29. Стылістычныя аса6лівасці выкарыстання аднародных членаў сказа ў мастацкай літаратуры

У мове маст.літ. адзначаецца адносная сва6ода спалуч. слоў у якасці аднар. сінтаксічн. адзінак. Часта ў рад граматычна аднародных а6’ядноўваюцца сл., якія не з’яўляюцца ні сінонімамі, ні лагічна аднароднымі. Яны звязаны з сэнсавым цэнтрам (мікратэмай твора). Яны аднародныя толькі сітуацыйна, толькі ў дадзеным кантэксце: птушкі пералётныя, сакавікі і лістапады, кірмашовыя дні, працоўныя 6удні. Пералічэнне лагічна неаднар. прадметаў ужыв. з мэтай ствар. камічн. эфекту: павага да вадасцёкавай тру6ы, тум6ы, каў6асы, 6отаў. У маст. мове, аса6ліва ў вершаванай, выкарыстоўваецца прыём супастаўлення прамога і пераносн. знач. слова. Гэта дае магчымасць успрымаць лагічна неаднар. паняцці як аднар. чл. Такі сінтаксічны прыём называецца зеўгмай: Вісіць над сэрцам і над сінім верасам Мядовы пах жыцця і пчолаў гуд (П. Панчанка). У маст. мове ў якасці аднар. чл. спалуч. такія словы, якія характарызуюць прадмет з розн. 6акоў: яна – лю6ая, родная, разважлівая, працавітая.

30. Стылістычн. Аса6лівасці сказаў з аднароднымі членамі

Спалуч. аднар. чл.павінна адпавядаць шэрагу граматыка-стылістычных і лагічн. патра6ванняў. 1)дзяленне павінна мець адну аснову, г.зн. ад6ывацца па адной прымеце; 2)чл. дзялення павінны ўзаемавыключацца (словы дзеці і школьнікі не выключаюць адзін аднаго, 6о школьнікі – паняцце відавое ў адносінах да радавога - дзеці); 3)Аднар. чл.не заўсёды маюць аднолькавую граматычн. форму. Яны м.6. выражаны рознымі часцінамі мовы, аднак з’яўляюцца аднар., таму што выражаюць адну і тую ж сінтаксічн. катэгорыю. Калі ж чл. сказа, якія павінны 6ыць аднар., пастаўлены ў розн. Граматычн. формах і адказваюць на розн. пыт., то сувязь паміж імі парушаецца: пытанні а6 удзеле ў грамадскім жыцці, як дысцыпліна; 4)Нельга спалуч. у аднар. рады члены, якія выражаны даданым сказам і ўскосным склонам назоўніка; 5)Нельга злучаць у якасці аднар. сінтаксічных адзінак таксама дзеепрым., дзеепрысл. словазлучэнні і дадан. сказы; 6)Не спалуч. ў якасці аднар. чл. інфінітыў і наз.: я лю6лю маляванне і спяваць; 7)Пры наяўнасці а6агульняючых слоў аднар. чл. павінны дапасавацца да іх у скл.; 8)А6агульн. сл. у якасці радавога паняцця павінна ўключ. у ся6е аднар. чл. у якасці відавых паняццяў; 9)Канструкцыі з постпазіцыяй а6агульн. сл. 6ліжэй да сродкаў пісьм. маўлення, яны 6ольш экпрэсіўныя, часта ўзмацняюць выразнасць, мастацкасць маўлення. 10)Памылкі ў выкарыстанні аднар. чл.тлумачацца і тым, што не ўсе сл., ужытыя ў якасці аднар., могуць лесічна спалуч. са сл., ад якога яны залежаць.

31. Паралельныя сінтаксічныя канструкцыі

У якасці такіх канструкцый часта выступаюць даданыя сказы і асобныя члены сказа. У складаназалежных сказах даданы азначальны член можа быць заменены адасобленым дзеепрыметным словазл., даданы часу – адасобленым дзеепрысл словазл або канструкцыяй з аддзеяслоўным назоўнікам. Пры кожнай замене мяняюцца як сэнсавыя, так і стылістычныя асаблівасці сінт канструкцый. Трэба выбіраць тую, якая найбольш адпавядае мэце і зместу выказвання.

