- •2. Полацкае і тураўскае княствы – першыя дзяржавы на тэрыторыі Беларусі.
- •3. Рэлігія і культура беларускіх зямель у іх – першай палове хш ст.
- •4. Барацьба з крыжацкай агрэсіяй і нашэсцем мангола-татар у першай палове хш ст.
- •5. Утварэнне вкл.
- •6. Знешняя палітыка вкл. Грунвальдская бітва і яе значэнне.
- •7. Дзяржаўнае, эканамічнае і палітычнае развіццё Беларусі ў складз вкл
- •8. Францыск Скарына – беларускі гуманіст асветнік, першадрукар.
- •9. Фарміраванне беларускай народнасці. Паходжанне назвы “Белая Русь”.
- •10. Люблінская ўнія і утварэнне Рэчы Паспалітай (рп).
- •11. Брэсцкая царкоўная ўнія і яе вынікі.
- •12. Войны рп з Расіяй у 17 ст.
- •13. Беларусь у гады казацка-сялянскай вайны 1648-1651 гг.
- •14. Эканамічнае і сацыяльнае становішча беларускіх зямель у хуп-хуш ст.
- •15. Агульная характарыстыка беларускай культуры ў 17-18 ст.
- •16. Беларусь у гады Паўночнай вайны 1700-1721 гг.
- •17. Паўстанне 1794 г. На Беларусі. Т. Касцюшка.
- •18. Палітычны крызіс рп. Далучэнне беларускіх зямель да Расіі.
- •19. Палітыка царызму на Беларусі (канец 18 – першая палова 19 ст.)
- •20. Вайна 1812 г. І Беларусь.
- •21. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •22. Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў першай палове 19 ст. Паўстанне 1830-1831 гг.
- •23. Культура Беларусі ў першай палове 19ст.
- •24. Рэформа 1861 г. І асаблівасці яе правядзення на Беларусі.
- •25. Прамысловасць, транспарт і гандаль Беларусі ў 60-90 гг. 19 ст.
- •26. Сельская гаспадарка Беларусі ў 60-90 гг. 19 ст.
- •27. Паўстанне 1863-1864 гг. На Беларусі. К. Каліноўскі.
- •28. Народніцкі рух на Беларусі.
- •29. Становішча рабочых у 60-90 гг. 19 ст. Пачатак рабочага руху. Утварэнне с/д арганізацый.
- •30. Фарміраванне беларускай нацыі.
- •31. Культура Беларусі ў другой палове 19 ст.
- •32. Рэвалюцыя 1905-1907 гг. На Беларусі.
- •33. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў пачатку 20 ст. Сталыпінская аграрная рэформа.
- •34. Беларусь у гады першай сусветнай вайны.
- •35. Кастрычніцкія падзеі 1917 г. На Беларусі. Усталяванне савецкай улады.
- •36. Беларускі нацыянальна-вызваленчы рух у 1917-1918 гг. Абвяшчэнне бнр.
- •37. Беларусь у гады савецка-польскай вайны 1919-1920 гг.
- •38. Пераход ад вайны да міру. Нэп на Беларусі.
- •39. Палітыка беларусізацыі, цяжкасці і поспехі яе ажыццяўлення.
- •40. Эканамічнае развіццё бсср (канец 1920-х – 1930-я гг.)
- •41. Грамадска-палітычнае жыццё Беларусі ў 20-я гг. 20ст. Ажыццяўленне палітыкі беларусізацыі. Палітычныя рэпрэсіі.
- •42. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы (1921-1939)
- •43. Уз’яднанне беларускага народа ў складзе бсср. Пераутварэнні ў Зах. Беларусі.
- •44. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі.
- •45. Масавая барацьба супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў на тэрыторыі Беларусі (19741-1944 гг.)
- •46. Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Аперацыя “Баграціён”.
- •47. Аднауленне і развіццё эканомікі Беларусі ў 1944-1950гг.
