ЕЕГИН « ГЕРЛ -

ЖЕГИН

СВЕТ В СТЕПИ ГЕРЛ

ХАЛЬМГ АССР-и БИЧӘЧНРИН СОЮЗИН УРН ҮГИН АЛЬМАНАХ

ЛИТЕРАТУРНО-ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ АЛЬМАНАХ СОЮЗ» ПИСАТЕЛЕЙ КАЛМЫЦКОЙ АССР

ҺАРГ (СОДЕРЖАНИЕ» с

ЖЕГИН 2

МАНА ЧИК ХААЛҺ-СОЦИАЛ ИСТИЧЕСК РЕАЛИЗМ 3

Ш Ү л гл ән 4

ПАРТИН ТУСК ДУН 4

АМҺУЛҢГИН ДУН 4

БИИМ, МИНИ ГИСМ 4

ПАРИЖИН КҮҮКН 6

ТАМАРА 9

ШҮВТР ҮГ 17

ХА А Л ҺДАН 20

ҺАНЦ ДУН 21

К Е Л В Р М Ү Д, ОЧЕРКС 22

БАЙРИН НУЛЬМСН 22

ЭРНҖӘНӘ ШИИДВР 22

ҺАЗРИН ЭЗН 27

Н А А Д Н 30

ТЕЕГИН БААТРМУД 30

ОРЧУЛЛҺН 42

ТА НАНАС СУРЛАТ... 42

ДЕЛИКӘ ЭРДНИ 42

ХАНЖАЛ 46

УУЛМУД 45

БИ НИИҺИН ТӨЛӘВ 45

ДУН, ЖИВРӘН ДЕЛЕ! 48

РУССКИЙ РАЗДЕЛ 47

БАБУШКА И ВНУК 47

ПЕСНЯ О ЧАБАНЕ 51

ЭСТАФЕТА МОЛОДОСТИ 50

СЧАСТЬЕ 51

ЩЕГОЛ 51

В СКАЗКУ 54

ВОЖАК ЦЕЛИННОГО СОВХОЗА 54

В САЛЬСКИХ СТЕПЯХ 61

ВОЛЖСКИЕ КАЛМЫКИ В АСТРАХАНСКОЙ ГУБЕРНИИ 82

ОБ ОЧЕРКЕ Н. В. ГОГОЛЯ «КАЛМЫКИ» 88

М3

ЭЛСТ • ХАЛЬМГ ГОСИЗДАТ

Орчуллһн

ЖЕГИН 2

МАНА ЧИК ХААЛҺ-СОЦИАЛ ИСТИЧЕСК РЕАЛИЗМ 3

Ш Ү л гл ән 4

ПАРТИН ТУСК ДУН 4

АМҺУЛҢГИН ДУН 4

БИИМ, МИНИ ГИСМ 4

ПАРИЖИН КҮҮКН 6

ТАМАРА 9

ШҮВТР ҮГ 17

ХА А Л ҺДАН 20

ҺАНЦ ДУН 21

К Е Л В Р М Ү Д, ОЧЕРКС 22

БАЙРИН НУЛЬМСН 22

ЭРНҖӘНӘ ШИИДВР 22

ҺАЗРИН ЭЗН 27

Н А А Д Н 30

ТЕЕГИН БААТРМУД 30

ОРЧУЛЛҺН 42

ТА НАНАС СУРЛАТ... 42

ДЕЛИКӘ ЭРДНИ 42

ХАНЖАЛ 46

УУЛМУД 45

БИ НИИҺИН ТӨЛӘВ 45

ДУН, ЖИВРӘН ДЕЛЕ! 48

РУССКИЙ РАЗДЕЛ 47

БАБУШКА И ВНУК 47

ПЕСНЯ О ЧАБАНЕ 51

ЭСТАФЕТА МОЛОДОСТИ 50

СЧАСТЬЕ 51

ЩЕГОЛ 51

В СКАЗКУ 54

ВОЖАК ЦЕЛИННОГО СОВХОЗА 54

В САЛЬСКИХ СТЕПЯХ 61

ВОЛЖСКИЕ КАЛМЫКИ В АСТРАХАНСКОЙ ГУБЕРНИИ 82

ОБ ОЧЕРКЕ Н. В. ГОГОЛЯ «КАЛМЫКИ» 88

Д. Кугультинов Об очерке Н. В. Гоголя «Калмыки» 87

ФОТО НА ОБЛОЖКЕ:

Группа калмыцких писателей в дни работы Первого Учре­дительного съезда писателей РСФСР в Москве. В центре пи­сателей Виталий Закрутки н.

