1962 1-2 теегин герл

ДАРЛТАН (теднә ардас һартан буута орж ирв). Хойр биш һурвпг авч ирүв.

ХОҢҺР. һурвдгчнь юн күмби?

ДАРЛТАН-. Мана хойрдгч разведкд бәргдҗ.

КАШКА. Бәргдҗ биш, худл, би эврән ирләв!.. (Дарлтанур)

Ирх дурн уга болхла, нама бәрдгчн чамд ик күчр юмн болҗахгов. ДАРЛТАН. Бәрчкхлә, ирләв гил уга яах биләч?

ХОҢҺР. Не, сууцхатн баһчуд. (Дарлтанур.) Иванов Семкиг олад

авад ирнч. Таньнчн?

ДАРЛТАН-. Өчклдүр прений?

ХОҢҺР. Э, э(Дарлтан нүдәрн бәрҗ идмәрКашкаһур хәләв, Кашка эргәд о д в). Не, хамаһас яһҗ йовх улсвт?

ЭРДНЬ. Бидн зүн әәмгә баһчудвдн, арһан барад зулҗ йовсмдн эн. ХОҢҺР. Кенәс зулж йовцхахмт?

ЭРДНЬ. Зулдг учр бәәнә.

КИШТӘ. (Эрдньд арһулхн). Учр бәәнә гиһәд бәәхәр илднь келәд оркхнчн... (Ичсн бәәдлтә).

ХОҢҺР (медчкэд). Та келхмн болвзгот?.. КИШТӘ. Уга (ә ә м ч к ә д), эдн келтхә...

ХОҢҺР. Нернтн кемб? КАШКА. Кашка. ЭРДНЬ. Эрднь.

ХОҢҺР. (Киштәһүр) Тана? КИШТӘ. Киштә.

ХОҢҺР. (Цуһараднь) Эк-эцг бәәнү? ЭРДНЬ. Нанд эк-эцг уга, енчмб...

КАШКА. Би бас өнчмб, нанд төрл тврсн уга.

КИШТӘ. Би эцгтәв, хөөт эктәв, хөөт экин дахуль ах бәәнә.

ХОҢҺР (ц у Һ а р а д и ь). Малае юн бәәнә?

ЭРДНЬ. Нанд мал чигн уга, һазр чигн уга.

КАШКА. Нанд бас... Бидн нег-негән дураһад бәәсн улевдн...

КИШТӘ. (башрдад). Мини эцгм байн кун.

ХОҢҺР. Байн? (Цуһараднь). Цаһанд йовх төрл кун бәәнү? ЭРДНЬ. Уга.

КАШКА. Уга.

КИШТӘ. Мини ах цаһана цергт толһа йовна...

ХОҢҺР (мөшксәр). Толһа? Ода хама бәәнә? ЭРДНЬ. Цергэрн мана әәмг деер бәәнә.

КАШКА-. Минь ода кесг әмт цокад дажржана... Шалвурк гидг кууг

алчкв...

ЭРДНЬ (чочн тусад, К а ш к а н һарас авчкад). Алчкв? Шал-

вуркиг алчкв? Саахндаһа эс келвч?

КИШТӘ (у у л ьң над). Саахндаһа юңгад эс келвч?

ХОҢҺР. (евр сэр) Ода уульл уга негән келҗ өгцхәтн. Цол уга...

КАШКА. (X о ң Һ р у р) Ах, тана нернтн кемб? ХОҢҺР. Мини нерн Хоңһр.

ЭРДНЬ. Хонһр, Хоңһр гинт? ХОҢҺР. Э, э, Хоңһр. Юн өврнәт?

ЭРДНЬ. Мини аав Җаңһр келнә, Хоңһрт дегд дурта, би бас Хоц-

һрт дегд дуртав...

ХОҢҺР; Ода, би тер Хонһр биш болҗахгов... Зуг би танла эдл уга-

тя күунә урмб... (Э р д н у р) Чамд өвк эцг бээну?

