·əлеуметтік – саяси сипаттаєы проблемалар: ланкестікке,

есірткі саудасы мен таратуєа, діни экстремизм кґріністеріне

·əлеуметтік – экономикалыќ сипаттаєы проблемалар:

артта ќалуды, кедейшілікті жою; энергетикалыќ, шикізаттыќ,

ішіп-жемдік, демографиялыќ даєдарыстарды реттеп, олардан

шыєу жолдарын бірлесіп іздеу;

·əлеуметтік-экологиялыќ проблемалар: ќоршаєан ортаны,

табиєатты кїтімге алып, ўќыпты пайдалану;

·адам проблемасы: əлеуметтік, экономикалыќ, саяси ќўќыќтар мен бостандыќтарєа ґміршендік сипат беру;

·надандыќтыѕ жолын кесіп, рухани дамуєа жол ашу,

ќасіретті аурулармен тізе ќосып кїресу.

мемлекеттер ґз їлестерін ќосатын болды. Жер шарыныѕ бір тїкпірінде бой кґрсеткен шиеленіс болса, оєан бїкіл дїние жїзі

160

елеѕ етіп, жауапкершілікпен ќарайтын болды. Бўл ретте халыќаралыќ ўйымдардыѕ əсіресе Біріккен ўлттар мен арнаулы мекемелерініѕ (ЮНЕСКО, МАГАТЭ, т.б.) атќарып отырєан игілікті əрі ыќпалды іс-əрекеттерін ерекше атаєан жґн.

Осындай ќалыптасќан жаєдайда əлемдік саяси процестіѕ мынадай аєымдарыныѕ (тенденцияларыныѕ) орныќќанын айтуєа болады:

-нарыќтыќ ќатынастардыѕ əлемді тўтас ќамтып, ќанат жая

тїсуі;

-дїние жїзі халыќтарыныѕ, мемлекеттерініѕ демократия жолына ќадам басып, ілгерілеуі;

-авторитарлыќ-бюрократтыќ жəне тоталитарлыќ саяси режимдердіѕ ыдырауы;

-азаматтыќ ќоєам мен ќўќыќтыќ мемлекеттіѕ ґскелеѕ сипат

алуы;

-халыќ бўќарасыныѕ саяси оянуы жəне ўлттыќ сана –

сезімніѕ арта тїсуі;

-ќалыѕ кґпшіліктіѕ саяси процеске ќатысуєа ўмтылуы;

-жалпы адамзаттыќ ќўндылыќтардыѕ алдыєа шыєып, ќоєам дамуыныѕ, оныѕ ќауымдастыќ есебіндегі біртўтастыєыныѕ ґзегіне айналуы.

Мўныѕ бəрі бїгінгі таѕдаєы халыќаралыќ ќатынастардыѕ жаѕа сапалыќ мазмўнєа ие болуын ќатаѕ талап етеді.

ХАЛЫЌАРАЛЫЌ ќатынас дегеніміз – əлемдік ќауымдастыќтыѕ негізгі субъектілерініѕ арасындаєы ,саяси

161

Осы заманєы халыќаралыќ ќатынастардыѕ, соєан орай халыќаралыќ саясаттыѕ негізгі принциптері мыналар болып табылады:

-демократизация – мемлекеттердіѕ ішкі саясатында жəне ґзара ќарым-ќатынастарда демократия принциптерін басшылыќќа алу;

-демилитаризация – халыќаралыќ ќауіпсіздік жїйесін ќўру, елдер мен халыќтар арасында ґзара сенім мен сыйласым орнатып, ќарусыздану процесін пəрменді жїргізу;

-деидеологизация – халыќаралыќ ќарым-ќатынастарды реттеуде идеологиялыќ тіресуден, ќасаѕдыќтан бас тартып,

жалпы адамзат мїддесін жоєары ўстау; - гуманизация – халыќаралыќ ќатынастарєа ізгілік,

адамгершілік, имандылыќ сипат беру, адамныѕ ќауіпсіздігін ќамтамасыз ету, саясат адамєа ќызмет ететінін, адамныѕ

162

бостандыєы мен ќўќыєы еѕ жоєары ќўндылыќ екенін їнемі

дəстїрлері, жер ќойнауыныѕ байлыєы сияќты факторлар , да оныѕ халыќаралыќ ќауымдастыќтаєы беделі мен мəртебесін,

сыртќы саясаттыѕ ќадау-ќадау принциптерін аныќтауда шешуші роль атќарады.