Складаныя сказы любого тыпу х-ца сэнсавым адзінствам аб’яднаных частак. 1) Пры пабудове складаных сказаў шырока выкарыстоўваецца сінтаксічны паралелізм, г.зн. кожная наступная сінтаксічная адзінка будуецца па тыпу папярэдняй – мае аднолькавы склад членаў сказа, аднолькавы парадак слоў, што стварае ўнутраную сіметрыю. У мастацкім маўленні сінтаксічны паралелізм выкарыстоўваецца як прыём, з дапамогай якога ствараецца асаблівая экспрэсіўная атмасфера кантэксту, часцей узвышаная, лірычная. Прыказкі! 2) У пісьмовым маўленні шырока выкарыстоўуваееца экспресіўны прыём паўтарэння злучнікаў і злучальных слоў у складаных сказах з некалькімі даданымі.

31. Стылістычныя асаблівасці канструкцый з дзеепрыметнікавымі словазлучэннямі

1) сфера ўжывання дзеепрыметніка ў беларускай літаратурнай мове абмежавана тым, што дзеепрым. незалежнага стану цяп. часу з суфіксамі –уч-(юч), -ач-(яч) і прош.часу з суф. -ш- (ўш) супадаюць па форме з адпаведнымі дзеепрыслоўямі і гэта аманімічнасць перашкаджае дакладнаму разуменню фразы. У мастацкай мове замест іх выкарыстоўваюцца сінанімічныя даданыя азначальныя сказы. У апошні час дзеепрым.з суф.-ш- і –ўш- замяняюцца на сінанімічныя з суф.-л-. 2)дзеепрым.словазлучэнне – кніжная канструкцыя, яна робіць выказванне сціплым, лаканічным, больш падкрэслівае прымета, чым дзеянне. Калі нада падкрэсліць сэнс, лепей выкарыстовываць даданы сказ са злуч.словам які. 3) дзеепрыметніуі звычайна патрабуюць тлумачальнага слова (акрамя ўмоваў кантэксу, тэрміналагічных значэнняў, устойлівых выразаў). 4) Дзеепрым. Словазл. трэба ставіць бліжэй да назоўніка, ад якога яно залежыць. 5) Важна правільна выбраць час дзеепрыметніка ў словазл. Нельга ўжываць цяп.час калі есць тлумачальныя словы, указваючыя, што дзеянне адбывалася у мінулым.

31. Стылістычныя асаблівасці канструкцый з дзеепрыслоўнымі словазлучэннямі

1) Дзеепрыслоўнае словазлучэнне – распаўсюджаная, сціслая, выразная канструкцыя, уласцівая пераважна пісьмовай літаратурнай мове. Імеюць перавагу перад сінанімічнымі ім даданымі сказамі. Абазначаючы дадатковая дзеянне, характарызуюць асноўнае дзеянне, якое выражана дзеяловам-выказнікам. Магчымасць устанавліваць перспектыву паміж дзеяннямі, вылучаючы галоўнае – важная стылістычная функція дзеепрысл. 2) Дзеепрым.словазл і сінанімічныя ім даданыя сказы блізкія па значэнню, але не аднолькавыя. Кожная з гэтых канструкцый захоўвае свае адценні. Ужываючы дзеепрыслоўныя канструкцыі замест даданых сказаў прычыны, умовы, уступальных, губляюцца адценні значэнняў. 3) Суб’ектам дзеянняў або станаў, якія абазначаны выказнікам і залежным ад яго дзеепрыслоўем, павінна быць адна і тая ж асоба або прадмет. У безасабовых скаказ са словамі трэба, неабходна, добра... Не ўжываюцца дзеепрыслоў пры выказніках, выр. дзеясловамі ці дзеепрым. залежнага стану. Некаторыя ператвараюцца у ідыматычныя і ўжыв. як пабочныя словазл. 5) Пры выкарыстанні дзеепрысл неабходна ўлічваць своеасаблівыя адносіны паміж часам, на які ўказвае выказнік, і часам, на які ўказвае дзеепрысл словазл.Незакончанае трыванне – адначасова з выказнікам, закончанае – раней.

31. Стылістычныя асаблівасці канструкцый з аддзеяслоўнымі назоўнікамі

Часта канструкцыі з аддзеялоўнымі назоўнікамі бываюць сінанімічныя розным па сэнсу даданым сказам. Гэта стварае магчымасць стылістычнага выбару ў адпаведнасці з х-ам тэксту і мэтай выказвання. 1) Канструкцыі з аддзеялоўнымі назоўнікамі могуць надаваць выказванню большую сцісласць і лаканічнасць а таксама ўносіць у яго адценне кніжнага або аф-дзел маўлення (з прыходам сястры ўсе ажывілася). 2) кніжны характар прыдаюць маўленню назоўнікі на –анне (-янне), -енне, -ццё: незвяртанне, прыняцце. Недахопы: 1)стылістычныя памылкі (нанізванне аднолькавых склонаў, неапраўданае расшчапленне выказніка). 2)назоўнікі не заўседы даюць магчымасць выказаць пэўныя адносіны, якія звычайна выражаюцца пры дапамозе форм часу, трывання, стану дзеясловаў (вяртанне хлопчыка). Трэба замяняць на канструкцыі з асабовымі дзеясловамі, інфінітывы (люблю чытаць, люблю чытанне).