ЭРДНЬ. Бәәнә. Нүднь сохр... Җаиһрч... ода далн негтэ. Эмгнь жирн хойрта.

ХОҢҺР (ухал ад). Жанһрч гинчи? (Түдс гиһәд.) Дендә биш

болхгов терчн?

КИШТӘ. Э, э Дендә.

ЭРДНЬ: Дендә, Дендә... Мини аавиг таньдг әмтн хәрин әәмгүдәр

бас бәәдг болнал...

КАШКА (Хоңһ р у р). Та кенәхнәвт?

ХОҢҺР. Зүн-һара Дендә... (Түдс гиһәд). Чи Дендән терскн ачнь-

вчи?

ЭРДНЬ. Төрскн ачньв... Мини эцгм уга болсара... Мини экм уга болсара һуульһ һууһад бәәвүвдн...

ХОҢҺР (саналдад). Би танахнд нег цөөкн жил сурһулии багш

йовлав... баһ цагтан... Чини эцгләчн, Цернтә, әәмгин одмн, 13 зууна ламиг, хаана нериг дәврчкәд, түүрмд туславдн... кесг җилин туршт түүрмәр йоввувдн.

ЭРДНЬ (чочн б а й р л а д). Мини эцглә! Мини эцгиг таньнта?

ХОҢҺР: Таньна... Тер цагас авн бидн нутгтан хәрҗ ирл уга нова биләвдн... Ман хойриг Лена гидг һолин эрг деер авч оч хайла... Эцгчн...

1912-гч жилин апрель сарин дөрвнд тавн зун үлү көдлмшчнриг хаана церг хаһад алчкла... Тедн дунд чини эцг алгдҗ одла...

ЭРДНЬ. Ах минь, Хоңһр, һанцхн танас эцгиннь зәигинь медсм эн,

күн келдг уга билә...

ХОҢҺР. Хвл... Сибирин Лена гидг һолин эрг деер оршагдла. ЭРДНЬ. Эцгм, эцг минь, тиим хол һазрт үклән олж билтәлч... (Түдс

гиһәд, генткн.) Та мини эцг әдл күн бәәҗт. Хоңһр... Тана үрнтн болнав... Аавасн Җаңһр соңсад, Хоңһрин көвүн Хошун Улан Баатр болхнь яһнав гиж сандг биләв... Яһсн өвәрц юмб? Яһад игәд туслцҗ

бәәхмб?

ХОҢҺР. Жанһр гидг туужичн би меддв. Җаңһрин Бумбин орнла әдл нутг бидн, болшевикүд, олхвдн. Эврәннь, болшевикиннь һарарн

тер Бумбин ориг тосхж күцәхвдн...

КАШКА. Маниг һурвлаһимдн цергтән орулж автн...

ХОҢҺР. Тесж йовлцж чадхийт?

КИШТӘ. Чадхвдн.

ХОҢҺР. Ноолдан гидг юмн болжана... зовлң үзхт... шин төрскн нутган харсжах әмтн-тер зовлң үзл уга бәәнәвдн гиҗ болхн уга.

ҺУРВУЛН. Таниг дахад, тана цергт үнн седкләрн йовнавдн. ХОҢҺР (Киштәһүр). Та, күүкн, сәәнәр ухалҗ автн... Тигчкәд

өөкн-тоснд өссн күн болҗанат, тана гер-бүлтн мана хортн болҗана. Танд хәрсн деер болвзго.

КИШТӘ (зөргтәһәр). Мини гер-бүлм бийдм хортн болад бәәсн юмн, бийм минь угатя күүнә үрнд орхнь мууһар өсләв, хөөт экин һарт.

ХОҢҺР. Та һурвн яһад ханьцад һарч ирсмт?

КАШКА (инәҗәһәд). Эн хойр келж ядҗацхана (Э.рднь Киштә хой р,и н ә л д н ә) Эн хойр нег-негндән дурлчксн әмтн. Киштән эк-эцгнь баин күүнәс әрк уучкад, күүкән өгх болад хүрм болад, хүрмин нәр болжахла эн хойр һарадорһла, ода тана һарт орж одцхаснь тер.

