1962 1-2 теегин герл

Салькн саналдн хэвсхэд тогтн тусв,

Саамнь ирсн болад зоһдн төгсв.

Тег амрн тусад делҗ суняв,

Түүг медсн болад орчлңг налав.

Элст бал'Ьсн көкрәд эңгдән сарсав,

Эңкр теегэн хотлад байр угтав.

Тал дунднь талваһад

театр дүңгәв, Таңсг бәәшңг дүүрәд

әмтн хурцхав. Коммунист болдгарн цуглрсн

хург эклв, - Коммуна партии съездд —

белдвр кегдв.

Ахлач болгч күүнә үг соңсгдв,

Атхр хар залу босҗ илдкв:

Делегатнрин даалһсн төр күргәд келҗәнәв,

Деед йосан күндләд йөрәл тәвҗәнәв.

Элдв партии ЦК-ан

һардачнр ончлий,

Эн олна хурган

теднәр ахлулий.

Партин хургин улс

альх ташлдв, Партин ЦК-'һан күндләд —

ахлач тәвлдв. Өргәд боссинь үзәд

зүркм догдлв, Эднә байрт багтад

ухам омглв.

Парть дуудв гихлә

. улан һаласчн әәшго, Парть келв гихлә

улан әмәнчн әрвлшго,

Партин келен үг — эднә седкл,

Партин заасн заавр— олна медрл.

Парть гисн тигәд юн болжана, Партин чинр-чидл

юуһар медгдҗәнә? Амрарнь авад келий,

хол эс одий, Адгннь авад хәләй,

күүрт орулад үзий.

НЕГДГЧ БӨЛГ

Тавн зун делегат

соңсҗ сууна,

Таасгдсн һазр болһнд

альх ташна. Бичкн шар өвгн

тедүхнд сууна,

Баатр олна негнь эн болна.

Кезәнә гражданок дәәнд Аакуг харссн,

Кех цаажаснь әлго әм аврсн,

Хөөннь Аакуһин һарт командир йовсн, Хортн-ца'һачудиг цокҗ,

сүринь дарен, Баатр, һавшун, чиирг

үрн гинә, Басл күчр халуч

дәәч болна. Дән-даҗг төгсәд

төвкнүн ирлә,

Дәәч залу гертән

көдлх болла.

һучдгч дүүвр җил колхоз эклсн, һалин һолд ахлач

орҗ кинсн.

Әмн, чидл, седклән әрвлл уга,

Өдр-сөөг даңгднь тооцл уга,

Коммунист нерән дуудулҗ нүүрт йовлат,

Крестьян-колхозник улстан заавр өгләт.

Классин хортн тигхд күрклҗ ярдлус,

Кулакин келн танд күрн алдлус.

Эгл коммунист таниг цаажлхар седлүс,

Эрг дор зогсаһад хах боллус.

Алхин мөргн деерәс харсж, авлус,

Ааку иньгин нилч бас орлус.

Алдр партии үрн

утхин ирәс мөлтрлә, Әрүн седклин хорн^

өрч дотран буслла.

Хөөннь болен дәәнд

хүүвлсн угат, Хортнас Төрскән харсҗ

түрүнд бослат. Баатр йовдлинтн темдг —

ачллһнд күрләт, Бөөртән шав авсн

хәрҗ ирләт.

Ода нас зүүвт, цагнь болв амрх,

Олн ман дотран

күндтә суух. Өнр, өргн партии

эгл үрнь болнат, Эн хург дотран

эңкр авһ суунат. Тана манлла суусн —

сүр өглһн, Тоомсрта авһин сурһсн —

дөңг боллһн.

ХОИРДГЧ БӨЛГ

Цаад бийднь, эдүкн, цаһан үст

Цәәлһҗ келсн үгд сүзгән өгч.

Эн залуг би кезәчн күндлнәв,

Эңкр ахан гиж, әмтнд келнәв.

Авһин дәәч цагт

бичкн бәәҗ,

Эртәс һаринь авч дахн өсҗ.

