Сукач Т.Н. краткий курс высшей математики
.PdfОпределение 3. Дробь называется неправильной, если m n .
Любую неправильную рациональную дробь Qm (x) можно,
Pn (x)
разделив числитель на знаменатель, изобразить в виде суммы
многочлена L |
(x) |
и правильной рациональной дроби |
R(x) |
: |
||||||||
|
||||||||||||
m n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pn (x) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
Qm (x) |
Lm n (x) |
R(x) |
. |
(1) |
||||
|
|
|
|
Pn (x) |
Pn (x) |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
Пример 1. |
Q(x) |
|
x4 |
5x 9 |
– |
неправильная рациональная |
||||||
P(x) |
|
x 2 |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
дробь. Разделим числитель на знаменатель столбиком:
|
x4 |
5x 9 | x 2 |
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
x4 2x3 |
|
|
|
|
| x3 2x2 4x 3 |
|
|||||||||
|
|
2x3 |
5x 9 |
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
2x3 4x2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
4x2 5x 9 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
4x2 8x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
3x 9 |
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
3x 6 |
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
15. |
|
|
|
|
|
|
|
||
Имеем: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
x4 5x 9 |
x |
3 |
2x |
2 |
4x |
3 |
|
15 |
. |
|||||
|
|
|
x 2 |
|
|
x 2 |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Поскольку интегрирование целой части L(x) довольно простое,
достаточно научиться интегрировать правильные дроби.
222
Интегрирование правильных рациональных дробей
Определение 4. Дроби вида
|
|
|
|
A |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
І. |
|
|
|
|
; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x a |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
A |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
ІІ. |
|
|
|
|
, где m 1 |
, целое; |
|
|
|
||||||
|
|
(x a)m |
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
Ax B |
|
|
|
p2 |
|
|
|
||||
ІІІ. |
|
|
|
|
|
|
, где |
|
|
|
q 0 |
|
|
|
|
|
|
|
x2 px q |
|
|
4 |
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
(трехчлен x2 px q не имеет действительных корней); |
|||||||||||||||
|
|
|
|
Ax B |
|
|
|
|
n 2 , целое, |
p2 |
|
||||
ІV. |
|
|
|
|
|
|
|
, где |
|
q 0 |
|||||
|
(x2 px q)n |
4 |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
(трехчлен x2 px q не имеет действительных корней); |
|||||||||||||||
где |
|
|
|
A, B, p, q, a |
– |
|
действительные |
числа, n 2, 3, , |
|||||||
называются простейшими |
(элементарными) |
рациональными |
дробями І, ІІ, ІІІ и ІV типа.
Дальше будет показано, что любую рациональную дробь можно представить в виде суммы простейших дробей.
Интегралы от простейших рациональных дробей І и ІІ типов находят методом непосредственного интегрирования:
|
|
|
A |
|
|
|
|
|
||
|
І. |
dx A ln |
x a |
C ; |
|
|
(2) |
|||
x a |
|
|
||||||||
|
ІІ. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A |
dx A (x a) m dx A |
(x a) m 1 |
C |
A |
+С.(3) |
||||
(x a)m |
m 1 |
(1 m)(x a)m 1 |
Пример 2. Найти интеграл dx . x 5
223
|
|
|
Решение. |
|
|
dx |
|
|
d (x 5) |
|
|
ln | x 5 | C . |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
x 5 |
|
x 5 |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
Пример 3. Найти интеграл |
|
|
|
|
dx |
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
(x 5)3 |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Решение. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x 5) 2 |
|
|
|
1 |
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
(x 5) 3 d (x 5) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
C |
|
|
C . |
|
||||||||||||||||||||||
|
|
(x 5)3 |
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
2(x 5)2 |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Пример 4. Найти интеграл |
|
|
|
|
|
3x 1 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx . |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
x2 4x 8 |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Решение. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
(2x 4) 1 6 |
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3x 1 |
|
|
dx |
2 |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
x2 4x 8 |
|
|
|
x2 4x 8 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
3 |
|
|
2x 4 |
5 |
|
|
|
dx |
|
|
3 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
8) 5 |
|
dx |
|
||||||||||||||||
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
ln(x |
|
4x |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
2 |
x2 4x 8 |
x2 |
4x 8 |
|
|
2 |
|
(x 2)2 22 |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
ln(x2 |
4x 8) |
|
5 |
arctg |
x 2 |
C . |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
Интегрирование |
рациональной дроби |
Qm (x) |
|
сводится |
к |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Pn (x) |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
интегрированию простых дробей с помощью следующей важной теоремы алгебры.