ХОҢҺР. Сән! Танд буру уга! А та яһад һарч ирвт?

КАШКА. Би эднә ардаснь зәңг авч ирләв, тана церг үзчкәд, бас танд церглхәр ирүв.

ЭРДНЬ. Шалвуркиг алчксиг келж ирҗ. ХОҢҺР. Тер Шалвурктн юн күн бәәсмб?

КАШКА. Манд ахламдн әдл болад бәәсн күн билә... Дорж алчкв.

100

КИШТӘ. Шалвуркас биш бидн игҗ һарч ирҗ чадх уга бәәсн бо­

лтов!

ХОҢҺР. Намий? Дорж гидгтн кемб? КАШКА. Э, э эн куукнә ахий? КИШТӘ. Ах бпшл, юн чигн бишл...

КАШКА. Ода Шалвуркпг алчксн... Яахв ода, арһ’ уга. Әмдинь ха-

һцулҗ авх кергтә.

ЭРДНЬ. Кениг бәрчксн бәәнә?

КАШКА. Аавичн эмгтәһинь авч ирәд, үудн хоорндан, кулчксн, Арзгахн нокҗана, күн харсжахш... әмтә кү шндрдүлхш...

ЭРДНЬ (дунь хүврәд). Кашка! Худл келҗәнәч’ Өвгн эмгн хой-

рт буру уга!

КИШТӘ. Чи юңгад эс харсвч?

КАШКА. Намаг бийим алхар Дорж хәәһәд, би зулвшлм...

ХОҢҺР (ухалҗаһад). Кеду мөртә цаһачуд тенд бәәнә гинт? КАШКА: Зун улу мөртә кун бәәнә...

ЭҢДНЬ (байрлад). Та оч сулдххар бәнт? (Сурҗахар Хон-

11 р у р хәләнә).

ХОҢҺР. Пулеметтай?.. Эндәс кеду дууна? КАШКА: Уга кевтә, медгдхш. Арвн зурһан дууна.

ХОҢҺР. Сән! (Тер һурвнд). Эн келсн угдтн чимкин керән худл бәәдг болхла та нанас буруһан бичә суртн, бнйән меклсн кү би хәәр-

болҗана.

ХОҢҺР. Тигҗ сана биләв (Ивановур) Тана арватн икий? ИВАНОВ. Хойр тергн һархмн гиж саннав. Бидн мөртә тергтәһинь

өгнәвдн, арвань идгдж одхла, тергн, мөринь хәрү йовулад оркхговт.

ХОҢҺР. Тигл уга! (Сергиенкүр) Эн Иванов гидг крестьянин, зулҗ одсн кулакудин һазрт булчксн арва олҗ авч. Өчклдүр ирлә нанур, авий эсий?

СЕРГИЕНКО. Авх кергтә. АМУЕВ. Авхла дигтә...

ХОҢҺР (Ивановур). Ханҗанавдн танд (һаринь авад). Иов­ ен һазр болһндмнд-мана олн угатьнр игәд тусан күргәд йовхла-бидн наһачудиг дархмдн лавта.

ИВАНОВ (мендләд салҗаһад, Сергненкод). Зуг манд

һазр кергтә... һазр.

СЕРГИЕНКО, һазр крестьянмудин болл уга хамаран одх билә...

ИВАНОВ: (цуһараднь ө-кәһәд гекәд һарна). Тиим болх

зөвтә!

ХОҢҺР. Тиим, тиим... (Амуевүр) Одад авчктн тер арваһинь. Шу-

гинә, йовтха биший?

СЕРГИЕНКО. Та йовтха гихлә болҗахгов... Юн юмсв?

10)

ХОҢҺР. Энд ик хол биш, Зүн әәмгә. Тенд зун үлү мөртә цаһачуд

бәәнә гинә... Одад санл-серл өгл уга дорнь бәәрх керпә.

