81

Зороастризмнің киелі кітабы‒ Авеста. Авеста ‒ ежелгі Орталық Азияда, Иранда, Əзірбайжан, Ауғанстан жерінде таралғанЗаратуштраілімінің қасиетті жазбалары жинағы. Авестаны зерттеуге жетелейтін көптеген себептердің бірі ‒ оның ежелгі шығыстың жəне адамзаттың мəдени құндылықтарының ішінде алатын ерекше орны. Зороастризм мəселелері XVIII ғасырда-ақ Еуропа ғалымдарыныңназарынаударғанеді. ОлардыңішіндеХ.Бартоломэнің, Дж.Дамстетердің, А.Дюперроның, Э.Уэсттің, М.Хаугтың есімдерін атап өткен жөн. Бұл ғалымдар зороастризм мен Авестаны зерттеуді ғылыми жолға қойды. Айта кететін бір жəйт, зороастризм мен Авестаны тарихи-филологиялық, лингвистикалық тұрғыдан зерттеу басым болған. Неге десеңіздер, тарихшылар Авеста деректерін көне Иранқоғамыныңсаяси-əлеуметтіккартинасынқалпынакелтірумақсатындақолданған, аллингвистероны үнді-еуропалық халықтардың тілдік байланыстарын, құрылымын айқындау мақсатында қолданған. Бұл бағыттаАвестаменВедалардысалыстырыпзерттеубасымболды. Авестабізгенегізіненекінұсқадакеліп жеткен. Оны Қ.А. Затовтың «Зороастризм жəне қазақ мəдениетінің бастаулары»атты кітыбынына сүйене отырып жазсақ болады. Авестаның алғашқысы авесталық деп аталатын тілде жəне ерекше авесталық əліпбидежазылғандұғаларжиынтығыболыптабылады. Бұлдұғалардызороастрлықтар(парсылар) қазірде құдайға табынушылық кезінде оқиды. Дұғалар жиынтығының негізгі құрамдас бөліктерімен аттас парсы тілінде «Вендидад-Садэ» (Таза Вендидад) деп аталатын, яғни түсіндірмелер берілмеген бөлігі бар. Сонымен қатар оның құрамына «Висперед» пен «Ясна» кіреді. Барлық үш бөлік аралас, канондалған тəртіптеорналасқан.

Екінші редакциясы да негізінен осы бөліктерді қамтиды. Бірақ олар бірнеше редакциямен салыстырғанда басқаша тəртіпте орналасқан жəне құдайға құлшылық ету кезінде оқу үшін емес, жүйелі түрде зерттеуге арналған. Авестаның бұл мəтіні орта парсылық аударма мен түсіндірмелерді де қамтиды. Аударма мен түсініктеме авесталық емес пахлевилік əліпбиде жазылған жəне «Зенд» деп аталады. СондықтанАвестаныңекіншіредакциясы«АвестажəнеЗенд» немесе«ЗендАвеста» депаталады.

Авестаныңекіншіредакциясынамынабесбөліктеркіреді:

1.«Вендидад»‒ зұлым күштерден бас тартып, əділетті Аша жолын орнатуға бағытталған заңдар мен жарғылықтардыбейнелейді. НегізіненАхура-МаздаменЗаратуштраарасындағыдталогтарретіндеөрбиді, ритуалды тазалық пен күнəдан арылу туралы жəне тағы да басқа нұсқаулар мен жарғалықтарды қамтиды. Бұлбөлім22 тараудантұрады.

2.«Висперед»‒ құдайға немесе құдайларға құлшылық ететін өлең-дұғалардан тұрады, мазмұны жағынан«Яснаға» жақын. Тараусаны-24

3.«Ясна»‒ құрбандық шалу мен құдайға құлшылық ету кезеңдегі дұғаларды, құдайға арналған мадақтаулардықамтиды. 72 тараудантұрады.

4.«Яшт»‒ зороастризмдегі əр түрлі құдайларға арналған мадақтарды, 22 өлең-дұғаларды жəне көптегенмифологиялықэлементтердіқамтиды.

5.«Кіші Авеста»‒ орта парсылық тілдегі бірнеше қысқа дұғалар мəтінін, Күнге, Айға, Ардвисураға жəнеВарахранотынаарналғандұғалардыжəнет.б. қамтиды.

Зардүстіліктіңтарихимаңызы, тигізгенəсері:

- Олкеңбайтақжердібірруханиортағабіріктіргеналғашқыдін. - Тайпалықдіндерденмемлекетаралықдіндергеөту.

- Барлықəлемдікдіндердензəрдүстіліктіңқолтаңбасынкездестіругеболады.

- Зəрдүстіліктің ықпалы митраизм, гностиктер жəне христиандық секталардың антихристиандық ілімдеріндекүштіболды.

- Утопиялық-коммунистік бағыттағы маздакизм сияқты əлеуметтік қозғалыстың пайда болып, таралуындаүлкенрөлатқарған.

ЗороастризмҚазақстантұрғындарыныңкөнедініретіндегіұстанымдарыменбағдарларыныңмаңызы зор болғанын айтпасақ та білеміз. Бұл дін мəдениеттің дамуына да өз ықпалын тигізген. Əлемдік мəдениеттің үшінші мыңжылдыққа енуі тек қана интеграциялық процестермен ғана емес, сондай-ақ əрбір халықтың өз мəдениетінің бастауларын, дəстүрін, дінін зерттеу қоғамдық дамудың басты сатысы ретінде алсаққателеспейміз.

Пайданылғанəдебиеттертізімі:

1.ЗатовҚ.А.Зороастризмжəнеқазақмəдениетініңбастаулары.

2.ОрынбековМ.С. Қазақсенімдерініңбастаулары

3.https://ru.wikipedia сайты.

291

ИНФОРМАЦИОННЫЙЭКСТРЕМИЗМВСРЕДЕМОЛОДЕЖИКАК ДЕСТРУКТИВНЫЙФЕНОМЕН СОВРЕМЕННОГО КАЗАХСТАНСКОГООБЩЕСТВА

РамазановА.

Студент4 курса, Специальности«Религиоведение» КазНУим. аль-Фараби Научныйруководитель: БайтеноваН.Ж., д.филос.н., профессор

Впоследние годы информационный экстремизм рассматривается исследователями как одна из основныхугрозинформационнойинациональнойбезопасностиРК.

Развитие компьютерных, телекоммуникационных, оптоволоконных технологий, во второй половине 20 – начале 21 века создало предпосылки для формирования принципиально нового миропорядка – глобального информационного общества. 21 век знаменовал тотальный триумф постиндустриальной цивилизации, где информация является таким же конвертируемым ресурсом развития, как нефть, газ или энергия.

При переходе к технологическому, постиндустриальному, информационному обществу можно говорить о существенной технологизации различных сфер жизнедеятельности (политической, экономической, духовной, социальной), а также о возможности использования современных технологическихразработоквзахватевластиразличнымиэкстремистскимигруппировками.

Всовременном обществе новый облик коммуникационной системы, рост социальной значимости информации и коммуникации (осуществляющегося на основе информации) приводит к различным социальным последствиям. К числу позитивных можно отнести появление новых рынков и отраслей занятости, что открывает все больше возможностей для людей. Общество трансформируется и в нем находят место новые стороны реализации научного потенциала. Человек, посредством информационнокоммуникационнойсреды, получилвозможностьдлясамоидентификации, самовыраженияит.д.