«Өмн һарсн чикнәс

хөөт һарсн өвр», Авһасн үсәрн давҗ,

Зуг таларнь—ховр.

Баһ дүүвр цагтан

хурц бәәэк,

Баһчудин, таңһчин комсомола һардач йовҗ.

Мини баһ цагт багш билә,

Маркс—Ленина ном дасхҗ өглә.

Ачта партии бәрц биидм'орулла,

Эрдм-сурһулин хаалһ зааҗ тәвлә.

Хаһлсн һазрин өрд хайгдҗ өслә,

Хәәртә умшин урһц шавшҗ гүдлә.

Багшан би магтнав, буульҗ өскнәв,

Багштан би ханнав, дахҗ үзнәв.

Үсм бас буурлтад шахгдад ирв,

Эңкр ах багшан күцхдән күрв.

Күцдгинь күцв, унн, зуг үсәрн,

Күңкән чееҗнь эс болв,— одачн гүүнәрн.

Насарн багшм медәтә, тер үнн,

Седкләрн багшм дөгәтә ода бийнь.

авһ ах хойрм

өөрм сууна, Эднән хәләһәд оркхнь

сүрм ’ӨСНӘ.

ҺУРВДГЧ БӨЛГ

һурвдгч үинь болҗ би һарчанав,

һучдгч җиләс эклҗ тома авчанав.

Эврә бийән дуулхнь, хәрнь, яах?

«Үлүләд оркв» гиҗ әмтн санхий?

Санад чигн бәәх,— маһд уга,

Өөләд чигн бәәх,—

керг уга!

Учр тиим болсар

бийән эс буульсв,

Эврә үйин тускар

бичҗ үзәд хуурсв.

Бийән би буульҗахш,— ямаран керг,

Баатр үүрән магтнав,— бийинм хайг.

Минь иим цагла үүрм үг келҗәнә,

Мини 'һәәхсн — амр, нам деер болҗана.

Шавдһр сәәхн цогцнь нүд хаңһана.

Шар-бор хувцнь бийднь зокна.

Ээм-даларн дарда’һад,— келмҗ болм, Өрч-чееҗнь далдаһад,— үзмҗ өгм.

Хурц хойр нүднь басл сүртә,

Хар улан чирәнь икл болһамҗта.

Дән болхин өмн сурһуляи төгсклә,

«Долан худга» колхозд ахлач йовла.

Көдлмшин 'һар авад дамшад ирлә,

Күмн делкә догдлад дән экллә.

Ке көк пальтоһан тәәлҗ хайла,

Кевтә бор өрмгән өмсәд һарла.

Кесг дәәнд орад зүркнь батрла,

Командир күн болад әмт һардла .

Бас, нег дакж, цергнь дәврҗ,

Балһсна захд күрәд зууньрад орҗ.

Зәңг гих юмн

'эс ирнә,

Заавр өггч ахлачнр кесгтән күләнә.

Әәрмин улс тәвәд хәләх болҗ,

Өмн йовачнр шамдад күцҗ ирҗ.

Зәңгән эс өгнәт?

юн болв?

Залач улс, яһнат,

маниг йовулв.

Мини иньг командир

өндәһәд босҗ, Мусхлзҗ нүдәрн инәһәд

игҗ келҗ: Хәрүһинь эс өгсн —

мини гем, Халун цаг олзлсн —

мини кем.

Бүклднь һартан атхад зәңглс гиләв,

Баатр цергчнрин күцәсиг соңсхҗ бәәнәв:

Дәәлдән балһснд төгсв —

манахс иртхә,

Диилврин байрт орлцҗ церг җирһтхә.

һанцхн тер болхий? Уга, олн.

һарһсн йовдл тоолхий? Хатяр юмн.

Коммунист иньгинм дәәчнр яргад дәврлә,

Китдин өнр һазрас японцнр зулла.

Цө-чолуһинь күүчәд

аччад авла, һал-халуһннь керчәд

һатлад орла.

Күчләд орсн эдниг бәрҗ эс чадла,

Күчтә гиҗәсн цергнь күүрч хуурла.

Манҗурин өргн теегт мана нерн туурла,

Махсг Япона фашистнр муурч бууола.