СЕРГИЕНКО. Чик! Тигчкәд Буденный Городовиков хойрла эрт

залһлдж авхм.

ХОҢҺР. Тиим. Буденный тендәһүр өөрхн болх.

ХОҢҺР. (Дарлтанур) Өчклдүр цаһачудас булаж авсн сумн ик бәәҗий?

ДАРЛТАН. Савр тоолла.

САВР. Найн минһн шаху бууһин сумн бәәж. ХОҢҺР Пулеметик ленте бәәжий?

ДАРЛТАН. Бәәнә; бәәнә!

ХОҢҺР (инәһәд, Д а р л танур). Кишгчн ирҗәдг кевтәм!

ДАРЛТАН. «Максим» хагшҗ чаджана!

ХОҢҺР. Сән! (Ухалад.) Хойр «Максимов» наадк хойртан үлдәчкәд,

бичкн һар-пулеметан авад, өөрән хойр мөртә кү дахулад отрядин өмн

йовхмч. (Хоңһр маузеран сумлҗана.) ДАРЛТАН: Альдаран бидн йовҗахмб?

ХОҢҺР. Зүн әәмгүр... Одакһурвна Кашка гидгинь бас хажудан ав...

(С е р г и е н к ү р.) Отрядан белдтн... Ода йовхмн! СЕРГИЕНКО (честь өгод). Соңсҗанав! (һарч одв). ХОҢҺР (Саврур) Мини мөр авч ир!

САВР (честь өгәд). Соңсҗанав! (һарч одв). (Дарма орж ирв, күцц цергә белдлһәр галифе өмссн, хәврһднь наган).

ХОҢҺР (Дармаһур). Дарма, үүнд Киштә гидг күүкн бәәнә, бий-

дән өөрдхҗ авнч-яһнч. ДАРМА. Сонсҗанав...

ХОҢҺР. Амуевд һарад келчктн-тер күүкнд Санлин мөр өгтхә...

ДАРМА. Тертн бийнь мөртә...

ХОҢҺР. Э, э, тиим бишв. Улм сән... Эрдниг би өөрән дахулназ. Уга Сергиенкд келчктн, Эрдниг пулеметчикүдлә негдүлчкг: пулемет да-

стха.

ДАРМА (честь өгәд). Соңсҗанав! (һарч одна).

ХОҢҺР (маузер үмсәд). Насни турштан сурһулин багш болхар сандг биләв—болен уга. Көдлмш хүврҗ одв, талдан болв... Насни туршарт олн-әмтнә хортдла ноолдҗ, хортдиг дарх ноолданд орв билтәльв. Гем уга! Сән’ Хальмгин чееҗдән күцжәсн Бумбин ориг шин Хонһрмуд олхнь лавта. Большевикүд—ода цагин шин Хоңһрмуд. Большевикүд гидгтн күмн әмтнә тууҗд үзгдәд уга баатрмуд... баатрмудин баатрмуд (Савр орҗ ирнә).

САВР. Мөрн белн!

ХОҢҺР. Мордий! (Үүдн талгшан һарна). Кө ш г.

•»

10-гч зургнь

Әәмгин дунд әәмгин парвляна гер. Буута цаһачуд зогсҗацхана. Стул деер сто­ лки өмн цаһан офицер Дорж сууна, туслцад өмннь Дендә өвгн. Дендән эмгнь, Шалвуркин гергн уульн зогсжацхана. Стол деер наган кевтнә. Нурһан үүрчксн, станичнн одмн

нар-цааран йовжана. Арзг Киштән күргн хонр сууцхана.

ДОРҖ (Дендәһүр хәәкрәд). Чи лавта медләч... Орһн гиж бәәцхәхинь медә бәәҗ, көгшн бийәрн манд келл уга бәәҗч... Кел... (ДенДӘГ чирәһәрнь ташад оркв, өвгн темтрәд одв, ардаснь Бадминов түлкәд оркв) КелI

102

ДЕНДӘ. Нанд келдг үг уга... Нанд буру уга... Эрдньд чигн буру уга. ДОРҖ (хәәкржәнә). Худл! Худл келжәнәч! Өрәс авн цокулснчн баһ болҗахла, деернь хөрн тавн шомпол немж егнәв! Келнч, угай? (Босад өвгнд өөрдҗ ирәд, сахлинь илҗәЛәд, түлкч-

к в.) Сахличн юм үлдәл уга туүнәв. Нанла теслцхәр седлчи?