Но наряду с этим, достижения XXI в., всеобщая компьютеризация и информатизация общественных процессов не только принесли пользу для социума, но и активизировали новые формы девиантного поведения, такие как: угроза национальной безопасности государства, использование и активное распространение дезинформации, манипулирование сознанием, использование Интернета и социальных сетей в деле вербовки новых членов для экстремистских и террористических сообществ, рост информационного экстремизма и терроризма. Интернет-пространство, средства массовой информации упрощают скорость распространения информации экстремистской и террористической направленности, позволяя злоумышленникам анонимизировать свои проявления. Проблема использования новых технологий в экстремистских целях особенно затрагивает такую незащищенную часть общества, как молодежь.

Научно-техническая революция, появление новых средств и способов коммуникации, упрощение доступакинформационнымресурсамизменили«облик» молодежногоэкстремизма.

Насегодняшнийдень, анaлизтeлe-рaдиo выпуcкoв, a тaкжe пeчaтныx издaнийпoкaзaл, чтo ocвeщeниe рeлигиoзнoй cфeры нeдостаточно и не соответствует реальным запросам. Oднaкo, в интeрнeт – рecурcax наблюдaeтcя другaя кaртинa. В coврeмeннoм инфoрмaциoннoм oбщecтвe рoль ocнoвнoгo прoизвoдитeля cмыcлoвиoбрaзoвигрaютэлeктрoнныe cрeдcтвa мaccoвoйинфoрмaцииикoммуникaции.

Очевидно, что новые социо-коммуникативные условия – не препятствие, а скорее наоборот, благоприятнаясредадляэкстремистскойэкспансии.

Рaзвитиe инфoрмaциoнныx тexнoлoгий нe привoдит к упaдку рeлигиoзнocти, а нaoбoрoт, блaгoдaря нoвым cпocoбaм кoммуникaции, кoтoрыe прeдлaгaeт Интeрнeт, видoизмeняeт кaк рeлигиoзныe прaктики, тaкиинcтитутрeлигии, пoбуждaякoткрытocти, вoзмoжнocтиoбрaтнoйcвязииличнoгo выбoрa.

Вусловиях глобализации и информатизации социума, когда барьеры контроля и управления информационными потоками практически сняты, а национальные границы государств нивелированы, главным образом, в коммуникативном аспекте, экстремистские движения получили дополнительные помогающиеусловиядлявоздействиянасознаниеиповедениеобщества(вчастностимолодежи, которые чаще других являются постоянными пользователями интернета, веб-сайтов и т.д.). К этому необходимо прибавить расширившиеся возможности сотовой связи, мультимедиа, компьютерной коммуникации, которые трансформировали межличностную и групповую коммуникацию до масштабов массовой (форумы, чаты, блоги и пр. стали достоянием широких слоев интернет-аудитории, а не только тех, кто непосредственноведетобщение) [1, c. 149–152].

292

Экстремизм вмолодежной среде имеет свою специфику всодержании иосновных формах проявления, что обусловлено возрастными особенностями, атакже положением молодежи как социально-демо- графической группы вобществе. Молодежному возрасту свойственна экстремальность сознания иповедения как проявление социально-групповых сущностных свойств молодежи. Так, «под экстремальностью как сущностной характеристикой молодежи понимаются различные формы проявления максимализмавсознанииикрайностейвповедениинагрупповомииндивидуально-личностномуровнях» [2, с. 64]. Негативный характер изменений социального положения молодежи становится фактором отклонения экстремальности от нормального развития как по уровню, так ипо направленности. Поэтому экстремизм вмолодежной среде, по мнению В.И. Чупрова и Ю.А. Зубок, представляет собой «социально обусловленные формы отклонения от развития экстремального типа сознания молодежи инарушения меры ввыборе адекватных моделей поведения, выражающегося вприверженности крайним взглядам

ипоступкам, представляющимопасностьдляокружающих» [2, с. 66].

Вусловиях социума 21 века, возникают условия для массового копирования и распространения вредной антисоциальной информации. В этой связи стоит согласиться, что «информационно-теле- коммуникационные сети общего использования (в частности Интернет) являются наиболее перспективными средствами пропаганды экстремистских материалов ввиду оперативности предоставляемых сведений, относительнойдешевизнытехнологиисозданияираспространенияинформации, сложности, ав большинствеслучаевневозможностипривлечениякответственностилиц, размещающихтакиематериалы, в силу отсутствия системы международных соглашения и законодательства, регулирующих вопросы борьбысраспространениемэкстремистскихматериалов[3, c. 13].

Растущая эффективность информационных и телекоммуникационных средств воздействия на молодежь создает социальную ситуацию, заключающуюся в созданий условий для отрицательного воздействиянасознаниеиповедениемолодежи, сиспользованиемсовременныхаудиовизуальныхсредств

итехнологий. Как отмечают исследователи, «нынешний этап развития информационных отношений характеризуется возможностью информационного воздействия на индивидуальное и общественное сознание вплоть до угрозы информационных войн, в результате чего неизбежным противовесом свободы информациистановитсяпроблемаинформационнойбезопасности» [4, с. 53].

Именно трансформация облика «классического» экстремизма приводит к возникновению в начале 21 века, такойразновидности, какинформационныйэкстремизм.

Информационный экстремизм характеризуется следующими общими и специфическими параметрами:

1)радикальностью (экстраординарностью) действий в достижении каких-либо целей, реализации интересов;

2)антисоциальностью, посколькунарушаетисторическисложившиеся(типичные) позитивныеформы

имодели социально-правового взаимодействия, подрывает существующий баланс интересов, создавая между нимиконфликтогенноепространство взаимодействия;

3)аморальностью, т.к. всегда идет вразрез с духовно-нравственными нормами, направлен на их нивелировку и разрушение, поскольку кризис духовно-нравственного пространства, фрагментарность его функционированияоткрываетпростордляинтенсивногоразвитияэкстремистскойдеятельности;

4)институциональностью – он «вызревает» и институционализируется в пограничных условиях и маргинальных пространствах;

5)искажением политико-правового мышления, поскольку субъект экстремистской деятельности обладает чаще всего деформированным сознанием, что обусловливает его отчуждение от социально- культурныхиполитико-правовых нормиценностей;

6)противоправностью результатов, поскольку функционирование информационного экстремизма в рядеслучаевсоответствуетзакону, нореализуетпредоставленныевозможностивпротивоположныхцелях.

Одним из важнейших социально-психологических аспектов, который способствует распространению экстремизма в социуме, в том числе в социальных сетях Интернета, является процесс функционирования слухов. По мнению Е.М. Куликова, существуют два принципиально противоположных вида слухов: спонтанные, стихийно возникшие и искусственно созданные. Первые сродни анекдотам, фольклору и представляют собой результат «коллективного народного творчества» на злободневные и актуальные для людейтемы, историяихсуществованиянасчитываеттысячилет. Такиеслухинесоздаютсяспециально, не имеют определенной цели, они лишь продукт сложившейся социальной ситуации и интерпретации ее индивидами. Искусственно созданные слухи гораздо моложе, это «продукт», прежде всего, психологическихвойнипропагандистскихкампанийсовременногообщества. Такиеслухифабрикуютсяс определенной целью, в их основе лежит создание коммуникаторами искусственного интереса у потенциальной аудитории [5]. Именно такого рода слухи, используются для распространения экстремистскихустановокипобуждениякправонарушениям всоциальныхсетяхИнтернета.

