нарна чикнд күрәд, Соньн байрар таалҗ Седклинь өргҗ көндәв. Тиньгр, цегәхн, мөңк, Теңгрин цеңкрәс Нарн Тогтн тусҗ хальмг Теегүр болһаҗ хәләв. һаран өөдән көһәд һазрла, теңгрлә, бийләнь, Мандлҗ, дууһан дуулҗ, Маасхлзҗ җирһлдән байрлсн, Хәләц хаңһасн күүк, Харвҗ Нарн үзв. һал зүркн 1өрчднь һалв өскҗ бульглв.

Кесг миңһн җилд Күлцңгү. кевәр күләсн Нарва теслтнь тасрҗ Нисҗ күүкнүр зүткв. Алтн ж.ивр-’Ьарарн Аһар хәәвдҗ әрв.

Күгдлҗ күчнгдад агчмд Көкрсн һазр үзв.

Баахн сәәхлән «өмн Башрдҗ улаһад зогсв.

Үсн-тосн элвг Үкр-хөн тарһн, һамһр сәәхн цецгс һазр кеерүлҗ шавшсн Мөрн сарин дундла Мөңк сәәхн күүкн Хәәлңгү җөөлн седклтә Хальмгин бүлд төрсмн. Хәләцнь толь асхсн, Хачрнь нарар мандлсн, Хуурин айсар дунь Хүв белглсн төләднь, Хотна овгд цуглрад Хаврин үрнд тоолад, Гегәрсн, өкәр, таалмҗта Герл нер өгсмн. Тер өдрәс авн Теегт кесг дәкҗ Цасн орад хәәлҗ, Царцсн һазр девтҗ, Намчлсн ноһан көкрҗ, Намрар хатад шарлҗ, Җисәд цаг сольгдҗ,

Җирлзсн иргч

Бәәхәс

Өңгрснд орад геедрж Олн җил давб;.

Дааһн үрәд орад, Давҗ шүднь эгцрәд„ Дөрвн янзта көлиннь Дуута турунь эләд, Эңкрлҗ күзүһинь теврдг Эзнәннь элк яарулв., Хуцин оврин: эрәсң Хавр ир-вәс, негт Тәәрсн модна төгрг Төөлгүд мет немгдҗ, Турглҗ гүүсн җилмүдин Тодрха тиизәр эрәтрв. Хурнясн залусин м.аңнад„ Хамаһас унснь медгдлго Халхарнь гүүртц малтҗ, Намр болһни пөлмн Наалдҗ билршго утур Нигтәр чирәднь гүүлгҗ_> Одахн идр настаснь Өтлх насндан күрәд Өвгдин.тоод орад, Ормаҗ, цагла буцад, Өврҗ төгәлңгд хәләв: Генткн,

Нилх күүкн, Гиҗгтә болснь үзгдв, Бичкхн, нусха көвүн Баатр болснь медгдв. Хуухан мааҗҗ тедн «Хәәрн цаг!» — гилдв, Баһчудин тооһас, һашурдҗ, Бийсән саналдҗ һарһв. Теднә орм дорас Талдан үй эзлв. Аадм экәс йиртмҗин Авен йосн тиимҗн. Генткн гилтә әмтн Гиҗгтә күүкн Герлиг Оньгтан авад үзҗ Өврҗ сәәхнинь темдглв. Наласн теегиг керчәд Нәрн татасар шарҗңнсн һолин усн мет Гилвкҗ дольгарад гүүсн, Нурһнлань таарҗ наадсн» Нигт хар тевгнь Ардаснь хәләсн күүг Авлҗ өмәрән адһадмн. Давҗ тусад эргәд Доран тулгдҗ зогсад Чирәһинь 'һәәхсн тер Чимлһ ухандан хәәҗ,

Дууч эс болвчн Ду айслулҗ һарһдмн. Седкл эвлҗ таалсн Солңг хойр нүднь Уутьрж, үрүдснә чееж. Уудулҗ өөдән өргдмн, «Бичә цөкр, хәәмнь, Байр ирх!» — гидмн. Геглзүләд дууһан дуулҗ Герл үүл эклхлә — Цемгн, торһн, шеемг, Цегдг, хууцн, үчд Өдрин бийд хүврҗ Өврмҗ әмтнд болдми. Белн болен хувцан Берәд, гиҗгтә күүкд, Өмсҗ үзәд шинҗлж. Өөрксдән бардмнҗ үзүлхлә: Цогциннь дутуг шин Цегдг халхлҗ бултулсиг, Наснасн үлү махтаднь Нәрдүлҗ үлүһинь далдлсинь, Хәврһәс хәләсн үүрмүднь Хотар тархаҗ тарадмн. Баахн күүкнә урн Билгин туск зәңг, Герәс герүр орҗ Герлд магтмҗ болдмн. Көгшд шинҗлҗ Берлин Керсүг темдглҗ келдмн. Күргн болх насндан Күрсн олн баһчуд Герлиг үзснәннь хөөн Генткн соньнар оңгдардмн. Муха-модн келтәнь Мергн хурц болдмн. Туулаһас сүрдм әәмтхәнь Теегт 'һалзу бууриг Зогдраснь шүүрәд унһам Зөргтә болҗ туурдмн. Захас, ахрар келхд, Залу болхар зүткдмн. Җирһлин йосн тиим: Җилв седкл авлсн Бахмҗта сәәхн һәәхсиг

Бийәп дахулҗ ясрулдмн, Әрүн авцарн

бийләрн Әдлцүлхәр седҗ зүткдмн. Зуг тер сәәхиг Зүркәрн үзх кергтә. Эс гиҗ тертн, Оньган күн өглго Өөгүрнь давҗ һарсн, Элсн деерк алтн. Хол өөрхн хотнас.