ДЕНДӘ. һууль ууһад хотан теҗәжәх күүнд... нанд күүнлә теслцдг ямр арһ билә.

ДОРҖ. Худл! Нанла ноолдхар седәд тигжәнәч! ДЕНДӘ. Нанд ноолддг арһ уга.

КИШТӘН КҮРГН: Арһ уга болад, чини ач көвун мини күүк авад орһсмб?

АРЗГ. Көгшн бийнь хоосн ааль. ОДМН. Гесәрнь дүүрң ааль.

ДЕНДӘ. Аалин арһ танд бәәхәс,— нанд уга!

ДОРҖ. Бичә ду һар! Үклин мууһар үкхч. Шалвуркин ардас чама

йовулнав.

ШАЛВУРКИН ГЕРГНЬ. Алчктн маниг, алчктн, буйн болх, алчктн. ДЕНДӘН ЭМГН. Итҗ дөрәцүлхәр алчктн.

ДЕНДӘ. Бу уга буру уга Шалвуркиг алцхасн улс...

биш...

ДОРЖ. Бичә ду һар! (Дендәг гижгәрнь түлкв, тернь ки-

II С в).

ДЕНДӘ (б о с II б ә ә җ). Мууха ик чидлтә күмб эн! Әрә йовҗ иовсн өвг диилдг арһта болхла, юда чирн му биш...

ДЕНДӘ. Үзҗәхшив тер күүһитн... Хар җолм, хар хәәсн, тулһ һурвн

бәәнә—авхла авад хәртхә, эмгим чигн автха.

КИШТӘН КҮРГН. Нанар зооган кежәхмчи? Халцха домбр! ДЕНДӘ. Би чамд бәәсән өгчәсм терл... (Тайган егв.) Мә, тайгим

чигн ав.

КИШТӘН КҮРГН (тайгинь хооран шивчкв.) Аман зуур! ДЕНДӘ. һотьвкжл бәәһич, ода яһ гихв чама... (Хойрнег вин-

товкин ә һарад одв).

ДОРҖ (үүмәд терзәр шаһачкад, хәрү тевкнв). Болх яңшснчн! (Ца һ а чудта н.) Авч одад, хәрү түүрмднь дүрчктн! (Авад

һ а р ч о д ц х а в).

КИШТӘН КҮРГН (Дорҗур). Эн нүцкн юмсудаста ялан некҗ болш уга, эврә бийсүдтн өгцхәтн, күүкнтн нанд керг уга.

ДОРҖ (хәәкрәд). Кентә күунджәхән медҗәнчи?

КИШТӘН КҮРГН. Медҗәнә. Келсн күүкнәннь төркнләнь күүндҗә-

нәв.

ДОРҖ (улм хәәкрәд). Үксн урдкчн! (Арзгур зааһад). Тер­

кин тер зогсжана!

АРЗГ (Һ а р а н с а ж а д). Уга, уга! Чи, чи хүрм вдләч!

ДОРЖ. Юн? Чини куүкнлм, кәгшн адсх! (Өөрхнд пулемет хагшад одв, бууһин ә һ а р н а).

ОДМН. Юн болад одв? (Цуһар үумҗ одцхав, үүдн хоор- ндбууһинәһарв. Һарпулеметин х оңшар үүдндүзгдв.

Дарлтан Кашка хойрорҗирв.).

103

ДАРЛТАН. (Пулеметан цаһачудур зөрүләд). Бичә көндр, һаран өрг! (Хоңһр, Сергиенко, Эрднь, Киштә дөрвнорж и р цхәв).