293

Актуальностьпроблемыобеспеченияинформационнойбезопасностиобусловлена, преждевсего, тем, что в современном миреинформациястала стратегическим национальнымресурсом. За последние годы в РеспубликеКазахстанреализованрядмер по совершенствованию системыобеспечения информационной безопасности государства. В соответствии со Стратегией национальной безопасности Республики Казахстан была разработана и принята Концепция информационной безопасности, предусматривающая реализациюкомплексаправовых, организационныхинаучно-техническихмероприятий, направленныхна прогнозирование, выявление, предупреждениеипресечениеугрозвсфереинформационнойбезопасности [6]. Технический прогресс в областях микроэлектроники, аппаратных и программных средств, вычислительной техники ускоряет развитие информационных технологий и влияет на их совершенствование. Тенденции, связанные с информатизацией всех аспектов государственной и общественной жизни, объективно свидетельствуют, что существование современного независимого государства неразрывно связано с обеспечением информационной безопасности всех звеньев его государственных структур. Анализ мирового опыта показывает, что именно в последние несколько лет произошел качественный скачок в процессе управления на всех уровнях: от межгосударственных образованийдоотдельныхфирмибанков. Втожевремяпараллельноразвиваласьиусиливаласьопасность несанкционированного вмешательствавработу информационных системсцельюполученияинформации и нарушения их функционирования. Такая опасность совершенно очевидна, так как разрушение и дезорганизация информационной инфраструктуры государства по силе воздействия соизмерима с последствиямиреальныхбоевых действий. Адекватнымидолжны бытьимеры по предотвращению таких последствий. Эффективнопротивостоятьинформационнымугрозамвсовременныхусловияхможетлишь хорошо организованная государственная система обеспечения информационной безопасности, которая должна осуществляться при полном взаимодействии всех государственных органов, негосударственных структуригражданРеспубликиКазахстан[7].

Злоумышленники, пользуясь отсутствием должной правовой контролируемости, получают возможность для трансляции экстремистскихустановок через сеть Интернет и быстрого информирования своих соратников о проводимых противозаконных акциях. Социальная сеть «В контакте» позволяет быстро создать группу и посредством «репостов» и «лайков», т.е. тиражирования и отметок на постах, быстро и легко распространить любую информацию среди тысяч пользователей. В связи с данным событиемсообщения, содержащиесявсоциальнойсети, охватилиогромноеколичестволюдейисодержали призывы к совершению преступлений, оскорбления в адрес власти и правоохранительных органов, межнациональную рознь. Опасна недооценка социальных сетей Интернета и их потенциала в контексте генезиса молодежного политического экстремизма. Однако только запретительные меры в этом направлении не всегда эффективны и приводят к желаемым результатам. Проблема сетевого экстремизма носит зачастую социальный характер и формируется под влиянием проблем социума, разрешить которые можно, толькоопираясьнапродуманнуюгосударственнуюполитику иработу смолодежью.

Кнаиболеедейственнымспособампротиводействияинформационному экстремизмуотносятся:

Просвещение населения о том, что распространение материалов экстремистской направленности являетсяуголовно-наказуемымпреступлением;

Взаимодействиеоргановвластисрелигиознымиорганизациямивцеляхотслеживанияпубликации материаловрелигиознойнаправленности;

Мониторингсети«Интернет» напредмет проявленияэкстремизма;

Организация и проведение круглых столов, научных конференций по обсуждению проблем противодействияэкстремизму;

Подготовка и выпуск печатной, -аудио и -видео продукции, информирующей население о негативном влияниидеструктивных, религиозныхтечений, сектит.д.;

Организация просветительской работы в различных учебных заведениях в целях формирования представлений о религиозных конфессиях, об ответственности за совершение экстремистских преступлений ит.п.;

Организация и проведение мероприятий в молодежной среде (в образовательных учреждениях всех уровней) по своевременному выявлению лиц, имеющих экстремистские взгляды и дальнейшей профилактическойработысними.

Списокиспользованнойлитературы:

1.Кубякин Е.О. Молодежный экстремизм в сети Интернет как социальная проблема //Историческая и социальнообразовательнаямысль. 2011. №3.

2.Чупров В. И., Зубок Ю. А. Феномен молодежного экстремизма: сущность, формы, социальные детерминанты // Причины распространенияэтническогоэкстремизмаиксенофобиисредимолодежи(Центральныйфедеральныйокруг). Сборникматериалов социологическогоисследования/ подред. Л. Я. Дятченко. Белгород, 2008. С. 63–74.

294

3.ЖуковаО.С. Правовыемеры противодействияинформационному экстремизму: дисс. канд. юрид. наук. – Воронеж, 2006. –

С. 13.

4.Жукова О.С., Иванченко Р.Б., Трухачев В.В. Информационный экстремизм как угроза безопасности Российской Федедрации// ВестникВИМВДРоссии, 2007. – №1. – С. 53.

5.Куликов Е.М. Искусственно созданные слухи: социологическое обеспечение контроля и управления «информационным вирусом» всетиИнтернет// Историческаяисоциально-образовательнаямысль. 2011. – №4.

6.Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 сентября 2011 г. № 1128 «О проекте Указа Президента Республики Казахстан «О Концепции информационной безопасности Республики Казахстан до 2016 года» (утвержден) // Электроннаябазанормативно-правовыхактов«Параграф». online.zakon.kz/

7.Информационнаябезопасность. ОфициальныйсайтКомитетанациональнойбезопасностиРеспубликиКазахстан. knb.kz/

РЕЛИГИОВЕДЕНИЕ, КАКАКТУАЛЬНАЯ СПЕЦИАЛЬНОСТЬСОВРЕМЕННОГОПОКОЛЕНИЯ

ШойбекБекмурат,

Студент4 курса, специальностиРелигиоведение, КазНУим. аль-Фараби Научныйруководитель:

БайтеноваН.Ж., д.филос.н., профессор

С обретением независимости Казахстаном вопрос о национальной безопасности, сохранение территориальной целостности, духовное и национальное единство народов, проживающих на территории данногогосударствасталожизненноважнойпроблемой. Всвязисэтимусложнениерелигиознойситуации в стране, связанное в деятельностью некоторых радикальных экстремистских и террористических религиозных организации на территории нашей страны актуализировало проблему подготовки кадров ‒ религиоведов в качестве одной из интенсивно развивающихся направлений в сфере образования. Верование, духовность, религия всегда занимало одно из главных мест в повседневном существовании человека. Религия как социокультурный феномен присущ человеческому обществу на протяжении всей его истории и охватывает до настоящего времени подавляющую часть населения земного шара, оказывается, темнеменее, областью, малопонятнойдляоченьмногихлюдей. Однимизданныхфакторов этого является, то обстоятельство, что религию, как правило, оценивают по ее внешним признакам, по тому, каконапрактикуетсяеесторонникамивкульте, вличнойиобщественнойжизни. Отсюдапроисходит масса различных толкований религии, усматривающие ее сущность либо в элементах, являющихся в ней второстепенными, незначимыми, либо даже в ее искажениях, которых не избежала ни одна религия. Многиелюдипричисляясебяккакойторелигиивсилуразныхпричин, преждевсего, связываяс фактом рождения, связывая с религиозной принадлежностью своих родителей зачастую не знают сути, истинной природы своей религиозной принадлежности. Другая часть людей, так же в силу своей религиозной или религиоведческой безграмотности, попадаются в сети различных деструктивных религиозныхобразовании. Насегодняшнийденьпроблемараспространениянетрадиционныхрелигиозных движений и сект в Казахстане стало одной из острейших проблем. Эта проблема связана прежде всего, с молодежью, т.к. имеет самое широкое распространение среди молодежи, особенно среди подростков, поэтому нужнопросвещатьмолодежьвподобныхвопросах.