Теорема 1. Каждая правильная дробь Qm (x) , (m n) может
Pn (x)
быть представлена в виде суммы конечного числа простых дробей.
Возможны следующие случаи:
1) корни знаменателя действительные и разные, т.е.
Pn (x) (x a1 )(x a2 ) (x an ) .
224
В |
этом |
случае |
дробь |
|
Qm (x) |
|
раскладывается |
в |
сумму |
||||||||||||||||
|
Pn |
(x) |
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
простейших дробей I типа: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
Qm (x) |
|
|
|
A1 |
|
|
|
A2 |
|
|
An |
|
|
|
|
(4) |
||||||
|
|
|
P (x) |
x a |
x a |
2 |
x a |
n |
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
n |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
A1 , A2 , An |
находятся с тождества (4). |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
2) корни знаменателя действительные, причем некоторые из них |
|||||||||||||||||||||||||
кратные, т.е. P (x) (x a)(x b)k . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
этом |
случае |
дробь |
|
Qm (x) |
|
раскладывается |
в |
сумму |
||||||||||||||||
|
Pn |
(x) |
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
простейших дробей I и II типа: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
Qm (x) |
|
|
A |
|
|
B1 |
|
|
|
B2 |
|
|
Bk |
. |
|
(5) |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
x b |
(x b)2 |
(x b)k |
|
|||||||||||||||
|
|
P (x) |
x a |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Коэффициенты A, B, Bk находятся с тождества (5).
3) корни знаменателя действительные, причем некоторые из них
кратные, кроме того знаменатель содержит квадратный трехчлен, не имеющий действительных корней.
В этом |
случае |
дробь |
Qm (x) |
|
раскладывается |
в |
сумму |
|||||||||||||
|
Pn (x) |
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
простейших дробей I, II, III типов: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
Qm (x) |
|
A |
|
B1 |
|
|
|
B2 |
|
|
|
Bk |
|
Dx E |
|
, |
(6) |
||
|
|
x a |
|
|
|
(x b)2 |
(x b)k |
|
|
|||||||||||
|
P (x) |
|
x b |
|
|
|
|
x2 px q |
|
|||||||||||
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
где коэффициенты A, B1, B2 , Bk , D, E находятся с тождества (6). |
||||||||||||||||||||
Пример 5. Найти |
|
|
x 8 |
|
|
|
dx . |
|
|
|
|
|
|
|||||||
x2 |
4x 4 |
|
|
|
|
|
|
225
Решение. Уравнение |
x2 4x 4 0 |
имеет |
кратный корень |
||||||||||||||||||||||||
x 2 , поэтому |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x2 4x 4 (x 2)2 |
і. |
|
|
x 8 |
|
|
|
A |
|
|
B |
|
||||||||||||||
x2 |
|
|
|
|
|
|
|
x |
|
(x 2)2 |
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4x 4 |
2 |
|
|
||||||||||||||
Сведя правую часть последнего равенства к общему |
|||||||||||||||||||||||||||
знаменателю, получим x 8 A(x 2) B . Тогда |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
A 1; |
|
A 1; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
2A B 8. |
B 6. |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
Итак, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x 8 |
1 |
|
|
|
|
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
x2 4x 4 |
x 2 |
(x 2)2 |
|
|
|
|||||||||||||||||||
Поэтому |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x 8)dx |
|
dx |
|
|
|
6dx |
|
|
ln | x 2 | |
|
6 |
C . |
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
x2 4x 4 |
x 2 |
(x 2)2 |
x 2 |
||||||||||||||||||||||||
Пример 6. Найти |
2x2 2x 2 |
|
|
dx . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
(x 2)(x2 |
1) |
|
|
|
|
|
|
|
|
Решение. Разложим подинтегральную дробь на простые дроби:
2x2 2x 2 |
|
A |
|
|
Mx N |
. |
||
(x |
2)(x2 1) |
x |
2 |
x2 1 |
||||
|
|
|
Получим
2x2 2x 2 A(x2 1) (Mx N )(x 2)
x2 ( A M ) x( 2M N ) ( A 2N ) .