- •48. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё ў бсср у 1944-1965 гг.
- •49. Беларусь на міжнароднай арэне (1945-1985гг.).
- •50. Прамысловасць і сельская гаспадарка Беларусі ў 1966-1985 гг.
- •51. Беларусь ва ўмовах сацыяльна-эканамічнага крызісу другой паловы 80-х пачатку 90-х гадоў.
- •52. Адукацыя, навука і культура Беларусі ў сярэдзіне 50-х – 90-х гг.
- •53. Міжнароднае становішча Беларусі ў другой палове 60-90-х гг.
- •55. Абвяшчэнне незалежнасці Рэспублікі Беларусь.
- •56. Канстытуцыя 1996 г. (агульная характарыстыка). Прэзідэнтская палітычная сістэма рб.
45. Масавая барацьба супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў на тэрыторыі Беларусі (19741-1944 гг.)
1. Пачатак барацьбы супраць акупантаў адбываўся ва ўмовах хуткага наступления нямецка-фашысцкіх войск. Таму асноўная работа па арганізацыі падполля і партызанскага руху вялася ва ўмовах акупацыі. На захопленай тэрыторыі стваралася сетка падпольных арганізацый і труп. Насельніцтва рэспублікі на чале з камуністамі стала на шлях барацьбы супраць захопнікаў. Ініцыятыву ў стварэнні атрадаў і труп супраціўлення бралі на сябе радавыя камуністы і беспартыйныя патрыёты.
Ужо на пяты дзень вайны ў Пінскім раёне быў сфарміраваны адзін з першых партызанскіх атрадаў у Беларусі пад кіраўніцтвам В.З. Каржа. У Кастрычніцкім раёне Палескай вобласці быў арганізаваны партызанскі атрад, які ўзначалілі Д. Я. Бумажкоў і Ф.І. Паўлоўскі — першыя з савецкіх партызан, якім 6 жніўня 1941 г. было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
У ліпені 1941 г. рабочыя кардоннай фабрыкі ў пасёлку Пудаць Суражскага расна стварылі партызанскі атрад пад кіраў-ніцтвам свайго дырэктара М.Д. Шмырова, якога любоўна называлі «бацька Мінай». Гэты атрад у далейшым ператварыўся ў першую беларускую партызанскую брыгаду. За галаву бацькі Міная фашысты давалі 30 тыс. марак і карову, але здраднікаў сярод партызан не знаходзілася. Тады акупанты схапілі чацвёра дзяцей Міная ў якасці заложнікаў і расстралялі.
У барацьбу з ворагам уступілі таксама падпольшчыкі. Шырокую дьгоерсійную дзейнасць на буйным чыгуначным вузле «Орша» разгарнуў былы начальнік паравознага дэпо гэтага вузла С. С. Заслонаў, які прыбыў з-за лініі фронту. Ён уладкаваўся да немцаў начальнікам паравозных брыгад з правам самастойнага набору рабочай сілы. Яго людзі пачалі рабіць міны, знешне падобныя на кавалкі вугалю, якія праз вугальныя склады падкідваліся ў паравозныя топкі. Такім чынам заслонаўцы вывелі са строю больш як 200 параюзаў і ажыццявілі каля 100 крушэнняў паяздоў.
Пачало дзейнічаць партыйнае і камсамольскае падполле ў Мінску. Яго кіраўнікамі сталі І.П. Казінец, М.А. Кедышка і інш. Падпольшчыкі наладзілі друкаванне газеты «Звязда», рэдактарам якой з'яўляўся У. Амельянюк.
Актывізацыі барацьбы з ворагам у значнай ступені садзей-нічала перамога войск Чырвонай Арміі ў бітве пад Масквой. Сумеснымі намаганнямі войск Калінінскага фронту, якія ў час контрнаступления выйшлі да граніцы Беларусі, з партызанскімі атрадамі М.П. Шмырова і інш. быў утвораны 40-кіламетровы праход, які праіснаваў да верасня 1942 г. Тэта былі вядомыя «Віцебскія (Суражскія) вароты».