Религиозная ситуация последних лет как у нас в стране, так и за рубежом настоятельно требует всестороннего изучения данного феномена, решение проблем с религиозной и религиоведческой безграмотностью всего населения, прежде всего, молодежи. И решить данную проблему, в том числе, можно путемподготовкиспециалистоврелигиоведов.

В КазНУ им. аль-Фараби на кафедре религиоведения и культурологии факультета философии и политологии готовят религиоведов, которые будут правильно и корректно разъяснять то или иное вероучение, взаимоотношения между различными религиозными учениями и религиозными организациями, заниматься исследованием религиозной ситуации для профилактики различных религиозных эксцессов. Изучение религиоведения в системе образования в КазНУ им. аль-Фараби носит светский характер. Кафедра религиоведения на протяжении более чем 20 лет вносит посильный вклад в дело подготовки высококвалифицированных кадров религиоведов для страны. Религиоведы смогут осуществлять профессиональную деятельность в государственных и негосударственных учреждениях, в высших, средне-специальных и средних учебных заведениях как преподаватели; в общественных организациях; СМИ; в республиканских, областных, государственных и муниципальные органах; в качествеэкспертов, всиловых структурах, внаучно-исследовательскихучрежденияхит.д.

На сегодняшний день, главной приоритетной задачей является повышение религиозной грамотности общества, каксредимолодежи, такилюдейстаршегопоколения.

295

СЕКЦИЯ «КУЛЬТУРА И ЭТИКА ЛИЧНОГО УСПЕХА» / СЕКЦИЯ «МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ЖЕКЕ ЖЕТІСТІКТЕРДІҢ ЭТИКАСЫ»

ƏЛЕУМЕТТІКЖЕЛІЛЕРДЕГІКИБЕРМОББИНГ

ОсербаевЕлдос

«Мəдениеттану» мамандығының4 курсстуденті Ғылымижетекші: филос.ғ.д., профессорА.Р. Масалимова

Кибермоббинг – электрондық коммуникациялық құралдардың көмегімен белгілі бір деңгейдегі негативтік жəне қоқан лоққы көрсету мақсатында берілетін ақпараттар. Бастысы оның келтіретін зияндылығыперсоналдытұлға менқатар тұтасмемелкеттідеқұрдымғаəкетуқасиетібар.

ХХІ ғасыр техника мен технологияның қарыштап дамып, күннен-күнге жаңа функциялар мен қосымшаларды іске асыруда, ол əрине, ғылымның жоғары дəрежеде жаңа белестерді бағындырғанының айқын көрінісі. Техниканың жақын кезеңнің өзінде адам қолынан шығатын барлық дерлік іс-əрекеттерді толықжəненегативті-форс-мажорлықсалдарсызістейалуынаалыпкелетінібелгілі. Яғни, барлықөндіріс, инновация жəне тұрмыстық деңгейдегі жұмыстарды техника атқарады. Сайып келгенде, адам қажеттілігі төмендейді жəне жұмыссыздар саны көбейетіні де жұмбақ емес. Айтпағым, қаласақ та қаламасақ та “əр құбылыстың жақсы мен жаман жағы” болатыны белгілі, осы тұрғыда, біздің міндет сол құбылыстардың негативтіекпіндерінетоқтау салу.

Қазіргітаңда“мылтықсызмайдан” атауынаиеғаламторжəнебасқада“бұқаралық” сипатқаиеақпарат алаңдарында белгілі деңгейді “ұрыстар” орын алып жатқаны құпия емес. Сол компьютерлік технологиялардың дамуы барысында қол жеткен еркін ақпарат айдындарының бір легі-ғаламтордағы ақпараттар тізбегі. Əр қоғамның өмірін, көзқарасын, ұстанымдарын жəне мəдениетін керекті деңгейде өзгертіп, түзеп жəне қадағалайтын бұл құралдардың маңызы айтпаса да түсінікті. Əр мемлекет оны өз деңгейінде қадағалап, керегін алып, керексізін мың қақпаның арғы тұсына құлыптап қоятыны бар, осы орайда, “ғаламтор желісін қаншалықты деңгейде қадағалап-тұсауға болады жəне болар болса жеке адам құқықтарына байланысы қандай, əр адам өз қалауынша еркін ақпаратқа ие болуы тиіс емес пе?” деген заңды сұрақтар да табыла кететіні белгілі. Кезінде бір немістің офицері халыққа идеологиялық əсер ету үшін басты тиімді құрал – газет деген екен, яғни, жоғары деңгейге жетелейтін де сол газет жəне мəігүрттендіретін де сол – газет деген екен. Мəселенің төркініне үңілсек, тарихта тұтас халықтар мен мемлекеттер, тіпті, ұлттардың жер бетінен жойылып немесе өрлеуінің маңызды факторы – дұрыс немесе бұрыс жүргізілген ақпараттық саясат, əрине, бұрынырақта ғаламтордың болмағаны белгілі, сəйкесінше, ақпараттуралыойқозғаудыңөзіқисынсыздейтіндер деболар, бірақ, ақпаратəр кезеңдеболғанжəнебола береді, бастысы-олақпараттардыңақиқаттылықдеңгейіжəнеөңделуі. 1кесте

Осыорайда, белгілібірдеңгейдегіэкономикалықталдаужасайкетсек, ғаламтордыңөзіндікқаржылық айналымы əлемдегі көрсеткішпен салыстырғанда 5 орынға табан тірейді екен. Ғаламды шарпыған ғаламтордың потенциалы Германия экономикасынан да асып түсетін жайт тағы бар, сөзсіз, əлемді жаулаған алпауыт күш екенін мойындамасқа шаражоқ. Фунционалдығы асажоғары бұл жүйе арқылы біз білмегенді біліп, көрмегенді көреміз. Жалпақ жұртты шырмаған бұл шырмауықтан келер қауіп те сол деңгейде аса жоғары, əсіресе, бұғанасы қатпаған балалар мен жас өспірімдерге байланысты, себебі, олар өзге жас өкілдерінен көрі ғаламторды анағұрлым жиі пайдаланады. Балаларды ғаламтор желісінен толықтай ажырату мүмкін еместің қасы. Қалай болған күннің өзінде, əр заманның өзіндік талаптары болатыныбелгілі, ғаламтордытехниказаманыныңталабыдепбілейік. Дейтұрғаныменде, ата-анатəрбиесі менбақылауыосыкезеңдеасақажеттіболыптабылады, бірақ, өмірсүрудіңөзіқиындапкеткенбұлзаманда ата-ананыңбаласыныңжанындаотыруықиын, бақылауыдакүрделі.