АРЗГ. О деед олн 'бурхд минь! (Ү ү м ә д г ү ү в).

ДОРҖ (әәчкәд хооран цухрҗ йовна). Киштә, я'һҗ йовхмч?

КИШТӘ. Хүрмдән ирүв! (Киштә эцгүрн шилтҗ хәләҗә-

нэ, Киштән күргн әәчкәд һазрт с у у ж одв).

ХОҢҺР. Кентн толһав? (Станчин одмн хавтхан уудлв). КАШКА (станчин о дм на һарарнь нагаһар цокад авб).

һаран хооран ав! (терньһаранөргчкв) Нисн гижэснчн эн ода!

Ик толһачн эн!

ХОҢҺР. (Эрднь, Дарлтан, Кашкаһурвнур) Негжтн! (Эр­ днь станчин одмна хавтхас пистул һарһҗ*авб. Кашка Дорҗас пистулинь авб. Арзг бәәсн бийнь чичрәд б а э- нә. Киштэн күргнә нүднь бүлтәҗ одсн тагчг сууна).

минь (теднәннь көлднь киисв.) Яһцхав эдн таниг? (Киштэн нүднь нульмста, көгшдиг хәләжәнә).

ДЕНДЭ (өкәһәд). Э... э. Эрдньтә Яһсн әдл дуута юмч? (Эндүрж бәәвзәв гижсанад, өндән). Би зүүлҗәвзәв, буру соңсҗ бәәвзәв?

ДЕНДЭН ЭМГН. Мөн, мана Эрднь... Киштә. (Киштә эмгнүр

өөр д в).

ДЕНДЭ. Чи бас бэртдж одвчи Доржд? Бича ууль, мана тәвсн хөв

гм ж меджәнә.) Дорж... дормдн алчкит ода, сурҗанав (Махлаһан

авадмөргхәрседв).

ХОҢҺР (мөргүлл уга зогсав).Аав'бичә мөргтн! Танд буру угаТаниг күн көндәхн уга. (Дендэн толһаһинь теврәд авв) Ден­ дэ, би тана көвүнләтн әдл күмб... (өвгнә маңнаһаснь ү м св)..

ДЕНДӘ (Хонһриг һараснь бәрәд авад оркв). Кемч?

Кемч? Яһҗахмч? Яахар бәәхмч?

ЭРДНЬ: (өвдглҗ сууснасн босад). Аав, энтн Хонһр гидг

күн, партизанмудин толһач!

ХОҢҺР (эмгн өвгн хойриг Һартаснь авад, көтләдстулур өөрдхв, Шалвуркин гергиг 'бас). Суутн, амрҗ автн (Сергиенко Кашка хойрур). Цаһачудиг түүрмд дүрчктн!

СЕРГИЕНКО. Соңсҗанав! Не, йовцхатн! КАШКА. (Киштән күргнә өмн).

Чикндән делдң, чикн далду Чикн дүлә, сүмсән алдвчи?

104

(Киштән күргн яахан меджәхш). 'Бос, һурвлһ кевтә суусмч энд! (Сергиенко Кашка хойр, Арзг, Дорж, Одмн, Киштән кургн, Бадмпнов тавиг авад һарцхав. Арзг йоаж йовад, күүкндән шидрдчкәд, му нүдәр хәләһәд һарч одв. Теднлә зөрлцәд Савр о р ж н р в).

САВР. (цаас һарһҗ авад хәләҗәнә) 62 күн бәргдв, цаһачудас 4 күн алгдв, 59 мөрн бәргдв. Мана талас һурвн күн шавт харһад

алгдв.

ХОҢҺР. Л1еднәв... Кен—кенинь нердәрнь меднэв... Эврәннь тер һурвн күуһән уһаһад, шин хувцдинь өмскчктн. Тер 'һурвиг Буденнд ку-

рәд, цергпн йосар оршахмн...

САВР (честь өгәд) Соңсҗанав! (һарчодв).