Снимок сделан в 1959 году.

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:

АлексеПт &цЯГ'Иаськик Сергей, Инджиев Лиджи, Каллев Санджи (редактор).

Кугультилов Давид, Кектеев Элдя, Нармаев Морхаджи. Сусеев Аксен.

Мана чик хаалһ-социал истическ реализм

1962 жилин декабрин 17-д Партин боли Правительствин һардачнр лнтературин. исиусствин үүлдврчнрлә харһж жүр күүндвр кецхәв. Тер хойр минһ-шаху бичәчир. зурачнр, скулыттор.муд цуглрсн хургг Н. С. Хрущев ахта КПСС-н ЦК-н члсдүд орлцв.

КПСС-н ИК-н ссгләтр Л. Ф. Ильичев хург дер келсн үгдән: Пар­тин ХХП-ч съездин, шин Программнн тускар. орчлн-делкәп орн-нутгуд дунд мана Советск Союзин чннр, күндлт улм икәр өсж йовхин тускар келв

Мана парть, мана олн-келн әмтн Ленина заасн хаалһар уралан ком- мунизмнн динлврүр новж йовна, — гиж Ильичев келв.

Лнтературин болн искусствин халхар көдлгч олн үүрмүд партии ХХП-ч съездни шнндврмүдәр, партии шин Программар боли Н. С. Хру- щевин лнтсратурин боли искусствин тускар келен үгэр эврә күцлнн көрнгән икәр оскв

Советин орна бичәч, зурач, скульптор болһн лнтературин боли ис­кусствин алдр чинриг урдкасн улм гүүнэр медж-олн әмтнә коммунизм тосхгч ноолданд зврәннь орман олж-авч чадх зөвтә,—гиж үр Ильичев келв.

Үр Ильичев кслсн үгдзн формалнзмнн-абстракционнзмин тускар, Москвад болен зурачнрнн һэәхүлд орсн зургудас үлгүр үзүлж: Р. Фаль­ка, Д. Штеренберг, Б. Шуковекий. ,В. Шорц, Л. Грибков — эдн метни улсин зурсн зургуднг шалһв

Юмна дурен уга, әвд акад енгтә зургуднг холәсн олн әмтн ик гид- гәр бишркжәнә.

Эднә «билглән» — эрүл улсин серллә ниицән уга, бусл йовдл, гиж В. И. Ленин формалнстнрин тускар келен болдг.

Мана парть болн Правительств лнтературин болн искусствин терд ик гидг килмжан егнэ. Эдү метни ним күндтә уха селвлцан 'Партин һардачнр, литературин-искусствин көдләчнр хоорнд жисэнэ болдг болв.

Эн хургт босж үг келен нертэ бичэчнр, зурачнр абстракционнстнрин хаалһиг бурушаж, мана күцллә ниицэн уга, баячудин серлин авцта, мана социалистическ реализмнн хаалһд харшта йовдлинь тодрха цзэ лһж келцхэв.

Мана Советск лнтературин болн искусствин телжлтин дет хаал!) коммуннстическ партии ХХП-ч съезд деер батлгден шин Программа тодрха заалһата бэәнә. Тер һол-хаалһар будьрл уга йовхнн тела: олн әмтнә бәәдл-жнрһллә хаһцан уга бәрлдәтә йовад, социалистическ жир- Илин енр байн, олн зүүл бәәдлиг ик чимлһтә сәәхнәр болн үннлә хад- һатаһар үзүлх кергтә.

Мана едр бүрин баэдлд тергч шин хамгнг, едгә коммуннстическ цагла зүүцатә тоотиг өргмжтә ксвәр үзүлх кергтә. Тер мет олн-әмтнә уралан йовх хаалһднь саалтг болгч тоотиг илткж, базринь барж үзүлх кергтә.

Мана чик хаалһ—социалистическ реализм.

Ш Ү л гл ән

СЯНБЕЛГИН ХЛСР.

ПАРТИН ТУСК ДУН

Хату наспи туршт Харкһу суудг екгрва.

Хальмг оргн теегт

Хаврин нарн солнһтрва...