163

Дегенмен де осы заманєы мемлекеттердіѕ сыртќы саяси іс-

əрекеттерініѕ негізіне жататын ортаќ принциптер бар екеніне назар аударєан жґн:

- бейбіт ќатар ґмір сїру– бўл принцип мемлекетаралыќ

бірігіп шешуге ўмтылысы, екі жаќты тиімді ќарым-ќатынастар орнатуєа ќўлшынысы;

-жалпы адамзаттыќ мїдделердіѕ маѕыздылыєын,

жоєарылыєын мойындау, жалпы адамзаттыќ жəне ўлттыќ

мїддені їйлестіре білу;

-халыќаралыќ ќауіпсіздік жїйесін ќамтамасыз етуге ат салысу;

-мемлекетаралыќ ќарым-ќатынастарды идеологиялыќ шеѕберде тўйыќталудан аластау.

164

асќаќтатып, болашаќќа деген сенімімізді ныєайта тїсетіні сґзсіз.

Бїгін таѕда əлемніѕ 170-ке жуыќ мемлекеті оныѕ тəуелсіздігін танып, 120-дан астам елмен дипломатиялыќ ќарым-ќатынас орнатты. Біріккен ўлттар ўйымына жəне кґптеген дїниежїзілік ќауымдастыќтарєа мїше болды. Əлемніѕ кґптеген елдерімен терезесі теѕ ќарым-ќатынастарєа тїсіп, экономикалыќ, єылыми-

техникалыќ, мəдени байланыстарын дамытуда. Ќазаќстанныѕ

тəуелсіздігі мен ќауіпсіздігіне ўлы державалардыѕ тарапынан

əлемдік ќауымдастыќ Ќазаќстан мїшесі болып табылатын

ШАНХАЙ ЫНТЫМАЌТАСТЫЌ ЂЙЫМЫНА(ШЫЂ) їлкен назар аударып отырєаны аян. Бђл ђйым ґзініѕ ґсу жолына сай халыќаралыќ саясаттыѕ салмаќты факторына айналып, геосаяси

Азиядаєы ґзара ыќпалдастыќ жəне сенім шаралары жґніндегі кеѕестіѕ екінші саммиті, Əлемдік жəне дəстїрлі діндер жетекшілерініѕ екінші съезі– еліміздіѕ жаћандыќ ќауіпсіздік пен бейбітшілік, татулыќ ісіне ќосып отырєан їлесініѕ жарќын кґрінісі. Əлемдегі ґте беделді, əрі маѕызды ђйым ЕЌЫЂ-ныѕ мїшесі есебінде оєан тґраєалыќќа (2009 жылы) ђмтылуымыз да

165

посткеѕестік елдер ішінде экономикалыќ жəне саяси тђрєыдан

ќатынасыныѕ арналы жїйеге тїсуі ќўптарлыќ.

Ќазаќстанныѕ сыртќы саясаты мемлекеттік ќўрылыстыѕ ажырамас бґлігі бола отырып, елдіѕ ішкі ахуалымен, жїргізіліп отырєан реформаларыныѕ барысымен тыєыз байланысты.

166

6.Азаматтыќ ќоєам жəне ќўќыќтыќ мемлекет 71

167

Оќулыќ басылым

СЫДЫЌОВ ЎЛЫЌПАН ЕСІЛХАНЎЛЫ

САЯСАТТАНУ

Оќулыќ

Басуєа 22.08.06 ж. ќол ќойылды. N1 баспаханалыќ ќаєаз. Кµлемі 10 оќу баспа табаќ. Таралымы 500 дана. Пішімі 60х84 1/16.

Тапсырыс … Баєасы келісімді

Ќ.И. Сəтбаев атындаєы Ќазаќ ±лттыќ техникалыќ университетініѕ Баспа орталыєы Алматы, ЌазЎТУ, Сəтбаев к., 22

168