ДЕНДӘ. Юн һурвн күмб тертн?. Яһсн түргн йовдлта улсвт. Та

Хоңһр гидг күмт?

ХОҢҺР. Э, э. Хәрнь таньлдҗ авий, аав.

ДЕНДӘ (дотран ухалад, өедән хәләчкәд). Кезәнә мана

әәмгт багш йовсн күн биш бизч?

ЭРДНЬ: Тертн-эн... Тана көвүһитн меднә...

ХОҢҺР. Мөн, мөн.

ДЕНДӘ. Йо, кеөрк, көөрк! Хойр уул харһдг уга, хойр кун харһдг

гидг эн болхгов... Мана Цернтә йовсн күнчхн. НАМҖЛ. Мана көвүг яһсинь меддвч тигәд? ЭРДНЬ. Меднә, көвүнтн ода әмд уга гинә.

НАМҖЛ. Зәкг-зә уга болад күләж-күләҗ цөкрәд бәәләвдн (Ууль-

жана).

ДЕНДӘ. Ода яахв? Хөвнь тер болхгов. Уульж тус уга, әмдрҗ ирн

гиҗәхш.

ХОҢҺР. Арһ уга. Ода таанр сән болхла — болжана... (Сергиенко Кашка хойр орҗ и р ц х а в).

ЭРДНЬ. Ода дакҗ зовлң үзхн угат...

ХОҢҺР. (Сергиенкүр). Кезәнә нанта туугдад, Лена гидг һол деер алгдҗ одсн көдлмшчин гер-бул бәәж. (һарарн з а а һ а д) Эн көвунь. Эн-эцгнь. Эн-экнь. .

ДЕНДӘ. Хәәмнь, көвүн минь...

А м у е в о р ж й о в н а.

АМУЕВ, Орҗ болхй? ХОҢҺР. Ор, ор.

АМУЕВ. Нег үг билэ...

СЕРГИЕНКО. Юмб? ХОҢҺР. Юмб?

АМУЕВ. Тер бэргдсн жирн хойр күн манта йовнавдн, таниг кулэһәтә биләвдн гинә. Яахмб?

ХОҢҺР. Бидн Сергиенктә хәләһәд меднәвдн.

АМУЕВ. Дакад бәәрн әмтн мөртә буутаһан ирчксн, танта йовнавдн, таниг үзнәвдн гиҗәцхәнә.

ХОҢҺР: (Сергиенкүр) Тигхлә спискинь кеһәд, тооһинь авчктп. СЕРГИЕНКОТигҗ болҗана.

ХОҢҺР. (Амуевд) Улан партизанмуд болхтн манд бичгдҗ, маниг дахтн гиһәд зар тәвчктн, медвт?

АМУЕВ. Медв. Иовҗ болхий?

ХОҢҺР. Йовтн, йовтн! Мөрдин хотинь сәәнәр өгч, услтн! АМУЕВ. Сонсҗанав!

ХОҢҺР (Дендәһүр хәләһәд). Нек яһҗ бәәцхәвт? Җаң'һран келә болхговт?

105

ДЕЙДӘ (уульн алдад). Үзжәхш ода, медгдхшл, чи ямр бәәдлтә күүнчн, узгдҗәхш, медгджәхш. Хама суунач? (Хоңһрин толһа

ээминь илв).

ХОҢҺР. Гем уга. Эн суунав.

ДЕНДӘ. Мана бәәдл медгджәхгов танд... һуульһлад бәәвүв. Ж,аң-

һран келәд йовав... Та хама йовж-йовҗ ирвт?

ХОҢҺР. (Невчк ухалҗаһад). Тана көвүнәс салена хөөннь, би түүрмд суувув, түүрмәсн нама дәәнд көоцхәв—австрин фронтд оч тусув, тендән большевистск партьд орув... Ода революц болсна хөөннь-нааран һарч ирәд, олн тани төлә ноолдж йовсм эн.

ДЕНДӘ. Ода эн ноолданастн юн болҗ һархмб? Манд җирһл олдх

юмби, уга юмб?