226
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
M |
|
|
; |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
A M 2; |
A 2 M ; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
2M N 2; |
N |
2 2M ; |
N |
|
|
|
|
; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
2N 0. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
A 2N 2. |
M |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
14 |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A |
2 |
|
|
|
|
|
|
. |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
5 |
|
|||||
Тогда |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
2x2 2x 2 |
|
14 dx |
|
1 |
|
|
|
4x 2 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|||||||||||||
(x 2)(x2 |
1) |
5 |
|
x 2 |
5 |
|
|
|
x2 1 |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
14 |
ln | x 2 | |
|
2 |
ln(x2 1) |
|
|
2 |
arctg x C . |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
5 |
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
Пример 7. Найти интеграл |
|
x3 3x2 5x 7 |
|
dx . |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
x |
2 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Решение. Выделим целую часть данной неправильной рациональной дроби, разделив числитель на знаменатель:
|
x3 |
3x2 |
5x 7 | x2 2 |
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3x 1 |
|
||
|
x3 |
|
2x |
x 3 |
|||
|
|
x2 2 |
|||||
|
|
|
|
|
|
3x2 3x 7
|
|
|
|
|
3x2 |
|
6 |
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
3x 1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Итак, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x3 3x2 5x 7 |
x |
3 |
|
|
3x 1 |
. |
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
x2 2 |
|
|
x2 2 |
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
Отсюда находим |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
x3 |
3x2 5x 7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3x 1 |
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
dx x 3 |
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|||||
|
|
x |
2 |
2 |
|
|
x |
2 |
2 |
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
227
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3x 1 |
|
|
|
|
1 |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 2x dx |
|
dx |
|
|
|||||||||||||||||||
|
x dx 3 dx |
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
x |
|
|
3x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
x2 2 |
2 |
|
|
2 |
|
x2 2 |
x2 2 |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
1 |
|
x2 3x |
|
3 |
ln(x2 |
|
2) |
1 |
|
|
|
arctg |
x |
|
C . |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
2 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Пример 8. |
|
Вычислить интеграл: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2x2 3x 7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
(x 3)(x 1)x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2x2 3x 7 |
|
|
|
A |
|
|
|
|
B |
|
|
|
C |
|
|
|
|
A(x 1)х B(x 3)x C(x 3)(x 1) |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(x 3)(x 1)x |
|
|||||||||||||||||
|
(x 3)(x 1)x |
|
|
x |
3 x |
|
1 |
x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
34 |
|
|
|
|
17 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
x 3, |
|
|
|
34 6 A, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A |
|
|
|
; |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
x 1, |
|
|
|
12 2B, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
B 6; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x 0, |
|
|
|
7 3C, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
C |
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
17 |
|
|
|
|
dx |
|
|
6 |
|
dx |
7 |
|
dx |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
3(x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
3) |
|
|
|
|
|
|
|
x 1 |
|
3 |
|
|
|
|
x |
|
|
|
|
173 ln | x 3 | 6 ln | x 1 | 73 ln | x | C .
4.1.7Интегрирование тригонометрических функций Интегралы типа R(sin x, cos x) dx
Интегралы |
типа R(sin x, cos x) dx , где |
R — рациональная |
||
функция от sin x |
и cos x , подстановкой |
u tg |
x |
, x можно |
|
||||
|
|
2 |
|
привести к интегралам от рациональных функций.
В самом деле, если:
228
tg |
x |
u ; |
x 2arcctgu ; |
dx |
|
2du |
|
; sin x |
|
2u |
; cos x |
1 u2 |
, |
|||||||||||||||||||||||||
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 u2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
1 u2 |
|
|
|
|
1 u2 |
|
||||||||
|
тогда |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
R(sin x, cos x) dx = |
|
|
|
|
2u |
|
|
1 u 2 |
|
2du |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
R |
1 u |
2 ; |
1 u |
2 |
|
|
2 . |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 u |
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
Пример 1. |
Вычислить интеграл |
|
|
|
5 6sin x |
|
dx . |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
sin x(4 3cos х) |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Решение. Применяем универсальную подстановку |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
tg |
x |
|
u , тогда |
sin x |
|
2u |
; |
|
cos x |
1 u2 |
; |
|
dx |
2du |
, |
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
2 |
|
1 u2 |
|