Хальмгин олн нутгас, Кесг көвүд ицҗ Күүкнд зәңг орулв, Худнрт эк эцгнь

Хол өөрхәр алгчллго «Наснь баһ» — гиҗ Негл хәрү өгдмн. Зун баахн күргд Заасн җилинь күләҗ, Урлданд орх мөрдшң, Угтҗ бийән тавлв. Нег негнәсн үлхәр Нерән туурулхар зүткв. Зун күргдәс Герл Зулх саната билә.

Зуг теднәс негнь Зүркинь йог гилһлә, Санан седкл күслинь Салмдҗ бийүрн татла.

•

Дашрун учр харһад Даңдх, байрлх, ицх, Килүрхк цаг үзүлҗ Күмни хүв медүлв. Гельг ульһн заңгта Герлиг хотна әмтн Герүрн наар гиҗ Гемтсн шавтсинь үзүлдмн. Күүкнә селвг, эмнлһн, Күнд өвчтә күүнд Тус-дөңгән күргҗ Түүг орнаснь босхдмн. Такан дун соңгсгдшго Теегин холур һарад, Цаһан бичкн хамтхаста Цецг Герл түүҗ Цө деер шарад, Цур деер кеһәд, Шарклҗ өвдәд зовасн Шүд утҗ эдгәдмн. Шар бурчг толһата Шарлҗна идә нүдҗ, Талдан өвснә түңглә Талх кеһәд семрҗ, Ша, ба, тома

Шалтг сәәхнәр эмндмн. Әмтн

эмнь биш

Әрүн шагшавдта күүкнә Седклин өвчтә улст Соньнар туслна гидмн. Намрин эклц алднд, Нег дәкҗ Герл, Эмин өвс түүхәр Эрт кеегәгшән һарла.

Буурлда, цаһан евс Болһаҗ әрәд уңгинь Шинҗлҗ от «өвс Шикртә йозур хәәлә. «Илгн арен түңгрцгиннь Ик зууһинь дүүргж., Хәрхәр шиидәд хәрү Хотнурн күүкн эрглә. Шудтан, адһҗ, дөтләд Шулуһар герән темцлә. Тоолвр дотран тоолад Тагчг теегәр йовсн Герл генткн чочад Гедргән эргҗ хәләв, Зүркнь пард гиһәд Зеткрлә харһсан медв. Тедүхнд идглсн үкрмүдәс Тасрҗ Герлүр һарад, Толһаһан һазрт күргсн, Телҗ сүүлән шармсн, Оһтрһу чичрүлсн дууһар Орклҗ аһар догдлулсн, Асхта уулин ораһас Алдрсн хад чолуншң, Амнасн көөс цөврүләд Аашсн бух үзгдв.

Генткн үргҗ һәрәдсн Гөрәснәс үлү хурдар, Герл бәәсән һарһад Герән темцәд зулв. Цасн цаһан биизнь Цәәҗ нарнд гилвкв, Цусн улан торһн Цогц кеерүлсн бишмүднь Хормаһарн сальк 'һарһад Хурлзад бухиг догшурлв. Көөгдсн хойр көләс Көөсн дөрвн көл Түргн болен учрар Теегт, көөрк сәәхлә, Кетрәд одн алдв, Ки давхцҗ менрәд, һууҗмул мет бичкн һулмтин цог зүркнь Чееҗинь хаһлн алдад, Чидлнь чиләд, мәәмрҗ, Чишкәд харһцҗ унв... Болв Берлин хүв Бөкәд уга бәәҗ, Кеер әгрх цагнь Күцәд уга бәәҗ.

Мел эн саамла

Мал хәрүлҗ йовсн, Бухин заңг меддг, Баахн көвүн

Зулсн Күүк үзҗ, өтрлҗ,

Күлгән малядн дәвҗ, Көөһәд арднь орв.

Делләнь наалдҗ бөөринь Дөрәһәрн шахҗ хәәкрәд Довтлулсн м*өрн

Көвүнд Дор ормдан мәәмрҗ Зогссн болҗ медгдәд Зоваҗ бийдән уурлулв... Өшәтән күцсн бух Өмн хойр көләрн Өвдглҗ унн, орклад, Оольад Герлиг өргәд Шивн гиҗәсн кемләнь, «Шуе» гиен ә Аһар шилвкҗ керчәд Аагта хойр өврин Тал дундаһурнь тусад «Таш!» гиҗ хаһрв.

Тәвн хойрар гүрсн Тәвлһ иштә маляһарн Татн цоксн көвүн, Туула теегт күцсн Тарвҗ мет өсрәд, Мөрнәсн һазрт бууһад, Мисхлин агчмд шүүрэд Хооран Герлиг тәвҗ Хәрү эргн хәләв.

Малян шүрүнд диинрҗ Менрсн бух өсрж, Дөрв көлдҗ зогсн Дәкнәс дәврхәр белдсинь Үзҗ көвүн цогцарн Үкс күүк ташрлв.

Хурц нүдәрн төвлн, Хойр күдр өврин Уңгас батар шүүрч Угзрад доргшан дарв, Өвдглҗ унн, кеврдгән Өмәрән келтәлһҗ күчнгдв. Бийнь, эврәннь чидләсн, Белкүсц-әһән һазрт булгдв. Бухин, төмр болен, Бат дөрвн шиирнь Тачкнҗ бас һазрт Туруһарн шаагдҗ орв. Хурняста бөк шилнь Хәврһшән дуг кецәв. Цустрсн хойр нүднь Цәәлзҗ бүлтрн алдв. Цаһан көөсн амнаснь Цахрҗ оошград унв.