Қазақстандасоңғыесепкесəйкес, ғаламторпайдаланушылардыңсаны10 есегеартып, халықтың64%- ға жуығын қамтып, ұзын саны 9 млн-ға жуықтап отыр. Жалпы дерек бойынша, қолданушылар көбіне, нақтырақ айтсақ, 63% – ақпарат іздейді, 58% – пошталық байланыстар орнатады. 2015 жылғы зерттеулер бойынша, 5млн 15 жасқа дейінгі балалар бар, сəйкесінше, 15-24 жас аралығындағы пайдаланушылар 97% құрапотыр. Қазақстандықотбасылардың88%-ғажуығығаламторжелісінеқосулы, щамаменондағы70%- ды құрайтын балалар ғаламторға еркін кіреді десек, қателеспейміз. “Лаборатория Касперского” мəліметтеріне сүйенсек, жасөспірімдердің 77%-ы əлеуметтік желілерді пайдаланды, ал əлемдік көрсеткіш 63%-ы құрайды, бұл жасөспірімдердің тікелей мағынасында əлуметтік желіде өмір сүретіндігін көрсетеді. Ғаламторда күтіп отырған түрлі қисынды-қисынсыз, негативті ақпарат шаш етектен екенін есептесек, əрине, жағдайдыңмəземестігінекөзімізтолықжетеді. Тағыазақпар, жасөспірімдердіңорташаесеппен50

296

“досы” болса соның тек 25 ғана таниды, ал қалған субъектілердің кім екендігі екені белгісіз, яғни, онда небір арам, зияншыл пиғылды жандардың болуы да ғажап емес, тіпті, дəл солай десек те болады. Ол аз десеңіз, жасөспірімдер прақшаларда өздері туралы барлық қажетті деген ақпаратты өздері ақ ашық формада көрсетеді, яғни, оқитын мектебі, отбасы, достары, қызығушылықтары жайлы мəліметтерді кезкелгенадамешқиындықсызкөреалады, бұлқылмыскерлерүшінтаптырмаскөмекболатыны белгілі.

Заңды сұрақ ғаламторда балаларды қандай қауіп түрлері күтіп отыр? “Ұят” қағидаларын талап етпейтінвидеоматериалдар, есірткініпайдаланужəнеонысатыпалуорындары, ұлтаралықдискриминация, қатігездік материалдары, алдап-арбаудың түрлері, қаржыға оңай кенелудің жолдары, құмар ойындар...

жалғастыраберсекжақынарадабұлтізімбітпейді, тіпті, кейінгікездесəнгеайналғанқауіптіойындарпайда болды. Бұлмəселегеатүстіқарамауымыздыталапетеді.

Өзге мемлекеттер тəжірибесіне көз салсақ, Ресейдің өзінде 2010 жылы балаларды денсаулығы мен психологиясына зияны бар ақпаратты ауыздықтау туралы заң қабылданған, екі жылдан кейін түрлі ақпараттардың жас өлшеміне сəйкес бөлінуін талап ететін заң мақұлданды. Ғаламторға қатысты заңдар тізімібойыншаҚытайкөшбасында, болашағынойлағанмемлекетболсакерек, сонау1992 жылдыңөзінде кəмелеттік жасқа толмаған балаларды қорғау туралы заң қабылдаған болса, бұл үрдіс осы күнге дейін тоқтаған жоқ, тағы бір үлкен жұмыс, олардың белгілі бір орталыққа біріккен шағым білдіру тобы жұмыс істейді. Негізгі мақсат‒ психологияға əсер ететін зорлық-зомбылық, терроризмді насихаттайтын, өшпенділікке жетелейтін сынды түрлі материалдардың жолын кесіп отыру, күресу. Ұлы Британ аралдары да бұл кесапатпен күресуде, мəселен, Ғаламторды бақылау қоры (Internet Watch Foundation), (UK Council on Child Internet Safety) балаларды қорғау ұйымы бар, барлық негативті сипатқа ие ақпараттарды бұғаттап отырады. Сонымен қатар, қоғамды жалған жəне зиян ақпараттардан қорғайтын Байланыс бойынша кеңсе де қызмет атқарады. Мысалдар көп, керегі соларды ала отырып, өзіміздің мемлекет болашағына қажетті шараларды қабылдаумыз қажет. Осыған орай, бізде де 2015 жылы Парламент Сенаты “Балалардың ден саулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттардан қорғау туралы” Заң қабылданды. Осыған сəйкес, балаларға арналаған бағдарламалардың сипаты, мазмұны мен мақсатына көңіл бөлініп отырды. Қазақстан үшін ақпараттық қауіпсіздік саласында бар күшті жұмылдыру аса маңызды болып отырғаны белгілі. Қазіргі заманда адамзат үлкен кесапат болып тұрған терроризмнің белең алуымен қарқынды күресуде, яғни, барлық күшті деструктивті күштерді ауыздықтау мен олардың көздеген сепаратистік мақсаттарын болдырмау маңызды. Киберқылмыспен күресудің барған сайын артпаса, кемімесі анық. Киберқылмыспен қатар, ғаламтор мен əлеуметтік желілерде діни экстремизиді насихаттайтын жəне теріс діни принциптер туралы ақпарберетінұйымдардыңжұмысынбұғаттау.

Əрбірата-анабаласыныңғаламторғашығуыншектеугеболатынəдістердебар. “Балаларбраузері” деп аталатынбағдарламаорнату арқылыжəнеөзгедежолдарбар.

Мəселеніңшешімі‒мемлекетосыншалықмыңалабұртқанкереметтетекеселдіуақыттаақпаратдейтін алыптың мазмұнына қарай тұсау салуы қажет. Төменде тек сол ағынның бір тұсын көрстетіп, сараламақпын. Айта кетерлік мəселе, дұрыс берілген ақпарттың өзін дұрыс интерпретацияламау арқылы үлкен проблеманың шетін ашуы да мүмкін, сол себепті осынша ма бір деңгейде феноменалды күшке ие жəне соншалық нəзік мəселені ғылыми жəне объективті тұрғыдан қарастырған жөн. Мəдениеттанушы ретінде айтарым, əрине, аталмыш мəдени жəне əлеуметтік құбылыстардың болуы жəне қоғамда маңыздылыққа ие болуы-заңды құбылыс, ышқынып жəне жиырылатын əрекеттердің қажеті шамалы, тек сол құбылыстарыдың қажетін алып, қажетсізін қоғамға жеткізбеу мəселесі. Шетел тəжірибесі Қазақстан сындытарихүшінəлісəбижəнеаларасуларыалдағымемлекетүшінасамаңызды. Жапонияныңөзіндеосы мəселелерді ретеу үшін ұлттық сал-сананы орталық ретінде ала отырып, “Кайдзен” жүйесін қалыптасытрған, білетіндер бұлжүйеніңэкономикалық тұсындатілгетиекетуімүмкін, басты принципі– кез-келген жаңа құбылыстың тез арада мемлекеттік саясат пен халыққа бейімделіп кетуі, яғни, о бастан келген толқынды белгілі бір цензурадан өткізіп, өңдеп əрі əрлеп қоғамға жіберуі. Дəл осы тəжірибені пайдалану арқылы біз де көп мəселені жоқ болған тұсынан бастап алдын алар едік. Өкінішке орай, алдын алуданкөрісалдарыменкүресіпжататынымызтағыбар.

