32. Парадыгматычныя і сінтагматычныя адносіны ў лексіцы.

Лексічны склад характарызуецца няпэўнай множнасцю – гэта абазначае немагчымасць акрэслення колькасных параметраў лексікі ў канкрэтны гітсарычны перыяд.

Узбагачэнне: Выкарыстанне слоў народных гаворак\\Уваходжанне неалагізмаў у склад народнай літаратурнай мовы\\Запазычанне

Лексічны склад мовы суадносіцца з паняццем лексічны склад носьбіта мовы (лексікон). Для лексікона носьбітам мовы выступаюць асобасныя характарыстыкі чалавека. Па-першае, гэта адукацыя, па-другое, характар сацыяльнай занятасці, узрост чалавека, змест выхавання ў дзяцінстве і іншыя.

Парадыгма – узор, мадэль, прыклад.

Сентагма – структура, складзеная разам.

Парадыгматычныя адносіны выяўляюць сабе ў праэсе намінаыі. Гэта, па сутнасі, альтэрнатыўны спосаб абазначэння аб’екта або прадмета па замоўнай рэчаіснасі.

Вербалізацыя – гэта пабудова сказа. На гэтым этапе вызначальную ролю выконваюь сінтагматычныя адносіны.

33.Полісемія.Структ мнг слова.Паняце лс варыянта.

Мнагазначныя словы – словы, якія маюць па некалькі лексічных значэнняў. Гэта з’ва наз. мнагазначнасцю ці полісеміяй (poly – многа; sema – знак).

Першаснае, зыходнае значэнне, якое ўзнікае разам са словам і не залеж. ад кантэксту, наз. прамым. Значэнні, якія ўзнікаюць у выніку пераносу назвы паводле якога-н. падабенства з аднаго прадм., з’явы, дзеяння, працэсу на інш., называюцца пераноснымі. У залежнасці ад таго, на аснове якой прыметы адбываецца перанос назваў, адрозніваюць 3 спосабы ўзнікн. новых значэнняў (семантычнай пераарыентыцыі).

Метафара – (ад. грэч. – перанясенне) выкарыстанне слова ў пер. значэнні, якое развіваецца на асн. падабенства двух прадметаў або з’яў у выніку ўвасаблення, апрадмечвання ці абстрагавання. Напр., гара – “участак зямной паверхні, які высока ўзнімаецца над наваколлем” (прамое знач.); АЛЕ: Хлопчык зняў са стала гару нейкіх папер (пер.зн.), таму ш. наз. “гара” метафарызаваны, мае значэнне “награмаджэнне”.

Метанімія – (ад грэч. – перайменаванне) гэта перанос назвы на інш. прадмет ці на з’яву на падставе пэўн. знешняй ці ўнутранай сувязі паміж імі. Напр., перанос назвы матэр-лу на выраб з яго (“здабыча золата” і “гімнаст атрымаў золата”)

Сінекдаха – (ад грэч. – суаднясенне) – гэта перанос назвы, замена адн.паняцця др. на асн. колькасн. прымет (адз. ці мн. лік)Напр., “Лясы багаты рознай птушкай, арэхам, ягадай і грыбамі”.

34. Сінонімы, антонімы. Класіфікацыя сінонімаў. Абсалютныя сінонімы, кантэкстуальныя сінонімы. Антонімы маўленчыя і кантэкстуальныя. Структурныя тыпы антонімаў.

Сінонімы – слов пэўнай часціны мовы, якія абазн.аднольк ці пад.значэнні, але адрознів.гучаннем,адценнем значэння. Сін.рад –группа слоў з 2 цібольш сінонімаў. Дамінанта. Фун.сін: замяшчэння, дэталізацыі, экспр-стыл. Шляхі узн.: С з розн.гіст.эпох, з розн.гаворак, уласнабел і запазыч.

Семантычныя, або ідэяграфічныя - выражаюць розныя сэнсавыя адценні значэння, называюцца. Гэта словы агульнаўжывальныя, нейтральныя: навек – незваротна, невядомы – нязнаны.

Стылістычныя - адрозніваюцца толькі стылістычнай афарбоўкай называюцца. памыліцца – збіцца, прамахнуцца,

Семантыка-стылістычныя: адрозніваюцца адначасова і значэннем, і стылістычнай афарбоўкай –хадзіць – совацца, шлындаць.

Абсалютныя сінонімы (Лексічныя дублеты)-- не адрозніваюцца ні адценнямі значэння, ні стылістычнай афарбоўкай, –: арфаграфія – правапіс, намінатыўны – назыўны, дэфіс – злучок. Сінонімы гэтага тыпу ўзніклі як паралельныя тэрміналагічныя назвы.

Кантэкстуаьлныя, аўтарскія, аказіянальныя . У мастацкай літаратуры, публіцыстыцы, гутарковай мове могуць сінанімізавацца лексічныя адзінкі, якія збліжаюцца сэнсава толькі ў пэўным кантэксце. Гэта: Далёка кацілася, тупала, цокала, шоргала рэха. (У.Някляеў).

Антонiмы- словы адной часцiны мовы, маюць супрацьлег.значэннi.(дзень-ноч)

Тыпы: 1) супрацьлеглыя(кантрарныя)-не дапускае уключэннi сяр. Звяна ~ жывы-мертвы 2) супярэчлiвыя(кантрадыктарныя)-могуць мець сяр.звяно (любiмы-абыякавы-нянавiсны) 3) вектарныя (канверсiйныя)-звязаны з напрамкам, якi уключ. У сябе дзеянне або прымету ~ прадаць-купiць.

Антонiм абавязкова:*адсутн.часцiца не,*адной часцiны мовы, *можа выраж ва усiх знач, або толькi асобным (~белы-чорны”колер”) Антытэза – стылiст.прыем,словы забяспечв.кантраснасць у выраж.думак, апiсаннi з`яу. (Паклiчу у сведкi спаленных, распятых, але зауседы юных I жывых ``` Грахоускi)i Аксюмаран – стылiст.фiгура, аб`ядноув.сэнсава процiлеглыя, несумяшчальныя паняццi з мэтай стварэння экспрэс.эфекту (~жывы труп, салодкi ,боль)