Утулңг зузан көөлврнь Унҗҗ ноһа илүрдв. һаньдг халг наста һалзу деврсн чидл һариннь бульчңгд буцад,

һалв аюл өскәд, һазаран алдрхар зүткв, Баахн көвүн бухин Барун >өвринь тәвн Талькиннь арс альхарн Ташн тасчн атхад, Маңгс чидл һарһад Мошкн дарад цокв. Нуһрснь тасрн алдад, Нурһн деерән тусад, Күрд гиҗ унад, Көвүнә бөкд авгдад, Бух шалдаһад сунв. Бизһнь күрәд эргүлҗ, Шорлсн үзүртә һасиг Шааврдҗ батар шаасншңг, Шовһр хойр өвринь Шааҗ һазрт шигдүлв.. Бийәсн даву чидлтәг Бух медсн мет, Бәрлдәнд ата марһаһан Булагдсан аңхрсн мет, Ташаһарн һазр дарҗ Төвкнҗ ном»һрад кевтв. Көвүн тедүхнд ирглсн Күүкнүр эргәд «өөрдв.

Белкүсндән дүүҗләтә бәәсн Бичкхн бортхан авад Турглулҗ ус һооҗулҗ Толһаһинь норһҗ сергәв. Генткн серл орсн Герл нүдән секәд Өөрән гейүрсн бәәдлтә Өкәсн көвү узв, Чинән угаһар мишәҗ Чирәһинь шинҗлҗ хәләв. Кевтснәсн эмәҗ, дарунь, КүүКН үКС 1ӨНДӘВ.

Баахн көвүн бийинь Бухас харссиг медәд: «Залу ах, та, Зеткрәс әмд 'һарситн Үкн үктлән мартлго Үй-үйнртән келнәв, Хаиҗанав!» — гиҗ Герл Хәләцәрн келсән батлв. Ода шинхн күүкнә Ончта сәәхнинь оньһҗ Көркхн ша’р чирәһинь Көвүн ширтәд һәәхв. Ааһ мет төгрг Алг зеегтә нүдинь, Сәәхнәр чирәләнь ирлцсн Сомр һо хамринь, Өрмтрҗ уласн урлинь, Өкәр кевлг өргинь Өврҗ бахтад харвв.

Өрч гүвдҗ бульглад Өвклзсн халун зүркән, Акчмин зуур төрәд Алдр ик орчлң Дүүргсн, сарул, әмтәхн, Дуран көвүн бәрв. Сүркә һалзу бухиг Сүрдлго бәрлдәд диилсн Баахн баатр залу Башрдҗ улаһад ормдан,. Келән зальгсн мет, Көөрк, тагчг зогсв. Зеегтә нүдәрн таалҗ Зүрк авлсн дууһар: «Залу,.неритн медх Зөвшәл өгтн»,— гиҗ Герл геглзүлҗ сурв, Герлтҗ хачрнь асв. «Нерм-Церн» — гиҗ, Нидрән өөдән бәрҗ, һо бәрцтә маңһс һольшг көвүн келв. Кенәхнә кенән, дарунь» Күүндәд цәәлһҗ өгв. Үүмсн бәәдл һарад Үкс адһҗ Герл: «Үзлцҗәй, ах!» — гиҗ, һартан түңгрцгән авад. һаңхад хотан темцв, Зөргтә юөвүнә чирә Зүркинь өрчднь догдлулв. Агтиннь жола атхҗ, Ардаснь Церн хәләҗ, «Герл, Герл» — гиҗ Гүвр-гүвр шимндв.

Цусн, зүркн, цогц, Цернә цуг бийнь, һазр, усн, а»һар Гегәрж. сарултад оңгдарв. Делкән бәәдл сольсн Дурни җигтә байр Седкл ухаһинь авлҗ Суцдарнь падрҗ гүүв. Цеглҗ эмәлиннь бүүрд Церн тусн, ормасн Анд һарсн күлгән Ал тәв>җ довтлулв, Салькн тег хойрла Седклән иткҗ хувацв. Орчлңгин сәәхн көвүнлә- Ода таньлдулсн зеткрт Дотран Герл ханад Ду һарһҗ айслулв: «Сәәг көтлх мунь Медгдлго бичә харагдтха». Мууһар сольгдх сәнь Үзгдлго хәврһәр һартха!»

Ханлтин дууна айс Хавлҗ гертән күрв. Эңкр эк-эцгдән Эндр үзсн хамган «Дәрк» дуудулҗ цугтнь Дараһарнь келҗ өгв.

Цаг түдсн уга.

Цасн экләд хәәлсн Цаһан сарин ниргәнлә, Церн Герл хойрин Элгн-садн, төрлмүд, Эк-эцгинь йосар, Үрдәрн кү кехәр Үгән авлцҗ зөвшәрв. Әрк-махн элвг Әмтә тоот серглң Хөн сарин эклцәр Хүрмин өдр заав.

Тер йөрәлтә бооца Теегин өргн аһуһар, Җирһлин җигтә соньниг Җиргҗ җиртңгәр җисүлдг Зәңгин шулун шовуд Зелләд доңһдҗ нисҗ, Дөрвн талагшан тарҗ Доргшан деләд бууҗ, Өрк болһнар, цугд, Өрүни нарнла күргв. Соңгсн хамгнь байрлҗ Соньн зәңг йөрәв.

Хавр гүргүдән орад, Харлсн һазр көкрәд, Хамг әмтә тоот Харңһу ичәнәсн һарад Хәәртә Нар йөрәһәд, Ноһан цецглә мендләд Ниргҗ дуулад шуугв... Зеткр, генткн, харһад Зовлңгд седкл авгдву, Җирһләр таралң кех Җигтә хүв ирвү,— Седклиннь гүүнд бултулсн Сидлһтә сәәхн күслән, Зүркнәннь шүүс шимсн Зовлңг, түрү-зүдүһән, Үг, ухан негн Үрс үр иньгәсн, Алтн уургарн өсксн Аав ээҗ хойрасн, Далдлҗ хальмг күн Дотран һанцхарн даадг; Чееҗнь бүтәд, көөрк, Чидл арһнь тасрхла — һанцхн эңкр теегүрн һарад седклән илткдг,. Байр зовлңг хамган ' Бәәсән һарһҗ келдг, Авъяс хальмг күүнд Аадм цагас бәәдг... Зөв болҗ хүрм Заасн өдр ээҗәсн Тагчгар соңгсҗ Герл: «Тана дурн»,— гив, Болв хойр нүднь Байрин герләр асв. Кесг, түүнә хөөн, Керг үүл олҗ, Кеерәгшән онцлҗ 'һарад Күүндвр чее&кләһән кев„ Зүүднд оньдин ордг Зүркни иньгән санҗ, Бәәдлинь емнән үзҗ, Байсҗ заячдан ханв. Цернә сурсн хамгиг, Цугтнь, негн күртлнь, Күцәх сәәхн санан Күүкнә седкл авлдмн. Кемр Церн келхлә — һазр дүүргх үрд һарһҗ асрх билә, Тамин киитн халунднь. Тооллго орх билә.