Тер элдү диилврмүд— үүринм чинр,

Теегүрн хәрҗ ирсн — Зәңгнь сенр.

Төвкнсн цагас нааран җил җиллв,

Теегин үрн гертән җирһл делгрүлв.

Эврәннь нутга олндан ик тоомсрта,

Әңгин коммунистнр дотран иньгинм һардврта.

Көдлмшәрнь хәләхлә келмҗ болна,

Ке-һольшгарнь авхла, үзмж төрнә.

Әмтнәс дутл уга дүңгәрнь йовна,

Алдр коммунист нерән алдл уга зүүнә.

ДӨРВДГЧ БӨЛГ

Барун талан эргв — баахн күүкн,

Багш болхв, эмчв — долда зүркн?

Кенә күүкн болхв,

кезә үзләв? Кев-янзинь яахв,

кезә медләв? Бүргр хар нүдн —

альд үзләв,

Болһамҗта цаһан чирә — кезә харһлав?

Тоһстн сәәхн күзүн — кенә билә?

Төвкнун номһн хәләц—

• теңгр цокла! А, нам

чи болзгоч, Акад юмн —

баһарн бәәһәвч?

Нәәрләд-наадад суудг иным болхий,

Наснь ода баһрад, өөрм суухий?

«Наласн өргн теегәс

Найнтахна хол һазрас,

Үйн бичкн иньг чамдан

Ухан-седклән өгләв. Барун һаран өгнч,

Батар атхад мендлсв,

Баахн-бичкн чамдан Байрин икинь дурдсв. Бүргр хар нүдтә биләч,

Болврсн сәәхн чирәтә биләч. ^Шавдһр сәәхн нурһта биләч, Шарклулҗ зүрк зовадг биләч». Эн дууһан би

кенд нерәдләв, Эгл цага седклән

кенд өргләв. Бас тер цагт

болен йовдл, Бичәчин нәрн шүлг умшҗ тодл:

«Өвәрц харнһуг сектн,

Өдрин герл өгтп, Хар делтлм тохтн, Хар күмсгтм суулһтн. Бичкн иньгән үмссв, Биилсн мөриһән унсв, Теңгсин салькн мет Теегәр делҗ ниссв». Алдр орс поэтим

альвн шүлг, Өөрнь дахн йовҗ,—

арһул келг. Шүлгин айст уйдад

толһаһан кецәлһдг, Шуукрҗ бийән зоваһад,

татҗ сергдг. Тер цага насн,

эн цага җирһл, Түүрчҗ зүркн цоксн,—

өдгә мини—урһл. Эгл иным болхий?

Хәәл биз.

Өңгән сольлго бәәсний?

Угал биз. Медәрәд ирсән мартад

зүркн түгчв,

Мелмһрнүдинь һәәхәд толһ^м тукчв.

Күндтә хургин ахлач түргәр келв,

Колхозин саальч күүкнд «үг өгчәнәв» болв.

Олн улс ниргәд альх ташлдв,

Альчуран күүкн ясад

өсрж боев. Трибунд күрч зогсад

бичк башрдв, Тенд-эндән хәләһәд

әмт ширтв. Арвдгч класс чиләһәд

ариннь колхозд үлдҗ, Үлгүр әмтнд үзүләд

үзмҗтә саальч болҗ. Баһ цаг санулсндчн

ханлт өргҗәнәв. Баахн цагар бәәхиг

чамд дурджанав. Ээҗиннь дүрс авсндчн

икәр ханҗанав, Эн бәәх насндчн

байр өргҗәнәв.

Өмәрән өс, өөдән давш,

эңкр элгм!

Өнр байрт,

күрч җирһ,

бичкн иным!

* ♦ ♦

Парть гисн тигәд

юн болҗана,

Партин күчн-чинр кенд болжана?

Парть гисн —

тадн, эдн, бидн, цуг олн,

Парть гисн — тана, мана, олна керг, күчн.

Парть гисн —

олн мана, тана оошг, зүркн,

Парть гисн — олн эмтнэ-омг, ухан-седкл.