2. Разгортванне масавай барацьбы супраць фашысцкіх захопнікаў вясной 1942 г. было звязана са стварэннем парты-занскіх брыгад. Камісарам адной з іх стаў П.М. Машэраў, які быў напярэдадні вайны настаўнікам фізікі і матэматыкі. Ён стварыў Расонскае партыйна-камсамольскае падполле, стаў камандзірам партызанскага атрада, а ў далейшым быў сакра-таром Вілейскага падпольнага абкома камсамола. У 26 гадоў яму было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
Да сярэдзіны 1942 г. партызанскі рух прыняў такія маштабы, што ўзнікла неабходнасць стварэння адзінага каардынуючага цэнтра. 30 мая 1942 г. Дзяржаўны Камітэт Абароны прыняў рашэнне аб утварэнні Цэнтральнага штаба партызанскага руху (ЦШПР) пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання, а таксама Беларускага штаба партызанскага руху (БШПР).
Вялікі ўплыў на ўзмацненне партызанскага руху аказалі перамога Краснай Арміі пад Сталінградам (лістапад 1942 г.), якая па-клала пачатак карэннаму пералому ў ходзе Вялікай Айчыннай і другой сусветнай войнаў, і бітва на Курской лузе (ліпень 1943 г.), якая завяршыла карэнны пералом у вайне і замацавала за савецкім камандаваннем стратэгічную ініцыятыву да канца вайны.
У ходзе барацьбы з ворагам у канцы 1943 г. партызанам уда-лося вызваліць значную частку Беларусі — каля 60%. На гэтай тэрыторыі сфарміраваліся партызанскія зоны. Іх бьшо больш за 20, у тым ліку Ушацкая, Барысаўска-Бягомльская, Клічаўская і інш. У партызанскіх зонах апрацоўвалася і засявалася зямля, працавалі школы і бібліятэкі. Тутразмяшчаліся аэрадромы, што прымалі самалёты з Вялікай зямлі, ішла падрыхтоўка да баявых аперацый, знаходзілі прыстанішча тысячы мірных жыхароў
Партызаны ўстанавілі пастаянны «кантроль» за рухам на важ-нейшых чыгуначных магістралях Брэст—Гомель, Мінск—Орша, Мінск—Бабруйск, Полацк—Віцебск. Яны нападалі на гарнізоны, што ахоўвалі чыгуначныя станцыі, узрывалі чыгункі і маеты, выводзілі са строю паравозы і вагоны. Разгортвалася так званая «рэйкавая ваша» па масавым разбурэнні чыгунак з мэтай дэзар-ганізацыі нямецкіх ваенных перавозак. Першы этап «рэйкавай вайны» праводзіўся ў пачатку жніўня 1943 г., калі савецкія войскі распачалі контрнаступление пад Курскам. У выніку на 40% ска-раціліся перавозкі для фашыецкіх армій. Гітлераўскае каманда ванне вымушана было аддаць загад разбіраць іншыя пуці ў шэрагу краін Еўропы, а рэйкі і шпалы перапраўляць на Усход. Другі этап «рэйкавай вайны» пад назвай «Канцэрт» праводзіўся ў другой палове верасня—кастрычніку 1943 г., калі Чырвоная Армія ўступіла на тэрыторыю БССР. Трэці этап пачаўся ў ноч на 20 чэр-веня 1944 г., напярэдадні Беларускай наступальнай аперацыі «Баграціён», і працягваўся да поўнага вызвалення Беларусі.