Нег дәкҗ өрлә, Нарн урһхас өмн, Гертксән серүлго тагчгар^ Герл кеергшән һарла. Урһҗах өдрлә мендлҗ, У теңгрин көдәд, Ниргсн шовудла хамдан Нииләд, дурна туск, Өргмҗтә бахмҗта ду, Өөдән татад дуулла, Зүн үзгәс өндәсн Зальтрсн хәәртә Нар йиртмҗин байрт багтҗ Йөрәҗ, герлинь хавлла. Өндәҗәх Нарна герлд Өңгән сольҗ ульңгтрсн, Шавшсн шалу ноһаһарн Шаһа, шилв шавдсн, Җова сай цецгүдәр Җириҗ зңгдән эрәтрсн, Таалҗ чееҗ сергәсн Талгрсн аһар белглсн, Теегиннь авл һәәхҗ Теркә баахн сәәхлә Телүрксн зүркән хаңгав, Теегән, сәәхнднь байрлҗ, Теврәд уульн алдв. Дөлвксн талвасн чирәтә, Долда дольшг серглңг,

Дөлән дүңгр Берл Дөгәд теегт альвлна. Дольңгр, хурдн, кииһсн Дааһн мет тогльна.

Нег цецгәс гүүҗ Наадкурнь одад зогсна, Өкәҗ хамтхасинь шинҗлҗ, Өңгинь болһаһад хәләҗ Таасгдхлань — уңгаснь авад Таслҗ багтан немнә.

Тигҗ йовад, генткн, Тогтн тусад, мишәҗ; «Сүзгчлҗ дурлсн мини Сәәхн таиһргм, Церн, Наар, дуудҗанав!» — гиҗ, Негт тедүхнд бәәх Күүнд келҗәх мет Көндә аһарт келнэ.

«Наачанав, ичкевт!» — гиҗ, Нүдәи альхарн ташрлҗ, Тачкнҗ инәһәд, таңсг Теегүрн дарунь хәләнә. Шар, улан, оошк, Шавшсн цецг заагас Әрәд шинҗлҗ ширтәд Әрүн седкләрн шүүһәд Сәәхн гисинь йилһәд Седкл авлсн Церндән Титм гүрәд, байрлулҗ, Толһаднь зүүхәр санна. Алдр ик теңгсиг Атхҗ шахад бүклднь Бичкхи зүркнд дүрсншң, Байр Берлин чееҗ Хаһлн алдад деврнә.

Хәврһдән цецгүдән оркчкад Толһан ораһур күүкн Тогльн гүүһәд һарв, Өкәр кевлг һаран Өөдән маасхлзҗ өргәд: «Төрскн эңкр һазрм, Тиньгр цеңкр теңгрм, Эн орчлңг үзх Элвг хүв өгсндтн, Халун цаһан седкләсн Ханлтан танд өргҗәнәв, Хүвән танла хувацҗанав. Мандлгсн сәәхн Нарн Маш ик байран Мөңк танла хувацҗанав! «Наартн!» — гиҗ Берл Намшр аһарт геглзүләд, Теңгрин наад ээрсн Торһа мет дуулҗахлань, Генткн, падрсн һал Берлин өмн дәрвкв,

Өмннь Нарн зогссиг Өврсн күүкн үзв.

Алңг болад, Берл, Арһул хәрү цухрад: «О, маань!» — гиҗ Өрчдән альхан хавсрҗ Ормдан тулгдад зогсв. Уха авсн мет

Уралан ишкҗ сөгдн: «Хамг әмтә тоотин Хәәрлгч аав, мендвт! Мана төрскн һазрур Менд амулң, та, Ирвтә!» — гиҗ седкл Иләд таалсн дууһар, Итклтә сарул хәләцтәһәр Толһаһан өргәд мишәҗ Тоомсрлҗ төвшүнәр келв. «Аав» гисн үгин Аагинь ухалад санҗ, Тигҗ бийинь нерәдснд Тагчгар дотран һундҗ, Нарн урдк кевәрн Нег ормдан зогсв, Болв седклиннь һундлан Бийдән нууҗ дарад Байрлсн бәәдл һарһад Бахтҗ маасхлзад инөв. «Ирвә сәәхлә,— гиҗ Инән бәәҗ цаараннь,— Таанр, һазрахн, цугарн, Таңһч, төрл, садарн Маңна тиньгр байрта Менд бәнтә»,— гиҗ ’ Күүкнлә Нарн мендлҗ Күмни сәәхләг шинҗлв. «Бәәнәвдн!» — гиҗ Берл Бас хәрү өгв.

«Адһҗ эс йовхла, Аав Нарн, та, Биич манад болад Берт орад амртн, Ахнр, аав — ээҗлә Амн үгән күүндтп, Ааһ цә ууһад, Ут хаалһиннь хө-өн Ундан хәрүлтн»,— гиҗ Ульһн җ&өлн седкләрн Үрж күүкн келв. Берлин авц-бәрц һольшгинь үзҗ, Нарн, Урдкасн улмар дурлҗ Ухаһан алдн алдв.