Жастар кез-келген мемлекет үшін аса бағалы да салмақты маңызға ие. Яғни, олар мемлекеттің ертеңі, мұрагері. Мұрагерді дұрыс тəрбиелеп, жоғары сана-түйсікке қолын жеткізу арқылы патша өз халқының жарқын да айқын болашағын қамтамасыз етеді. Мен де өз халқым мен мемлекетімнің ертеңі ретінде аталмышмəселелердісараптап, шамамкелсеолардыңшешіміндетаппақшымын. Жастардыңөкіліретінде ғаламтор, оныңішіндеəлеуметтікжелілердің маңызыменмағынасынбілетініманық.

297

МƏДЕНИЕТТАНУҒЫЛЫМЫНДАҒЫТІЛДІККОММУНИКАЦИЯ

Жексенбаева Мадина

«Мəдениеттану» мамандығының4 курсстуденті Ғылымижетекші: филос.ғ.д, профессорИсмағамбетоваЗ.Н.

Тіл – мəдениеттің көп қырлы жəне бірегей құбылысы болып келеді. Адамның жəне қоғамның барлық алуантүрлілігінкөрсетіп, өзініңдинамикасыменэволюциясыпроцесіндемəденигенезгеайтарлықтайəсер етеді. ХХғасырданбастаптілдік зерттеулер біріншірет жалпыметодологиялық мəнгеиеболып, көптеген ғылымдардың дамуына септігін тигізіп, соның ішінде мəдениеттану ғылымыың дамуына үлкен үлесін қосады. Қазіргі дамығанзамандағы гуманитарлы білімде тіл күрделеніп дамушы семиотикалық системаға жатқызылады. Тілауқымдыəмбебапқұралболыпкеледі, себебі, олжекетұлғаныңойынжеткізуменқатар, кез-келген мəдениеттің дəстүрін, тарихын, философиясын, дінін,ділін түыіндіруші болып келеді. ХХ ғасырдың басында аналитикалық философия, философиялық-құрылымдық антропология, лингвистика, этнология, семиотика, прагматизмсияқтытағыбасқагуманитарлығылымдардатілмəселесінебайланысты көптеген концепциялар, теориялар, тұжырымдар құрылған болатын. Мəдени-тілдік зерттеулердің аудиториясынаұлттықтілмəселесіайналды.

ХХ ғасырдың мəдениеттанудағы тіл мəселесін жан-жақты зерттеген орыс жəне эстон мəдениеттанушысы, семотикЮрийМихайловичЛотманөзінің«Культураивзрыв» аттыеңбегіндетілмен тілдентысауқымдыаймақтағы сөздіңмазмұныменайтылуыныңқарма-қарсыекеніннегізге алған. Тілдің тілден тыс шындықпен сəйкес келмеуі өте ертеден келе жатқан түбегейлі мəселелердің бірі болып келеді. Тілөзəлемінқұраушыболыпкеледі. Дегенментілдіңқұрғанəлеміментілəлемінентысқолданыстажүрген тіл əрқашан сəйкес келмейтіні рас, бұл адамдар үшін табиғи заңдылық. Əлемдегі тілдердің алуандылығы əр мəдениетті сонымен ерекшелейді. Дүние жүзіндетек қана бір тіл бола алмайды, бұлөтеүлкен иллюзия екенін ескерген жөн. Кез-келген мəдениеттің құрылымында миналды екі тіл кездеседі. Тіл мен мəдениет əрқашан бір-бірімен тығыз байланысты болып келеді жəне ажырамайды. Мəдениеті жоқ тіл, жоғалып кеткен тіл ұғымымен тура келеді, себебі мəдениетсіз тіл өзін ешқашан өзін ашық көрсете алмайды. Тілсіз мəдениеттеөмірсүреалмайды, себебіжекедарамəдениетекенін көрсетеалу үшінтілкерек.

Əр мəдениеттегі минималды екі тіл бірдей қолданыста болып, бір беткейде орналасқанмен, өз ішінде айқын көрініс табатын шекарамен ерекшеленеді. Осыдан көптілділікке ұмтылу мəселесі қозғалған болатын. Бірақ уақыт өте келе осы мəселеден біртілділікке ұмтылу көрініс табады. Нақты бір шындыққа жету үшінуниверсалдыбір тілкөшбасынбастайды.

Деррида өз еңбектерінің бірінде екі жақты, əрі бір-біріне қарама-қарсы ойын айтқан болатын: «1. Біз əрқашан бір тілде сөйлейміз; 2. Біз ешқашан бір тілде ғана сөйлемейміз» Біз нақты бір тілде сөйлегенмен, сол тілден тыс дамыған диалект сөдермен де сөйлейміз, сол себепті біз монолингвамыз. Нақты көрініс тапқантілдіөзгерпейтінтазадиалектболуымүмкінемес, солсебептібізнақтыбіртілдеғанасөйлемейміз. Бұл жердетіл мен тілді тасушының байланысын ескерген жөн. Тіл тасушының мəдениетін анықтаушысы, жеткізушісіболатұра, солтасушыныңкүнделктіөміріндегіқолдануындаүлкенөзгерістергеиеболады.

Тілдің маериалды аспектісіне: ритм, екпін, тон сияқты ерекшеліктері жатады. Тілдің материалды аспетісітілдіңтолықмінезінашыпкөрсетеалады. Демек, тілментілтасушыбір-ьіріментығызбайланысты болса, екеуінің мінезін тілдің мəдени аспектісі арқылы көріп, бақылауға болатыны анық. Монолингва екенін сезінген субъект өзін жалғыздыққа итермелеп бастайды. Себебі, тіл тек соған ғана тиесілі болып келеді. Уақыт өте келе субъект басқа тілдермен байланысқа түсіп бастайды. Субъектке қарағанда тіл ана ғұрлым ауқымды екенін ескерсек, тіл əрқашан масштабты түрде дамып, көп жағдайда субъект тілге иелік етеалмайқалады.