Давтлһн:

Үүлн солнһ нарн — Үнтә цагин нарнла!

Манхаж һарсн нарн —

Мана хна нутгин нарнла'

Мана күсл еерхнд, Манһдур одра һазрт: Нарни келд үзгднә, Намчта хавр дүнгәнә.

Давтл һн:

Үулн солкһ нарн — Үктэ нагин нарнла!

Манхаж һарсн нарн — Манахна нутгин нарнла!

АМҺУЛҢГИН ДУН

Зер-зев аксхии орчд Зер-зсмш урһахинь яһна!? Алулсан оршаж уульхии орчд Амһулк оршаж дуулхнь яһна!?

Алдр Ленин, Коммуна парть, Алтн делкад мел келэта: «Эмт ширгэдг дан-дажг, Эман таслг, уга болт!» Меси болд зуркэр ердг, Цуси улан тугаи ергдг, Мекк Ленина Коммуна парть Мел меккиндад амһулң баг!

Алдр Ленин, Коммуна парть Алтн делкад мел .келата: «Эмт ширгэдг дан-дажг Эман таслг, уга болг!»

Элст 1962 җил.

БИИМ, МИНИ ГИСМ

(•Нес һазра у «•- гиде поз иле)

Өлга теегм делсад. Өвсн-усарн шавшла, Өрк-буләрн өлсәд, Өрч-зуркэрн тахшла. Түүг үүдәх зөрг Түүкин сананд торг!

Нег хар герт Нсрн угаһар төржв.

Номар келхин орчд Ноха нертә болжв. Заини нерән алдхар. Залу бийәрн токарг.

Өлгалсн ээжм — тег, Өргсн дум — салькн. Терским хәахла —Тег! Теепм бәәхла —Терскн!

Дум дурарн йова, Дур дуудж зова.

...Жиндр ноггин Ж.ИННГ1 Жнгта зеерднь Жиргт?

Жнлэр орси санаһан Кендан иткж келхв!

Харада зеердм Хатрад,

Хазар эмалм Батрна.

Хаврар учрсн тачалая Кендан һарһж келхв?! Дун. дурн хоюрн Дан нама даха.

Айсм һашун уйарн Адһм саналдж паха. Ухани бил гиг бас. Улмар нанд ас!

Нарн, Оди, тенгрла. Паси, жярһл хойрла, Сар, салькя, уснла, Саглр көк ноһанла, Күүндх берк төртәв, Кумин эрк нертав.

Тенгр — ора деерм, Тиньгр һазр — дорм. Теегм делгата емнм, Тегштан девра санам: Теккан уга байрта, Теслтан геесн дурта.

Акч модн буркаста, Алтан удн кецтэ Алцаж һурв келдсн — Арья — Бала нерта, Арвн хойр айста, Дечн дөрвн бернта, Дөлән жунһарси дуута, Кедэн дуура дардт Кетжм татсн упав!

Зандан шилта ергадан Закгмн саанла элглх. Шнкәр Лушаң һолдан Шншлңтавта билглх —

Цаг ирхиг тааж ядв, Цаһан сана зууж упав?

Аадмг усар эуурад.

Арен буршмгар кеерад. Альвнарн экан гуран Агта зевур уулав.

Утата хурмш гертан Уха тунһаж суулав.

Илгар уйсн кинлгга, Имрх кенчр уга, Саэрдан шнмач кемкулта, Сзн-Белг унга, Сохр Биикна кавун Сонр ут чикте,—

Шуруя хурц келта

Шулгч болхм гихла: Дурта хотнн тээһн, Дуулн хуих баэсн... Халун һал селклтав, Хаальңһу жеелн зурктав

Тенгр, һазр эргарн. Тег, кода ксварн Пушкин. Маяк, мет—цуһар, Падрж ценней дууһзр, Мини хальмг келарм Минһн сайла <куундхмн.

Би мини пинав. Бив гнснас ондан — Частр дууһан иргнав. Чамтаһан умшач хамдан: Минн гиен — чини.

Чинн гиен — мини

Ухмл цаһан санаһар, Умшачас седклитн — бнчач, Танасн егйалж авхар. Тандан холвалж егхар! Янһал цаһан элктэ, Яшла хар живрта

Бичкакан харада чигн, <Бишрэ-бичрма» чяшгн Тенгр эралад церка Теегм эндаи серна...

АКСЕН СУСЕЕВ.