31. Экспрэсіўнае вылучэнне членаў членаў сказа

Гэта элементы вуснага маўлення, якія шырока пранікаюць у пісьмовае.

Адчляненне (сегментацыя). 1) “Назоўны ўяўлення” – назоўнік вынесены ў акцэнтуемую пазіцыю падкрэслівае, вылучае тэмы наступнага сказу, стварае асабліваю напружанасць выкладу (загалоўкі). 2)ужыванне канструкцый з папярэджваючым займеннікам, за якім ізде назоўны склон, што яго тлумачыць. 3) адчлянены ў пачатку каза назоўнік пасля паўзы ўзнаўляецца пры дапамозе займенніка 4) адчляніць можна можна любы член сказа. Характэрнасць — сярэдзінная паўза (на пісьме — коска, працяжнік, клічнік, пытальнік).

Далучэнне (парцэляцыя). Дабаўленне да асноўнага выказвання дадатковых звестак і тлумачэнняў, якія ўзнікаюць у свядомасці гаворачага ўжо пасля таго, як выказана асноўная думка. Могуць быць злучнікаыя і бяззлучнікавыя. Стварае ўражанне паступовага, нарастаючага развіцця думкі, уражанне непасрэднасці маўлення, калі фраза складваецца як бы без папярэдняга абдумвання.

Анакалуф. Структура пачатку сказа разыхрдзіцца са структурай яго канца. Адхіленне ад нормы, як стылістычны прыём.

31. Асаблівыя прыёмы сінтаксічнай арганізацыі маўлення

Сінтаксіс кніжнага маўлення вельмі разнастайны. У ім спалучаецца узаемадзеянне пісьмова-кніжных і гутарковых адзінак і індывідуальныя асаблівасці мовы пісьменніка. Літаратурна апрацаваны сінтаксіс х-ца упарадкаванасцю, раўнавагай, сіметрыяй розных адзінак. Асабліва ў паэзіі.

Анафара. Некалькі сказаў або абзацаў пачынаюцца аднолькавым словам, або групай слоў. Ствараецца паралелізм сказаў і эмацыянальна падкрэсліваецца слова, якое паўтараецца. Эпіфара. Суседнія сказы заканчваюцца аднолькавым словам або групай слоў, што ўзмацняе, падкрэслівае іх. Паралелізм. Члены сказа расстаўлены ў адной паслядоўунасці і выражаны аднолькавымі формамі. Кальцо страфы. Сказ пацынаецца і заканчваееца аднолькавымі словамі або словазлучэннямі. Кампазіцыйны стык. Утвараецца паўтарэннем у пачатку новага сказа (новай страфы ў вершах) слоў, якія заканчваюць папярэдні сказ (страфу). Градацыя. Размяшчэнне частак выказвання (слоў, адрэзкаў сказа), калі кожная наступная частка мае большае сэнсавае або эмацыянальна-экспрэсіўнае значэнне, у выніку чаго нарастае выразнасць маўлення. Антытэза. Выражае процілегласць двух паняццяў, падкрэслівае кантраст. Паўтор слоў у сярэдзіне сказа ўжываецца для іх ўзмацнення. Рытарычнае пытанне – сродак эмацыянальнага пацвярджэння пэўнай думкі. Перыяд – асаблівая разнавіднасць складанага сказа, які спалучае рагорнутае выкладанне тэмы з музычнасцю і рытмічнасцю сінтаксічнай будовы. Перыяд выразна распадаецца на дзве часткі, адна з якіх чытаецца з павышэннем інтанацыі, а другая з паніжэннем. Першая частка перыяду пры чытанні звычайна заканчваецца некаторай паўзай – кульмінацыйным пунктам, пасля якога пачынаееца другая частка.

Пералічаныя сродкі х-ны для мовы ўзвышанай, урачыстай і таму патрабуюць асцярожнага выкарыстання (каб мова не стала пафаснай).