Тіл адам ойымен тығыз байланысты болып келеді. Тілдің көмегімен ғана адам абстрактылы ойлай алады. Абстрактылы ойлау таным мен ойлаудың басты құралы болып келеді. Тіл‒ бұл адамдардың бірбірімен коммуникацияға түсу нəтижесінде пайда белгілер шындығы немесе белгілер системасы. Тіл арқылы ақпарат алмасу жұмыстары іске асып,сонымен қатар адам бойындағы ойды саралап, тəртібін қадағалауға негізделген. Тіл адамзат баласынынң мəдениеттенуінің бірді. Яғни бір индивидтің екінші индивидпенмəдениетаралыққатынасқатүспеуі, мəденинормаларсыз, құндылықтарсызөмірсүруіадамды адамдықтан ажырата түседі. Адамзат баласына міндетті түрде коммуникация мен трансляция қажет. Кез келген сəтте қоғамның синхронды қарым-қатынасы жеке тұлғалардың қызметін үйлестіру құралы ретінде жəне диахрондықты ақпарат беру құралы ретінде ұрпақтан-ұрпаққа дейінгі «мəн-мағына» деп есептеу керек. Алғашқыбайланыстүрініңартындакоммуникация, екіншісі‒хабартарату, яғнитранляцияжатады. Байланыс пен хабар тарату арасындағы айырмашылық өте маңызды. Байланыстың негізгі тəсілі кері байланыс. Адам тілінің биологиялық негізі жоғары жануарлардың жəне ең алдымен антропоидті маймылдардың сигналдарының күрделі моторлы жəне дыбыстық формаларынан болды. Бейтарап

298

дыбыстық кешендерден қарапайым адамдар күрделі жəне күрделі дыбыс қалыптастыруға көшті. Адамдарғатəнекіншісигналжүйесіфизиологиялықнегізболды.

«Əлем, меніңəлемімдегенфакт, ментүсінетінтілімніңшекарасыменөлшенетініненбайқалады.» Л.Витгенштейн.

Тіл – коммуникация арқылы таралып, дамып отырады. Коммуникация дегеніміз хабардың берілуі, ойлармен алмасу, яғни ақпараттық байланыс болып келеді. Белгілер арқылы хабарлау кезінде кейбір мазмұнбірсанадан(ұжымдықнемесежеке) екіншісінеауыстырылады.

Тілдік коммуникация – бұл əлеуметтік процесс. Ол қоғамда байланыстыру функциясын орындайды. Көрнектімəдениетқайраткері, жазушыУмбертоЭкотілдіккоммуникацияныкеңінентүсінеді: «Мəдениет

– ең алдымен қарым-қатынас». Қандай ғылыми тұжырымды қасрастырмасақ та, ең алдымен мəдениеттің тілсіз, тілдіңмəдениетсізөмірсүреалмайтынынназарғаалғанжөнболыпкеледі.

СЕМЕЙҚАЛАСЫНЫҢДІНИАРХИТЕКТУРАЛЫҚЕСКЕРТКІШТЕРІНЕ СЕМИОТИКАЛЫҚТАЛДАУ

Қуанышбекова Жансая

«Мəдениеттану» мамандығының3 курсстуденті Ғылымижетекші: филос.ғ.к, доцентƏ.Ө. Өмірбекова

Семейдің негізі 1718 жылы қаланды, Петр 1 шығыс жеріне жəне Ертіс өңіріндегі бекіністеріне қорған салу туралы жарлық шығарды, құрылыс 1714 жылдан 1720 жылға дейін созылды. 1718 жылдың кезінде Семипалат бекінісі подполковник П.Ступиннің бақылауымен «толық қарулану жүргізіліп, бекітілді». «Семей» сөзі– көнетүркілергежататынсарыұйғырлартайпасыныңтілінде«киелімекен» дегенмағынаны білдірсе, «Алаш» сөзі – түркі тілінде бауырлас, қандас, туыс деген мағынаны береді. Яғни, Семей, Алаш атауы – тұтас түркі дəуірінде қалыптасқан ең ежелгі атаулардың бірі. Семипалат бекінісіРесейменҚазақстанарасындағы негізгі сауда орталықтарының дамуы арасында ерекше роль атқарды. Семейдің алғашқы құрылғанынан бастап, мұнда сауда жасау үшін жоңғар қалмақтары, бұхаралықтар, ташкенттіктер, қоқандықтаркелебастады. Азиялықкүпестерсаудаоперацияларынбақылау мақсатында 1728 жылдан кеден мекемесі құрылды. Алғашқы жылдары Семей кедені Москвадағы Мемлекеттік Комерц-Коллегия бас басқармасында орналасқан Сібір жарлығына бағынды. 1776 жылы Батыс-Сібір генерал-губернаторы бекіністің жаңа жобасын жасау үшін капитан И.Г.Андреевті жіберді. Дарынды инженер, бекіністерді қайта салып, жолдар, көпірлер салды, жолдар мен қоршаулардың, бекіністердің жоспары мен картасын түсірді. Жаңа бекініске ескі бекініс тұрғындары, казактар, əскери қызметкерлер, сол сияқты саудагер адамдардың бөлігі көшіп келе бастады. 1854 жылдың 1 қазанында Семей облысының салтанатты ашылуы болды. Шағын ғана Семей қаласы бірден облыстыққа айналды. ҚайтақұрылғаноблысРесейимпериясы құрамындағыеңкөлемдісіболды.

Семей қаласы осындай өзінің құрылу тариxымен ол қарқынды дамыған қала болып есептеледі. Кейіннен қала тарихымен байланысты түрлі архитектуралық ескерткіштер пайда болды. Солардың қатарына үлкен маңызға ие діни архитектуралық ғимараттарды айтуға болады. Діни ғимараттар əр елде болсын өзіндік мағынаға ие. Семей қаласының да діни ғимараттары қазіргі таңда пайдалануда. Сонымен қатар, олелтарихыменбайланыстыархитектуралық ғимараттарболыпсаналады.

Воскресенскправославиесоборы

Бұл ғимарат «Тоновтық» құрылыстар типіне жатады. Лейб-гвардия егер полкына арналған СанктПетербургтегі Миронов шіркеуінің жобасын жергілікті сəулетші Болботов қайта өңдеп жəне жергілікті жағдайларға ыңғайлап жасаған. Бір қарағанда шіркеу притвордан, трапеза бөлмесінен, негізгі бөлік пен алтарьдан тұрады. Негізгі ауқымның үстіне қуатты сегіздік орналасқан, оның əр қыры үстіңгі жағы жартылай циркульді дөңгелекпен аяқталатын тар тереземен ойылған, оның əрқайсысының ағаш қаптамалары бар. Сегіздіктің қырлары үлкен кокошниктермен тəмəмдалады, олардан трапеция тəріздес жабық шатырлардың қырлары басталады. Шатырдың өзі əлгіден кішіректеу кокошниктермен аяқталады, оларды жоғары қарай кеңей беретін сегізқырлы, православиелік крест орнатылған бас жағы сарымсақ тəрізді барабан көтеріп тұрады. Негізгі ауқымның бұрыштарында төрт онша биік емес барабан бар. Шіркеудіңбатысжағындатөрттіктесегіздікпринципіменорналасқанпритворыбарқоңыраумұнарасыбар. Төрттіктің бұрыштары жауырындық қабырғалармен өңделген. Оның жартылай циркульді болып аяқталатын тік бұрышты ойықтары бар. Сегіздік пен қоңырау бөлмесі де сегіздік секілді аяқталған: онда шатыр тəрізденіп аяқталатын бірқатар кокошниктер мен басы сарымсақ тəрізді болып бітетін күмбезбас орналасқан. Осы тəріздес күмбезбастың бірі алтарьлық бөліктің үстінде қойылған. Өкінішке орай, ХХ ғасырдың 90-шы жылдарында жүргізілген оған жақын маңайды жаңғырту кезінде тарихи қоршауы жойылған.