Дор ормдан чичрҗ

Дуран цәәлһхәр келв:

Н а р н

Таңгсг Герл неричн Төрхәсчн урд би Өңгрсн зун җилмүдт Өкәрлҗ чееҗдән хадһллав, Хуурин айста дууһичн Холас уйдҗ күләләв.

Ядсн чининнь төлә йиртмҗиг йевәҗ дулаллав, һамһр сәәхн цецгс һазр деер урһаҗ һәәхмҗ кехәр кеерүлләв. Зуг нег сургчм: Заячиннь өмнәс сөрҗ, Бийәсн на»йаг хольҗулад, Бичә «аав» гиһич!

Цәәлһҗ келсим медич: Цагин экнәс авн һанцхн чамаһан күләҗ һазрур меңсҗ тачалав. Күмни насар намаг Кемҗәлҗ бичә шинҗл... Көгшн бишв биичн...

Мөңк нег насар .Мел залу кевәр...

Г е р л

Аав, яһҗахмт, ичкевт, Айстан ю келҗәхмт?

Н а р н

Мөңк үрглҗд күләсн, .Мөн сиитм, соңгсич!

Мини тускар ода Герл, таңгсг иным, Генн ба.һин седкләрн һазринәрн бичә тоолич! Маңнадан хурнясн уга Мөнк залу насарн, Күмни зовлңг медлго, Көгшрнә гисиг үзлго, Цеңкр теңгрин аһуд Цаг тооллго җирһдв. Аавчн бишв би Авальчн болх күргнчнв. Үгән нанд ас!

Үрглҗд нанла хамдан, Ииртмҗин бәәдл һәәхҗ, Ядск өдринь белгл, Җирһлин агчмла биш Җилмүдин мөңклә элгл!

Тоомсрта, күндтә Нарн Тана келситн медв. Болһаҗ үгитн соңгсад Би танд ханв.

Орчлңгин зах угаһас Оч-оч намаг Үзҗ үг орулситн, Үнән келҗәнәв, өврв. Ииртмҗд багтсн маанрин Евәгч алдр Нарн, Генн мини келсиг һазринәр тоолҗ медит, Өөлүлх санан угаһар Өгсн мини хәрүһим Соңгсҗ, алдр Нарн, Седклим бас медит! Толярн та хәәрлҗ Төрскн һазрим дулалнат, Нүднә хуҗр таалсн Наласн хаврин тег, Эгчнр—дүүнр мет Ээм—ээмән түшлдҗ Эңгдән шавшсн цецгәс, Нигтәр урһҗ нәәхлсн Ноһан — малин идг, Мини суцдар гүүсн Минч улан цусн, Цеңнсн шовудин дун, Цуг һазрин җирһл — Тоомсрта алдр Нарн Тана нилч ниһүр — Түүг би медҗәнәв!

Болв, зөвдм багтит, Баахн хальмг көвүнд Бинтн дуртав, Нарн! Бичә өвртн, теңгрәс Бичкхн шорһлҗн болҗ Бидн танд үзгдвчн, Күн болһн, итктн, Кесг миңһн Нар Өрчдән өскҗ бахтад, Ор һанцхнд нерәднә, Җирһл, җилмүд, зовлңг, Җирлһн мет күслмүд, Җигтә сәәхн дурнур Җисәд багтҗ дуулна! Күн дуран геехләрн Күн болдган уурна. Цевр седклтә, зөргтә, Цецн ухата; маңгс Церн — мини зүүдн, Церн — мини дурн, Церн — хүвин үүдн, Церн — байрин урн! Сә кеснднь ханҗ

аг

«Мә» гиҗ белглдг Седклән түүгәрн үзүлдг Мөңгн биш — дурн, Медит түүг Нарн! Хәләсн, ядсн иньгтән Халун үгән өгчкләв. Үгән өгчкснә хөөн Үквчн урвҗ чадшгов! Мана һазра йосн Мөңкд тиим, Нарн!

Күмни җирһлд әәмшг Кедү ик болвчн, Нег негн деерән Немгдҗ өсәд күривчн, Кемр үклин татаснд Күрәд цаараннь деврхләрн — Әәмшг болдган уурад Әврән тер геенә, Үнндән зогссн күн Үклиг үнәрн диилнә.

Берлин халурхҗ келсиг Гейүрҗ Нарн соңгсв, Үквчн баахн күүкн Үгән сольшгог медв. Болв Нарн хәрүһинь Батлҗ дәкәд соңгсж, «Болшго» гисинь лавлхар Бас игҗ келв:

Н а р н

Келсн чини үгәсчн Керсүһичн, Герл, медв. һазра йосна утх һәәвһә кевәр тодлв. Зуг нааран би Заядан ирсн угав.

Дурна чинриг чи Дуунд ормар магтвч: «Күн дуран геехләрн Күн болдган уурна» — Үрглҗд үлгүр болм Үг тигҗ келвч.

Зуг, 'һанцхн эврәннь Зальта халун дуран Үзҗ чи ода Үкләс давулҗ тәвбч. Мини дурна тускар Мартвч, Герл, мартвч. Биичн бас, иткич, Бум сай җилмүдт Байран, чамаһан күләләв, Дурни чидләр йиртмҗиг Дулалҗ эңкрлҗ йовлав. Герл мини, сурсв,

Гергм мини болич, һанцхарн дуран тәкҗ һазриннь җирһл уттхич,. Асрад өсксн көгшн Аав — ээҗиһән санич,. Бийәсн талдан, дурта Баһчудин олиг санич!

Г е р л

Гемим тәвтн, Нарн, Генн мини уханд Әрүн седклән күцхәр Әәлһхәр седсн болвт. Дурн әәмшг хойр Дегц йовдмн биш, Дурлсн зүрк юуһарчн Диилҗ болдмн биш, Менд, бәәтн, Нарн, Му бичә сантн!