Партян би магтнав,

буульж дуулнав,

Партин эгл үрн —

белн бәәнәв. һаран заңһад орк —

йовад күцәнәв' һазр-усан харсхд

әмән тәвнәв.

Элст, 1961 яр.

Бат көрңгтә ухам — чиниһәс амстха,

Болх, чадх ,кехм — чиниһәр болтха.

Парть минь өнр —

әмтн делкәд,

Парть минь байр— нүднә цецгәд.

Күмнә хортн — фашистнр, бичә өөрд!

Күчр дажрлһнд энләчнр — күлгин сәәрд!

Сансн минн ухан—

болхин йозурт, Сәәхн коммунизмнн бәәшңг — Өндр шар бәәшңгд

бидн җнрһхвдн, Энкр, дурта партян

өргҗ дуулхвдн.

* * *

Тавн зун коммунист хургт сууна,

Тавн зун зүркн негәр цокна.

Эднә адгинь авий,— бүкл тууҗ,

Орн-нутгин өслт тедн үзүлҗ.

АКСЕН СУСЕЕВ.

Хүвнь—эврәнтн һарт, Хәрнь цергт орцхатн’ Деникина бандмудиг дархд Дегц цуһар мордтн! Эврәннь советин йосан

Элдв зөргтәһәр харстн! Хоти болһниг төгәләд, Хурдн мөрәр довтллдад, Хальмг угатьнриг көндәһәд, Халун үг буслв...

Темә унад зәрмснь Теегин хальмгуд төгәлв. Тундутовин церг бәәсәр, Төгәләд нуувчар ирцхәв.

Нуувчар, нүд далдар, Нимгн альчуриг түгәлдв. Дуудлһн, Ленина дуудлһн Дотр орад товчлгдв. Ца'һан цергәс орһдгнь Цөн биш болв.

Улан тугиг дахдгуднь Улм-улмар’ икдв. Нүд чичм харңһуд

Найнтанкна хотн дунд, Альчур түгәж йовад, Ахшин көдлмшч бәргдв. Көдлмшчтә хамдан йовсн Көвүдә Балдн бәргдҗ, Балдн Артем хойриг

Баячуд икәр зоваж. һосдаснь, киилгүд дотраснь һучн альчур олдҗ.

Хойр залуг цаһачуд Хорта кевәр дөөглж.

Хальмг орс хойриг Хамраснь цусн һартл, Хот амсулл уга Хойр хонгтан цокцхаҗ. Хөрдгч җилин хавр Хурта-бората билә. Сөөднь көрсн усн Сарул өдртнь хәәллә. Хойр залуг һаза

Хар салькнд зогсала. Хала үзүртә ташмгар Хавдр һартл цокцхала.

Ленина дуудвриг тархасн, Ленина хойр салдс, Үклән еөрдсн бийнь,

Үг келцхәсн уга Хальмгудиг сүрдәхин төләд, Хойр залуг алхар Төрн мөртә цаһачуд Хооран 'һарад зогсцхав.

Хәәртә Ленина дуудлһнг Хойр һартан атхчкад, Халун зүркндән шахчкад Хальмг өмәрән алхв...

Хасн цаһачудин бууһас Халан ә һарв,

Хойр нөкдин зүркнәс

Халун цусн хагдв...

Нарн талгшан хәләһәд, Нөкдмүд киисәд одв. Найнтанкн сө нуувчар Нөкдмүдиг күндлж оршав Манцип кецәр җисәд, Мөрн церг ирв.

Удлхн уга, даранднь Ура үрглждән күңкнв.

һалун күзүтә зеердтә Городовиков өмннь йовна. Теегин 'һардьнрин цоклһнд Тундутовин церг чилнә. Орс хальмг хойриг Оршасн һазрт ирчкәд, Мөрнәсн Ааку бууһад, Махлаһан авад гекв. Тагчг зогсҗ бәәһәд, Гатуран татад чанһачкад, Мөрн цергән дахулад

Мана Ааку довтлв. Теегәр хальмгуд дунд Тууж, тууль келгдв. Кееһәр хальмгин дуунд Келмрчнр Аакуг магтлдв.