299

Воскресенскхрамыүшпрестолды: бастысыХристостыңТірілуіқұрметіне, солтүстікбөліктегісіҚұдай Архистратигі Михаилдың құрметіне, оңтүстік бөліктегісі бірінші Воронеж епсикопы шырақшы Митрофанныңқұрметінеорнатылған.

Кеңес өкіметінің алғашқы он жылдықтарында бұл храм əрекет етіп тұрған. Əртүрлі жылдары ол «жаңартушы», «григориандық», кейіннен қайта православиелік болып жүріп, дінбасылары жаппай тұтқындалып, көздері құртылған 1937 жылы жабылып тынған. Солардың қатарында Воскресенск храмыныңсоңғыпірəдəрібелгіліғалым, протоирейБорисГерасимовтеболған. Храмтолықталауғатүскен, дегенмен бұл Семейдегі бұзылмай қалған бірден бір шіркеу. 1944 жылы мұнда қайтадан ғибадат ету басталған. БасқахрамдарбұзылыпқалғандықтанжəнеВоскресенскхрамыСемей-Павлодарепархиясының билеушіархиерейлерінің тұрақты түрдемінажат ететінорны болғандықтан Кафедралықсобор мəртебесін алған. Қазіргікездеепархиятаратылған. Воскресенсксоборықаланыңбұзылғанхрамдарыныңбезендірілу фрагменттерін, атапайтқанда, Знаменсксоборыныңиконостасынсақтапкеледі.

ТыныбайКəукеновмешіті

1852 жылғы 15 желтоқсанда Семей қалалық думасы Үкіметтік сенаттан Ертістің сол жақ жағалауындағы Слободкаларды қаланың шеңберіне қосуды сұрайды. Бұл туралы Омбы мұражайындағы «Судың ар жағындағы Слободканың Семей қаласына қосылуы туралы істің» материалдарында жазылған. Судың ар жағындағы Слободкалар «Тыныбай», «Жоламан», «Тарақты» секілді шектескен үш мекеннен тұрады, ондаденіқырғыздарболыптабылатын534 үй, 2696 жантұрады» делінген. Үкіметтіксенатқалалық думаның өтінішін қанағаттандырған. Сол жақ жағалаудағы «Тыныбай Слободкасы» деп аталған қаланың бір бөлігі уақ руынан шыққан екінші гильдиялы көпес Тыныбай Кəукенов деген қырғыздың (қазақтың) есіміменбайланысты. Мұны1839 жылғы22 тамыздағы«Семейқаласыныңжоғарғыжағындакөшіпжүрген қырғыздардың жағдайы туралы баяндама» атты мұрағаттық материалдар да растайды: «...Семейлік Тыныбай Кəукенов деген қырғыз қырда сауда жасаумен айналысып, біршама қаржы жинап алды, сөйтіп қаладаүйсалып, 1839 жылыүшіншігильдиябойыншакөпестіккежазылды».

Сондай-ақ Қазақстанның архивінде «Уақ болысының старшинасы Кəукеновты Семей қаласының көпестер сословиесіне кіргізу туралы» 1842 жылғы мұрағаттық іс сақталған. Жоғарыда көрсетілген материалдар Т.Кəукеновтың шыныменСемейқаласындаөмір сүргенін қуаттайды.Көпес болғандықтанол Ертістің сол жақ жағалауынан тұрғын үй салған. Үйдің жанынан мұсылмандарға арнап мешіт салдыра бастаған.

Ескерткіштің архитектурасы «татар-сібір» мешіттері деп аталатын типке жатады, бұлардың салыну принципіправославиедінисəулетұүрылыстарынаөтеұқсас, мұндадабірбіліккеауқымыəртүрліқұрамдас бөліктер орнатылған. Басты ерекшелігі исламға тəн ғимараттың күмбез жəне тік формалы болып аяқталуындажатыр. Мұнарамұндамешіттіңорысшіркеуіндегі«трапеза» бөлмесініңнемесепритвораның орнынан орналасқан бөлігінің үстіне орналасқан бөлігінің үстіне орнатылған. Прииртыш православие шіркеуінің сəулет өнерінде негізгі ауқымының төрттігі шағын төрттікпен немесе сегіздікпен толықтырылса, мешіттебұлкүмбездікжабынарқылыбіршамабасқашашешімтапқан. Тыныбаймешітінің қабырғалары жұтаң безендірілген. ОГларды тік бұрыш формалы терезе ойықтары, сондай-ақ əйелдерге арналған бөлмені жарықтандыратын негізгі ауқымның екінші қабатының төбе терезелері жандандырып тұр. Əртүрлі өрнектермен əшекейленген түтін құбырлары мен су ағар құбырлар қосымша əр береді. Ғимаратты жаңадан қаптау мен мұнарасын «жаңғырту» əрекетінің сəтсіз шыққанын атап өткен жөн. Ойланбайжасалғанəрекеттердіңсалдарынанмұнарада, бүтіндейалғандамешіттеөзініңбастапқыкелбеті мен сұлулығынан айрылды. Яғни, ондағы «ескінің бояуы» кетірілді. Ал сəулеттік көріктен жұрдай ауладағықосалқықұрылыстарескерткіштіеңпайдалыбайқаунүктелеріннқарауғамүмкіндікбермей, оны жауыпқалған.

Бірмұнарлымұсылманмешіті

МешіттіСтамбулданкелгенсəулетшіҒабдуллаəпендісалған.

Бұл ғимараттың сəулеттік-көркемдік бейнесі биік конус тəрізді жабынмен аяқталатын дөңгелек формалы, екі қабатты сымдай тартылған мұнарамен айқындалады. Терезелердің үлкен ойықтары таға тəріздес сынадай қағылған аркалармен жабылған. Мешіттің подвалдық бөлмелері бар, ол бірдей төрт бөлікке бөлінген, олардың əрқайсысының екі есігі бар. Бұлар: қоймалар, шаруашылық орындары ретінде пайдаланылады. Мешіттің подвалдық бөлігінің астында тамбур бар, оған жақын тұрған подвалдық бөлік арқылы кіруге болған. Тəрізі, ол мешіттің бағалы заттарын сақтайтын құпия орын қызметін атқарған секілді. Негізгізалалтарьлықбөлігіндеүшқырлыкертпешсалынғанмихрабыбарүшбөліктіорын. Михраб мұсылмандардың қасиетті қаласы Меккеге бағдарланған. Төбесі қалыпты жабылған. 14 терезесі бар, олардың конфигурациясы ұқсас, онда тік бұрыштар сырт жағынан өңделген жасанды тастармен əшекейленгенжартышеңберлерараласыпкеледі. Үшесігіменкіреберісібарпорталдықбөлмесісарымсақ тəрізді барабаны жоқ шағын күмбезбен аяқталған. Екі күмбез де алтындалған жарты аймен тəмəмдалады. Порталдың есіктері мен бұрыштары капительдері бар жартылай колонна ретінде салынған. Есіктердің үстінде суреті жағынан шағын күмбезді қайталайтын терезе ойықтары бар. Ғимараттың экстерьерінде

300