Герл тигҗ келн һаран Нарнд өгв,. Үмсхәр седхләнь адһҗ Үкс бийүрн татв, Үүмҗ яахан медлго, Дор ормдан эргҗ Дурлсн Нарнас, хооран, Ардан эргҗ хәләлго Адһҗ герән темцв. Нарна келсн үгмүдин На-цааһинь тоолҗ, Бийиннь келсн хамган Бас шалһад санҗ, Аштнь, эврәннь келснндән, Альдаснь авад хәләвчн, Эндү угад шиидәд Эк-эцгүрн гүүв...

Акад юмби... Генткн Аһар нигтрҗ буднгтрв, Сүүдр дорд үзгүр Сунад харлҗ утдв, Хо бүрүлин алднд Харңһу һазр бүркв, Герл хәрү эргхлә — Гүүхәрн һундлта Нарн Ики холд һарчксн Ирмг алхснь үзгдв. Теңгрт, энд-тенд, Таҗрха одд торлзв. Әәмшҗ

Үзсн хамган

Әмтнд күргҗ келхәр Герл хотнурн хурдлҗ Гүүхәрн гилтә өөрдв. Гермүдин һаза әмтн

“Күүкд-шуухдтаһан шуугҗ Кеңкрг, хала, хараңг, Күржңнүлҗ, хәңкнүлҗ, харҗңнулҗ, «Араха» — гиҗ хәәкрлдсиг Акрмдсн Герл соңгсв. Мал дөрвн талас Мааляд, мөөрәд, кеерәс, Цагин кемҗә гееҗ, Цовлдад аашснь үзгдв. Аав—ээҗдән Герл: «Араха биш, биш! Гем мини — гиҗ Гейүрҗ ууляд келв,— Церниг нааран дуудтн Цәәлһҗ өгсв» — гиҗ. .Цальгрсн нульмсан арчв. Дуудлһн угаһар күүкнә Дурта көвүн ирв.

Зәцг орулсн Нарнд Зөвән эс өгәд Зеткрлә делкә харһулсан, һарлцсн өөрхн улстан, Гөрдлго иләр, бәәсәрнь, Герл келҗ өгв.

Җирһлд соңгссн олн Җигтә туульмудас соньн Келсн тоотинь тодлсн Көгшн аав — ээҗнь, Кииһән авлго чиңнсн Күргнь — баахн Церн, Уха гүүлгҗ зөвәр Удан тагчг суув. Тоомсрта, мергн ухата, Таңһчин цецн өвгдт, Өрүнә учрсн җигтәг, Өтрлҗ күргхәр шиидцхә>.

(Чилгчнь дару к, №-т барлгдхмн).

КЕЛ В Р, О Ч Е Р К, Р О М А Н

НУРОВ ВЛАДИМИР

ЭРДНИН ГЕРТӘН ИРЛҺН

Келер

Үвлин дунд сэр. ©др бүркг болн шүрүн тиим хүвсхл салькта. Цасгг орчксн, тег энд-тендән цәәһәд, гермүдин орасиг урһа моддиг, цаһан көнҗләр буркчксн мет болв. Нарва толян хая-хая бултңһуһар узгдх- ләрн, цасн деегүр хальтрн гилвкэд одна.

Багшнрин сурһуль сурчах баһчуд эндр өдр үвлин шүүврән өгчәнә. гфднь үкс гиһәд, хувцан өмсәд, Җирһл сүл темдгән яһҗ өгчәхинь мед- хәр шиидв. Көвүн бийпь шүүврән амн өдрнь сәәнәр егсн болвчн үр күүкндән килүрхҗ йовна. Эрдниг училищд орҗ ирлһнлә, Җирһл’ шү- үврән өгчксн, чирәнь уласн, байрта өңгтәһәр (һарад ирв. Эрднин хәләсн хәләцнь келвр угаһар иньгиннь байр хувалцсинь элдв сәәнәр медүлв күүкн тал өөрдҗ йовад, тогтн тусад, хойр чикн күртлән, цусн дусмар миньчиһәд, эмәһәд зогсв. ^{7 и}

Үр күүкднь Җирһлиг күрәләд авчксн, 'һаринь атхк, олн зүсн сурвр өгх эргәд дуһрлдад бииллдх, нирглдәд бәәв. Җирһл партии тууҗар иил-һән сәәнәр өгч. ^{33 1}

Тер өдр зург цокхар корреспондент ирҗ, йил^!һән сәәнәр шүүврән өгсн студентнрпн зург цоклһнд Эрднь Җирһл хойр бас орцхав.

Шүүврән төгсәһәд, үвлин сулдхврар хәрҗәх студентнрин байрин нәр асхн эрт болв. Эн нәәрт Эрднь, Җирһлтә инәлдҗ, дуулдҗ, көгҗ- мин аисла көлинни ишкдләрн негдүлҗ бииләд, иньгүдләрн җирһв.

Җирһл бииән дахсн чиндр цаһан бишмүдтә, нурһинь дахсн гүрмр чөтл-хар үснь далин герлинь дахна, зеегтә нүднәнни хәләцәр, күүкнә сәәхн төвшүн ухаһинь медхд амр.

...Инәдтә-наадта, шуугата герәс генткн һарч ирхлә, мел ә-чимән уга дүң-дүлә болад одв. Аһар киитрәд, нигтрсн цас ишкхлә шухтнад хо- лас соңсгдна.

— Школыннь хөөн, багшин сурһульд мел одахн орсн болҗ медгднә. Зуг эн җил, диплом авх ухан мел чееҗәсм һархш. Кесг олн зүсн тоо- лвр, ирх цага көдлмшин төр сангдна,—гиһәд Эрднь, нег кииһәр гилтә келв. ^г

Җирһл мусг инәмсчкәд келв: Акад юмн, өмннь болхла, ода бийнь. цаг дала гих ухан седклд ордг билә. Цаг гидг юмн өмәрләд, ардм би- дн кесг җилмүд үлдв.