ХОҢҺР. һанцхн-олн угатьнрин төлә, олн угатьнрин нарн мандлад бәәхин төлә болҗ бәәх ноолдан... .

ДЕНДӘ. һазр, мал-гер, балһсн, әәмгүд яах юмб?

ХОНҺР. Мана һазр деер бәәсн мал, эд тавр цуһар мана болх зөвтә... (Невчк ухалжаһад), Ик олн һазр төгәлүв, ик юм үзүв. Мана орс нутгтн дегд байн нутг... торһн кевс болен өвсн-ноһата делгү ик тег чигн бәәнә, тер тег деегүрнь күриһәд идгләд йовдг мал, адун-чигн бәәнә, аң-арат дүүрң иг-чиг нигт модн чигн бәәнә, Җаңһрт келгдәд йовдг өл-макхн цаһан уулмуд чигн бәәнә, төгәлңдмдн дала, тенгсмүд, номһн урсхлта, догшн урсхлта һолмуд болн нүр үздг толь әдл гилвксн элктә нуурмуд чигн бәәнә... Зуна серүн аһар... Эн хамгарнь әәрстә һартнр көдлмш кеж бәәнә... Ода эн хамгтн — олн мана болх юмн. (Үрвәд келжәнә.) Та, Дендә, Җаңһран келхт, большевикүд танд ханлтан өргх... та ик тоомсрта, нер һарсн чинртә күндтә ввгн болхт...

ДЕНДӘ. Ю келжәхмч? Тиим болхй? Терчн Бумбин орнла әдл бол-

жана.

ХОҢҺР. Бидн, болыневикүд,—тер Бумби>н оритн тосххвдн, олн-әмтн

ямр чигн зовлн уга бәәцхәх... Таниг ода күн дакж дажрхн уга... Тана деерк көкрңгү тенгр улм сәәхрх, большевикүдин нарн олн угатьнрт герл өгч, нурһинь тинилһҗ дулатхх.

ДЕНДӘ (үүмәд босж одв). Мини нүдндм харан орн гиҗәнә, Чи, Хоңһр, намаг хар тамас гетлгвч... Большевикүд! Насни туршар җир- ■һцхәтн! (Кесг олн әмтн орад ирв. Өмнәснь Хоңһр өердв.

О р җ ~й р сн әмтн махлаһан авцхачкв: орсмуд болн хальмгуд. Дендәчиңнжәнә).

ХОҢҺР (о р ж и р с н ә м т н ү р). Тадн яһҗ йовцхахмт?

ОЛН-ӘМТН (ЦУҺАР). Бидн тана цергт бичгдхәр ирүвдн. Автн...

бидн эврән буута, мөртәвдн... Харңһугасн гетлхин төлә, цаһачудиг дархин төлә чидлән цусан хәәрлхн угавдн... Хоңһр, тана нер дахнавдн.

ХОҢҺР (дотран үүмәд, үрвәд). Мини нерн биш... Би большевикүдин партии захин нег цергчньв... Мини нерн биш... Та, Ленина партиг дахҗ, Лениниг дахҗанат! (Омгтаһар.) Ленин! Хальмг теегин срсмуд, хальмгудиг үзит! Та Москвад болв чигн, та үүнд өөрхнд, ман дунд, мана зүркнд бәәнәлт... Өргн ик Орс нутгин һазр болһнас игж олм әмтн босҗ йовна... Ленин! Эдн танан дахж босҗацхана (һ а р а н

өөдән өргчкв). Мана Ленин! Мөңкинд менд болтха!

ОЛН ӘМТҢ (ЦУҺАРН). Мана Ленин мөцкинд менд болтха! (Ик түргнәр орс красноармеец орад ирв.

КРАСНОАРМЕЕЦ (X 0 ң һ р у р). Ворошиловас танд (б и ч г ө г в). СЕРГИЕНКО: Климент Ефремович... луганск көдлмшч...

106

РУССКИЙ РАЗДЕЛ

ДАВИД КУГУЛЬТИНОВ.

108