1 u2 |
|
1 u |
2 |
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
12u |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
= |
|
|
1 u 2 |
|
|
|
|
|
|
|
2du |
|
|
|
5u 2 12u 5 |
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
du . |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
2u |
|
|
|
3(1 u 2 ) |
|
1 u 2 |
|
u(7 u 2 ) |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
1 u |
2 |
|
1 u |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Разложим дробь под интегралом на простые дроби:
|
|
|
|
5u 2 12u 5 |
|
A |
|
Bu C |
. |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
u(7 u 2 ) |
|
u |
|
7 u 2 |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
Отсюда |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5u2 12u 5 = |
A(7 u 2 ) u(Bu C) ; |
|
A |
5 |
; B |
30 |
; C 12 . |
|||||||||||||||||||||||
|
|
7 |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
|
||||
Поэтому |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
30 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
u 12 |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
J = u |
|
7 u 2 |
|
|
du = |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
= |
5 |
ln | u | |
15 |
ln(7 u2 ) |
12 |
|
arctg |
|
4 |
|
C = |
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
7 |
|
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
7 |
|
|
|
|
|
229
|
5 |
|
|
|
x |
|
|
|
|
2 |
x |
|
|
12 |
|
|
1 |
|
|
x |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
= |
|
ln |
|
tg |
|
|
|
3ln 7 |
tg |
|
|
|
|
|
|
|
arctg |
|
|
|
tg |
|
|
C . |
|
|
7 |
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
2 |
|
7 |
|
|
7 |
|
|
2 |
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пример 2. |
Вычислить интеграл |
|
|
|
|
|
|
|
|
dx |
|
|
|
. |
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
4sin x 3cos x 5 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Решение. |
Используем подстановку tg |
x |
|
u , тогда |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
sin x |
|
2u |
|
; cos x |
1 u2 |
|
; |
dx |
|
2du |
|
. |
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
1 u2 |
1 u2 |
|
1 u2 |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2du |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
dx |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
du |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 u 2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
= 2 |
|
|
|
|
|
|||
4sin x 3cos x 5 |
|
|
|
|
8u |
|
|
|
3(1 u 2 ) |
5 |
|
|
|
2u2 8u 8 |
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
1 u |
2 |
|
|
1 u |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
= |
du |
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
= |
|
|
|
|
|
|
|
C = |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
C . |
|||||||||||
|
(u |
2) |
2 |
|
u |
2 |
|
|
|
|
|
x |
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
tg |
|
|
2 |
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|||||
|
Если функция |
|
R(sin x; cos x) |
|
нечетная относительно sin x |
|||||||||||||||||||||||||||||
cos x , т.е. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
R(sin x; cos x) = R(sin x; cos x) |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
или R(sin x; cos x) |
|
= R(sin x; cos x) |
, |
|
|
|
=
или
то можно использовать подстановку cos x u |
|
|
или sin x u . |
||||||||||||||||
|
|
Вычислить интеграл |
|
sin 3 x |
|
|
|
|
|||||||||||
Пример 3. |
|
|
dx . |
|
|
||||||||||||||
2 cos x |
|
|
|||||||||||||||||
Решение. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sin 3 x |
|
dx |
= |
sin 2 x sin x |
dx = |
|
1 cos2 x |
sin x dx = |
||||||||||
|
2 cos x |
|
|
2 cos x |
|
|
|
|
2 cos x |
|
|
|
|
||||||
|
|
u; |
|
1 u |
2 |
|
|
|
|
|
u |
2 |
1 |
||||||
|
cos x |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
= |
sin x dx du = |
|
(du) = |
|
du = |
||||||||||||||
2 u |
2 u |
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
230
|
|
|
|
3 |
|
|
|
u |
2 |
|
|
|
|
= u |
2 |
|
|
|
du = |
|
|
2u 3ln(u 2) C |
= |
||||
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
u |
2 |
|
2 |
|
|
|
|
|||
= |
|
cos2 x |
2cos x 3ln(cosx 2) C . |
|
|
||||||||
2 |
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Если функция четная относительно sin x и cos x |
одновременно, |
||||||||||||
т.е. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
R(sin x; cos x) = |
R(sin x; cos x) , |
|
|
||||||||
то R(sin x; cos x) |
можно привести к интегралу от рациональной |
||||||||||||
функции с помощью подстановки tg x u . |
|
|
|
||||||||||
Интегралы вида |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
sin x cos x dx ; |
sin x sin x dx ; |
cosx cos x dx . |
|||||||||||
Для интегрирования |
произведения |
синусов |
и |
косинусов |
разных аргументов применяются тригонометрические формулы:
sin x cos x 12 sin( )x sin( )x
sin x sin x 12 cos( )x cos( )x
cosx cos x 12 cos( )x cos( )x
Пример 4.
sin 6x cos 7x dx |
1 |
(sin(x) sin 13x) dx |
1 |
( sin x sin 13x) dx = |
|||||||
2 |
2 |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
1 |
|
1 |
|
|
|
|
||
|
= |
|
cos x |
|
|
cos13x |
C . |
||||
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
2 |
|
13 |
|
|
|
|
231