Супраць захопнікаў вялі барацьбу як партызаны, так і насельніцтва акупіраванай тэрыторыі Беларусі. Мірныя жыхары, нароўні з шырокім супраціўленнем ваенным, эканаміч-ным і палітычным мерапрыемствам акупацыйных улад, аказвалі дапамогу партызанам. Яны забяспечвалі іх адзен-нем, прадуктамі і медыкаментамі, клапаціліся аб параненых, збіралі, рамантавалі і перадавалі ў атрады зброю і боепрыпасы, будавалі абарончыя ўмацаванні і аэрадромы, выконвалі ролю сувязных, разведчыкаў і праваднікоў.
У 1943 г. прыняў удзел у партызанскім руху ў якасці сувязнога 99-гадовы дзед Талаш. Бессмяротны подзвіг здзейснілі жыхары палескай вёскі Навіны браты Міхаіл і Іван Цубы. Карнікі, уварваўшыся ў вёску, схапілі іх і загадалі паказаць дарогу ў партызанскі лагер. Міхаіл Цуба наадрэз адмовіўся і тут жа на вачах брата быў застрэлены. А 70-гадовы Іван Цуба завёў фашыстаў у гібельную дрыгву.
Побач са сваімі дзядамі ваявалі хлопчыкі і дзяўчынкі. Так, подзвіг братоў Цубаў паўтарыў 12-гадовы хлопчыкДаан Баран. Прыкладам для піянераў усёй краіны стаў подзвіг Марата Казея — юнага разведчыка партызанскай брыгады, якая дзейнічала ў Мінскай вобласці. Ён падарваў сябе гранатай, калі апынуўся ў акружэнні ворага. Пасмяротна быў узнага-роджаны зоркай Героя Савецкага Саюза.
Ва ўмовах разгортвання масавай партызанскай барацьбы актывізаваўся падпольны рух. Адным з кіраўнікоў партыйнага падполля ў Віцебску стала В.М. Харужая, якая ў час знаходжання Заходняй Беларусі пад уладай Польшчы ўзначаліла падпольную камсамольскую арганізацыю і была арыштавана польскімі ўрадамі. Пасля вызвалення ў 1939 г. Заходняй Беларусі працавала ў партыйных органах. Восенню 1942 г. утварыла адну з груп Віцебскага падполля. У лістападзе гэ-тага ж года была арыштавана, пасля катаванняў загублена. Актыўна дзейнічала падполле ў Мінску. У 1943 г. мінскія падпольшчыкі разам з партызанамі ажыццявілі аперацыю па забойстве гаўляйтэра Беларусі В. Кубэ, падлажыўшы яму ў ложак міну. Удзельнікі гэтай аперацыі А.Р Мазанік, М.Б. Ос-кава і Н.В. Траян сталі Героямі Савецкага Саюза. Нямецка-рашысцкія акупанты ахрысцілі Мінск «страляючым горадам».
Асаблівасцю антыфашысцкай барацьбы ў заходніх раёнах Беларусі было існаванне тут падпольных арганізацый і груп, дзеинасцю якіх кіраваў эмігранцкі ўрад Польшчы, што знаходзіўся ў Лондане. Пасля заключэння ў жніўні 1941 г. ваеннага дагавора паміж СССР і гэтым урадам аб сумеснай барацьбе супраць фашыстаў польскія групы на Беларусі аб'ядноўваюцца ў адзіную ваенную структуру пад назван Армія Краёва (АК). Але з разрывам адносін паміж савецкім і польскім лонданскім урадам вясной 1943 г. абодва бакі сталі на шлях сутычак. АК разгарнула баявыя дзеянні супраць савецкіх партызан і падпольшчыкаў, зыходзячы з таго, што Заходняя Беларусь павінна быць толькі польскай.
За тры гады ў самаадцанай барацьбе ў тыле ворага прынялі удзел звыш 1 млн. патрыётаў Беларусі, якія нанеслі вялікі урон акупантам у тэхніцы і жывой сіле. За мужнасць і адвагу ў барацьбе супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў больш як 140 тыс. бела-рускіх партызан і падпольшчыкаў бьші ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі, а Мінску ў 1974 г. прысвоена звание «Горад-герой».