Нә, амрх цаг болчкв,— гаһәд Җирһл часан хәләчкәд, общежи- гурн орв...

Өрүндь иөвуд-күүкд зәрмнь машиһәр, зәрмнь самолетар хәрәд бә- әцхәв. Эрднь Җирһл хойр бас цаг зуур салх болв.

— Җирһл... чамд йовһарчн йовдг сам харһх, көлдән валенк, плащ, дотран дулан хувцан өмсхән бичә март, үвлин аюл гидг юмн, яахнь. медгдшго энчн» — гиҗ Эрднь сүв-селвг егв.

Җирһл «нә» гиһәд, к&вүнә һаринь атхад,— менд күр гертән,— гиж. келн самолетын шат ишкв.

Салад йовхин емн, Эрднин, күүкнд келн гиҗәсн үгнь амнаснь парч «глго, бийднь үлдв.

Самолет күрҗңнәд, сальк татад, ацата темән мет, нәәхлсн болад, һазр деегүр элкдҗ йовад, шүрүн гүүдлдән орад җиврән гилвкүлн де- ләд, бичкрсн болад одв. Җирһлиг самолетд йовулчкад, Эрднь автобу- сар хәрв...

Теглһ нурһта, нигт хар күмсгтә, ил өргн маңната, по хамрта, мерм'пр хар Эрднь, цөн үгтә, болв келхләрн үндснднь күргҗ келдг көвүн.

Көвүн һавшун, түүнә шүрүтә (һариннь хату бульчңгнь киилг һатцас йилһрнә, ИЦ1КСН ишкдлнь йир чаңһ.

«Би удлго гертән күрхв, зуг Эрднь яһҗ күрнә гилч, экинңь оәәсн үвлзң хаалһас арвн тавн дууна хаҗугшан гидг билә. Үвлин зудла «м- сж. йовх хувцнь гиигн нимтр» — гиҗ Җирһл самолет дотр Эрднин тус- кар зовньв. Тигә йовж Җирһл самолетд саатулгдад унтв.

һал үд. Әмтн дүүрәд суучксн автобус, көгнь орсн домбр мет күңк- нәд, күч авад, гүүдлнь хурдлад ирв. Машинә терзәр хәләхлә, суңһугин модд торлзад, цан бәрчксн мегдәлдәд бәәнә.

Эрднин күрх һазрт автобус ирәд зогсв, машинәс буупад, таньл- үүрмудләрн мендләд, хаалһин хәврһд бәәх наһцхиндән, Сәрән Муут- лад ирв. Орж ирлһнләпь, хар торһн шиврлгтә,. ашкинь дахсн ца- һан мөңгн сииктә эмгн, кевс деерән чөкләд суучкад, зәтин хамтхас тә- всн улан зандн цәәһән самрж, зөв эргүлж, Эрднин бүгжтә агч ааһд кев. Нег сеңсн цә уучксн, Эрднин Махмуд көлин үзүр күртлән әмн ор­сн болад одв. ,

Бичкп на1һцнртан белгән өгәд, көдлмшин тускар күүндә бәәтл, нап- цх колхозин бригадиртә хошмудар эргж, хөөдин то авх болж. һарв. Наһцх учетчик болҗ көдлҗәнә. Үвлин цагла хөөчнрт керг дала, малин төлән һару уга’һар үвләс ууд авч һарх ухаһар бәәдг улс.

Наһцх, Эрдниг эргүләд, уутьхн шалвраснь авп толһани үсн күртл хәләҗәһәд,—хәрхәр седжәхлә, мана тергн деер сууһад, хаалһин өрәл күртл од, гертчн күргдг цол уга,—гиҗ келв.

Көвүн тер даруһан байрлад, дакад тогтн тусад:

— Уга, наһцх, тиим биш, та олна кергәр йовх күнт, би иовһарчн йовад гертәп күрхв, нанд бичә санаһан зовтн,— гиҗ келн, Эрднь бичкн авдран авад, ‘һарад йовб. Наһцхнь, Эрдниг инм седклтәһинь медләв гисн, бүлән нүдәр ардаснь хәләж, зеедән ханад, адһн-шидгн хоир кер мер татад, цаһан сагсг девлинни захинь босхж авад, цан деерән суу- һад гүүлгәд һарв. Эрднь Хальмг таңһчин ВЛКСМ-н комитетәс эднә колхозин баһчуднн көдлмшт орлцҗ, комсомольцнрин керг үүлдвртнь нөкд болх зөвшәл цааста йовла. Зуг зәрмнь «йосрхж йовна» —гиж келх ги’Ьэд көвүн юм күүнд келсн уга.

Эрдниг зөвәр йовчксна хөөн, |һацсн кевтәһәр, шуурһн күчтә кевәр шуурв. Көвүн көлән чаңһаҗ ишкәд, өңгнь хүврсн нар хәлән. өмәрән улм зүткв. Хаалһ әрә үзгддг болв, деер цаһан, дор цаһан болв.Альда- ран йбвҗ йовхнь медгддгәи уурад ирв. Теңгрип бәәдл хәләхлә эцг- дән, хар ишкәһэр бүтүлчксн мет, харңһурад, шуурһн шуурад бәәв.

Эрднин эцгнь Төрскнә дәәнд әмән өгсн болдг. Көвүн эцгән зургарнь меднә, болв ууһн көвүһән яһҗ таалҗ бәәсинь Эрднь медхш.

Намжл —көвүнә эк—хөрн тавта насндан көвүт&һән үлдсмн Ода тер көвүнәсн бичг авчксн, кезә ирхинь кесгәс нааран күләһә. Намжл көвүһән «1һаринь һанзһд, көлинь дөрәд» күргтлән зовлң түрүг зергднь үзсмн. Тәвнә захас татсн, көгшнд тоолгдш уга, үснднь әрә ца-һан ор- жах, җеөлн хәләцтә, бийдән зов кевлг цогцта күүкд күн зүркән бәрҗ сууҗ ядад, дару-дарунь гертәсн һарад, холд харвад хәләһәд бәәв.