II.

Баһ цагтан кезәнә,

Барваншгин хотнд өсләв. Ээҗ, баав гидгән

Эклҗ тенд келләв.

Тууташ эгчән түшч Тамтр-тумтр ишкж, Хаврин нарнд ээврлҗ,

Хальмг келндән орлав. Төрсн, өссн һазрм Талвасн өргн тег. Төрскн нутган, иньгән Тендәс эклҗ таньлав...

Орсн хотнань сурһульд Орсин келнлә үзлцләв.

Ээҗиннь келнлә әдлднь Эңкрлҗ энүг даслав. Җаңһрин бөлгүд соңсхла Җивр урһдг била.

Илья Муромцин тууҗиг Итклтә эгчәсн соңслав.

Куч-көлсән негдүлҗ боссн Коммунизмом хаалһар

тосхачнр йовна, Төрскән дәәнә һалас харссн

Туурсн баатрмуд төвкнүн амрна.

Дән дәәсн уга игәд

Делгүдән манахс амулн

бәәнә, Орчлң делкәд үлгүр өгәд Одн болҗ өмннь үзгднә.

Эрдм сурһулин чидл дииләд Энкр Төрскиг улм туурана, Нарн, сарур зөрж деләд Нисж мана элчнр күрнә.

Тер спутник,' ракет дёлкәд

Төрскнә чпдлиг үзүлж медүлнә.

Амулң сәәхн орчлн эргәд Алтн җола^ар дайлж. мендлнә.

Туурсн эврә отг нутгарн Төвкнүн көдләд эзнь йовна, Эднә седклнь байрар дүүрсн Элвг сәәхн йивгәләр бүтнә.

Шарһ нарн вөрдҗ ирәд Ширтж бийәрн Төрскндм

мандлна, Шалу ноһан сәәхн көкрәд Шавшад ода дольгалҗ

наадна.

II.

Хол Моңһлин Алтай талас Хүвән хәәһәд Хальмгм нүүлә, Хаалһдан кесг үклин һалас Хәрү хәрх уха зүүлә.

Зөрсн йовдл хоома болад Зүркн цагтан ишкрдг билә, һурвн зун даву җилмүдт һашута нульмсан Хальмгм

асхла.

Эдл-аху Хальмгин ховрдхла, Ээм-далнь бас эллә,

11жл һол давж һарад Ииж орсин медлд түшлә.

Үндән Хальмг йосар тогтнад Үр-бүүрән хәәж буула, Күцл жирһлән күләж ядад Кесг җилдән уульж дуулла.

Эн алдар цаһан ястнр Эврә олзан хәәж босла, Хар тоота Хальмг улсиг Ховдг кевәр шимдг дасла.

Усн нульмсн хойр даңгин Урсхул мет буслҗ асхрла, Олна зөөсн зөөриг оньдин

Они баячуд идж сорла.

Зөргтә арвн доладгч җиллә Заядар падрж булг хаһрла, Җаңһрин орн—СССР деерән Жирһл үзүлж царн һарла.

һарсн нарна ээврт дуладж

һашута кезәнк Хальмг җирһв,

Советин йосна байрла ниилж Седкллә харһсн айс орв.

III.

Тен, Иҗл хоорнд төвкнәд, Терскән олсн Хальмг байрта, Күцл җирһлдән ода дүркләд, Күргж дууһан дуулхдан дурта.

Диилвр ирснә хвөн Хальмг Дала-нала болж өсв.

Коммунизмин тосхл’һна һол дунд

Күчтә кевәр көдлдг болв.

Мана өргн тег кекрәд,

Мануртҗ сәәхн цецгрҗ шавшна,

Орс улс ахтаһан хамдан

ОмгтаЪар Хальмг ода үүрлнә. Социализмин бәәлһнд

әмтнлә әдл Сән седкләр Хальмг курв, Эврә тег зөерән һарһад Эдлх-уухиг дала кев...

Мал-аһрусн улм өсәд Махн, үсн, тосар билгв^