2) Беларуская наступальная аперацыя «Баграціён» па-чалася 23 чэрвеня 1944 г. нечакана для ворага. Нямецка-фа-шысцкае камандаванне меркавала, што удар савецкіх войск адбудзецца на Украіне. Аднак аперацыя пачалася на Беларусі праз цяжкапрахадзімыя балоты і лясы, дзе гітлераўцы удару не чакалі. Ужо на трэці дзень наступления быў вызвалены Віцебск, а затым — Орша. Пры вызваленні аршанскай зямлі, у час танкавага дэсанта, быў паранены 19-гадовы радавы Юрый Смірноў. Ён упаў з брані танка, страціў прытомнасць і быў захоплены фашыстамі ў палон. Ворагі здзекваліся над ім, жадаючы атрымаць ваенную тайну. Але Смірноў, распяты фашыстамі на крыжавіне з дошак, застаўся верным прысязе.
Пасля вызвалення Бабруйска разгарнуліся баі на мінскім напрамку. Першым праз замініраваны фашыстамі мост цераз раку Бярэзіну прарваўся ў г. Барысаў танк Паўла Рака. Гітле-раўцы узарвалі мост, і адрэзаныя ад асноуных сіл танкісты на працягу 17 гадзін вялі няроўны бой. Экіпаж згарэў у агні, але не здаўся ворагу. Членам экіпажа было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
Раніцай 3 ліпеня 1944 г. пачаліся баі за вызваленне Мінска. Танкавы корпус генерала А. С. Бурдзейнага завязаў баі на ўсходняй ускраіне Мінска. Першым уварваўся ў Мінск танк камандзіра ўзвода Д.Г. Фролікава. На працягу 3 ліпеня за-хопнікі былі выбіты з горада. У пасляваенны час вызваліцелі Мінска Бурдзейны і Фролікаў сталі першымі ганаровымі гра-мадзянамі нашага горада. Дзень 3 ліпеня быў абвешчаныДнём вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, а па выніках рэферэндума (усенароднага галасавання) у 1996 г. —Днём Незалежнасці Рэспублікі Беларусь (Днём РэспублікІ).
Пад Мінскам у «катле» было завершана акружэнне болып чым 100-тысячнай групоўкі праціўніка. Фашысцкім войскам так і не ўдалося вьфвацца з яго. Частка ўзятых у палон салдат, афіцэраў і генералаў прыняла ўдзел у так званым «пара-дзе ганьбы» летам 1944 г. у Маскве. Яны ўвайшлі ў сталіцу СССР не пераможцамі, як марылі гэта зрабіць у 1941 г., а пераможанымі.
У ходзе далейшага наступления савецкія войскі 28 ліпеня вызвалі Брэст. Нямецка-фашысцкія захопнікі былі канчатко-ва выгнаны з беларускай зямлі.
Немалаважную ролю ў вызваленні Беларусі адыгралі партызаны і падпольшчыкі. Яны захоплівалі маеты і пераправы, вызвалялі самастойна або разам з часцямі Савецкай Арміі сталіцу, раённыя і абласныя цэнтры.
У пасляваенны час на 21-м кіламетры шашы Мінск—Мас-ква быў збудаваны велічны Курган Славы — помнік у гонар воінаў чатырох франтоў, якія вызвалялі Беларусь. Разам з бай-цамі Савецкай Арміі ў наступальных баях удзельнічалі салдаты і афіцэры 1 -й польскай дывізіі імя Тадэвуша Касцюшкі, сфарміраванай на тэрыторыі СССР. Яе гераічны шлях пачаўся ў кастрычніку 1943 г. у бітве каля в. Леніна ў Магілёўскай вобласці. Тут у пасляваенны час быў пабудаваны музей савецка-польскай баявой садружнасці. Пры вызваленні Беларусі вызначыліся таксама лётчыкі французскага знішчальнага авіяпалка «Нармандыя-Нёман».
-------------------------