Эрдниг йова йовтл емн юмн күриһәд, харлсн болад одв. Өөрдәд

ирхлә— хөд. Хөөнә ца нег күн шоваһад үзгдхәс биш, нань юмн уга болҗ медгдв.—«Нә, яһдг болвчн эн хөөдиг үрүдүллго хәрү эргүлҗ хөөчд нөкд болад, хошднь күргх кергтә» — гисн ухан Эрдньд орв.

Хөөч бүдрн-түгчн өөрдж ирәд:— Арһта болхла сальк өрүләд, хәрү шармхмн! — гиж хәәкрн, хөөдиг хәрү оөргв.

— «Акад юмб? Эн хөөч нанла кесг жил хәрүлҗ йовх күн мет кел- дмб» — гиж санн байрлад, бийднь чидл орсн болад, хоцрсн хөөдиг тү- лкәд, эс йовсинь чирәд, ноолда йовҗ баглад авад ирв. Баглсна хеөн, хөөч өмн һарад, бичкн багар хөөдиг таслад тууһад бәәв. Эн хойр ора болх дутм улм адһад, чеежәрн зүткә йовҗ муурад, көлрәд, киисхдән өөрдәд ирв. Эрднин көрч одсн башмгуд көлинь хавчад, йовхднь саалтг болад бәәв. Тер бийнь Эрднь хөд заагт орхларн, даарсан мартад, мах- муднь менрсн болад, хөөдән түлкн йовж, киислго яһад болвчн торлцх кергтә гиҗ санҗ йовна...

Шуурһн заагас генткн гилс ги1һәд 'һал үзгдсн болв.

— Хоштаи күрч ирввдн! — гиж хөөч хәәкрәд, гүүҗ ирәд көвүг тев- рәд сегсрв. Көвүнә дотр бийнь талвасн болад одв.— Аюлиг диилвдн!— гисн байрта үгмүд бийснь амнас һарв.

«Күрч ирввдн!» —гисн дун Эрднин чикнд дакн доңһдв. Цааранднь нүднь харңһурв, ковүн цасн деер киисв...

Дарунь ах хе*өч Павел нөкдтәһән, гергтә!һән адһн-шидгн гертән көвүг авад орв. Хувцинь, цуглатаһан таш болад корч одсн башмгинь тәәләд, цасар көл-һаринь шудрсна хөөн, көвүнә махмудар цусн ирвл- зж гүүв. Алң болсар Эрднь хәләжәһәд:—Мендвт,— гиж инәмсж келв. «Менд, баатр, менд!» — гиж Павел келн, нүднь' нульмсн гүүсн болв, цааранднь бахлурнь бәргдәд, хөөч үг келҗ чадсн уга.

Эрднь, кевтә кевтҗ, гер дотркиг эргүләд хәләхләнь, нүднднь үзгдснь: төгрг шар стол деер алтар шахсн үзгүдтә радиол, ташр деернь эвинь юлж тәвсн шин дегтрмүд, стол туснь хойр, һурвн зургуд, орнанни ар- днь сәәхн цецгүдтә кенчр — Кремль зурата, орн деернь мис кевтнә, ширдсн модн пол деегүрнь девскүр, төвшүн цоклһта эрсин час; «тик- ток, тик-ток» — гиһәд йовад бәәнә.

— Халун хальмг цә ууһад, бийән бүңнәд хонхла, баахн күн дарунь көлд орх,— гиж Павел эмгндән келв.

Эрднь Павлин 'өвдг деер суусн бичкн күүк үзв. Күүкиг үзн, көвүн хара зөңдан инәмсҗ, шуурһнд үзсн зовлңган мартж, негл хаврин тү- рүн цецг мет салькнд толһа1һан гекәд, сенр аһар киилсн кевтә, нарн нүднднь мандлсн болад одв. «Наар-наар, таньлдий» — гиж күүкиг әр- әхнәр дуудв.

Күүкн ард-ардан герл һарсн төгрг нүдтә, бичкн шовһр урлта, толһа деерән цаһан бант боосн, атхр шар алтн үстә.

Күүкн, Эрдниг: «та биитн наартн, наартн» — гисн өңгтәһәр һарин- ни хурһдан сарсалһад көвүг улм инәл(һв.

Күүкән теврҗ суусн Павел уха!һан туңһаһад тагчг болжаһад, Эрд- нүр «өөрдәд, күүкнәннь тол(һаһинь илн бәәж келв:—Эрднь, махн-цу- сарн бидн элгн эс болвчн, ухан седкләрн эн шуурһта теңгрлә ноолдад, нег негнәнни омнд орлцвдн. Эндрәс авн би чамаг (һарлцсн дүү<һән гиҗ саннав.

Эн хойрин хәләцнь зөрлцв. һазр деер хальмг орс хойрин иньгллһ- нәс батнь уга гисн санан Эрдньд лавта кевәр орв.

Өрүнднь Павел мөрн цанар дүүһән гертнь күргж ирв.

Тер шүрүтә асхн, Җирһл гертән ирәд, бичкн дүүнрән эңкрләд, үг- тә-күүртә бәәсн бийнь, зәрмдән ә чимән уга тагчг болад, терзәр хәлә- һәд, саналдад, гем һарһчксн күн мет бәәв. Экнь күүкн талан хая-хая нүднәнни булңгар хәләһәд, ямаран учр деерәс тагчг болжахинь медж чадад бәәв.

— Эрднь уханасм эс һардгнь нам алң, 1өмннь бийән иигҗәсинь нам төрүц медәд угав, яахла игдг бәәсмб, ямаран учрар? — гиҗ күүкн уха- лад, хот уусн ааһ-саван арчад, ормднь оркв.

Үр күүкднь ирәд, наәрт дуудсн бийнь Җирһл йовсн уга.

ПЕТРӘН ЛИҖ