1962 1-2 теегин герл

ГК ЕЕГИН ГЕРА

ХАЛЬМГ АССР-н БИЧӘЧНРИН СОЮЗИН УРН ҮГИН АЛЬМАНАХ

ҺАРГ

Халх. Олн әмтнә туурмҗта кергү-

ЭЛСТ * ХАЛЬМГ ГОСИЗДАТ

НААДН

А.У. Сусеев (редактор), С. Д. Алексеев, С. С. Васькин, Л. О. Инджиев,

Э.М. Кектеев (секретарь), Д. Н. Кугультинов, М. Б. Нармаев.

ОЛН ӘМТНӘ ТУУРМҖТА КЕРГҮДИГ ЧИМЖ. МАГТХ КЕРГТӘ

Советск улс соньн сәәхн җигтә цагт җирһҗәнә. Мана нүднд үзүлгдәд өдр болһи гилтә, күүнд өврмҗ болгч, күүнә седкл байрлулгч кедү олн йовдлмуд болна! Советск күн, коммунист Юрий Гагарин оддудхәләҗ инссн, күмн әмтни туужд соңсгдад, үзгдәд уга тер хаалһ татлһна 108 минут орчлң догдлулв. Медгдәд уга, үзгдәд уга хол үзгүр—йиртм- җүр күүнә түрүн болҗ нислһн — йиртмҗиг үзҗ, медҗ авлһна шин

цаг секву Мана орн-нутгт коммунистическ тосхлт делгрүллһнә аһу ик программ

күцәлһәр советск олн әмтн ик шунлтта кевәр гүжрж ноолдҗ йовна. До­ лан жилә алдр зураг болзгаснь урд күцәлһәр, түүнә дөрвдгч җилиннь программиг күцәлһәр, КПСС-н ЦК-н январск Пленумин туужлгч шиидврмүдиг батта кевәр күцәлһәр мана өнр-өргн орн-нутгт, альк үзгтнь болв чигн, едгә цагт делгү, күчтә ноолдан болж йовна.

Советск государствин болн олн-әмтнә жирһл-бәәдлд тасрха ончта йовдл болгч— КПСС-н XXII съездиг мана энкр Терски байрта кевәр угтжана.

Балһсдин болн деревпьсин, промышленностин болн селәнә эдлахун күч-көлсчнр, социалнстическ дөрлдәг улм,күчтәһәр делгрүлҗ, про-

изводственн шин диилврмүд белдҗәцхәнә.

Эн иим җирһлтә-байрта цагт, советск күн гүн уха тоолл уга бәәж чадшго. Тер типм тоолвр тоолх зөвтә.

Бүкл келн-әмтнә җирһл-бәәдлд, обществин, орн нутгин җирһл-бәәд- лд, советск күүнә нүднд ил, темдгтә, тодрха, алдр хүврлтс болҗана. Тиим йовдлмуд гүүнәр ухаллһ некжәнә, әмтнд сурһмҗ өгх литературы

произведенье керглҗәнә.

Советск бичәчнр эврә цагиннь дүүвр кергүдин тускар дуундан орулҗ дуулцхах зөвтә.

кеж, күцәж йовх ик көдлмшт нилчән хальдалһн, ач-тусан күрглһн, дөң-

нөкд боллһн. Әмтнд коммунистическ серл-уха оруллһар, теднә шунл-

тинь, медрлинь, дамшлтинь өөдлүллһәр, урн үгин нәрн келнә мана со­ ветск литератур ик кергүд күцәх зөвтә.

Мана орн-нутгт цуг нарт делкән тууҗд соңсгдад уга төрмүд күц-

әгдж йовна. Эн йовдл күүнд омг, чидл орулл уга бәәшго. Урн үгин

нәрн келнә советск литератур, түүнә -еслтнь, олн күчтә ноолданд тахшсн Коммунистическ партиннь мергн һардврт мана социалистическ Төрскнәнмдн күцсн алдр диилврмүдлә батта залһлдата. Мана литератур

3

ке-сәәхн, хурц келтә, күүнд уха өгх, гүн чинртә, омгта, чидлтә болдгнь— мана орн-нутгин туургсн нернь, түүнә күчтә нилчнь.

хүвтә җирһл мөн. Иим амулңгта җирһл күсл’һнә тускар кесг зун жилмүдин туршацт, күмн әмтнә арһта тоотнь уха-тоолвр тоолж, түүг күцхин төлә цогц-әмән әрвлл уга ноолдж йовцхасмн.

Мөңкинд чирә тиньгр, байрта, менд-амулң, нарта орчлнгд жирһлһн — күн болһна тоолвр, түүнә седкл-ухань гихлә, мел чик болхмн.

Коммунистическ партии боли Советск правительствин гүжрлт, эднә зааврар, советск олн әмтнә кеҗ, күцәж йовх аһу ик көдлмш күүнә амулңгин төлә кегднә. Әмтнд хүвтә-кишгтә җирһл үүдәлһнг мана Ком­ мунистическ парть эврәннь һол төр гиҗ тоолна.

Урн үгин нәрн келнә советск литератур, мана бичәчнр, цуг мана интеллигенц эврәннь олн-әмтнәннь төлә, коммунизмин алдр төрмүдин төлә үнн чик седкләрн кедлцхәнә. Мана литератур, күмн әмтнә туужд соңсгдад уга, туурмжта ик үүлдвр күцәж йовх, баатр чиирг советск улсан магтҗ, теднәннь чик седкл-ухананнь тускар, делгрүлҗ йовх аһу ик чинртә кергүдиннь тускар бичнә. Коммунизмин герл — мана литературт, мана бичәчнрт сонр хаалһнь болна.

Соньн сәәхн советск цагиг, олн-әмтнә җирһл-бәәдлиг, күцәсн кергүдәрн нердән туурулцхасн советск улсиг буульҗ-магтҗ бичлһн, орннутгиннь олн келн әмтсин амулңгта җирһлин тускар бичлһн — билгтәэрдмтә, урн үгтә, нәрн келтә, хурц-хурдн, эңкр Төрскнәннь үрдүд—мана

бичәчнрин цуцрлтан угаһар күцәх зөвтә кергнь болжана.

Коммунистическ партиннь килмжтә хәләмҗд ик таарта кевәр, ннниицңһүһәр, нег-негнәннь зөв-учран медҗ, үгдән багтҗ, хоорндан инь- гүд-танһргуд болҗ, коммунизмин хаалһар ицгтә кевәр уралан йовҗ йовх, орн-нутгиннь цуг олн келн әмтстә-һән хамдан хальмг келн-әмтн

сәәхн өдгә цагт, йоста җир'һлин байр үзж, урдк цагиннь зовлңган мартв. Урн үгин нәрн келнә хальмг литератур өңгрсн җилмүдин эргцд цуг советск литератур дахҗ, бас делгрҗ өсв. Күч-көлсч улс цуһарн зо- влң-түрүһәс хөөһсиг, теднә җирһл-бәәдлнь, ухан-седклнь оңгдарсиг

тоолхла, кезәңк эҗго тег яһж кеерч сәәхрснг тоолхла, урднь хоосн һазрмудт шинәс кедү олн селәд, поселке тосхгдсиг тоолхла, үнн чик седклтә күн болвас түүнә тускар уха тоолл уга бәәшго. Тер дотр нег үлү бичәчнр иим йовдлмудин тускар, түүнә гүн учринь медхин төләд, түүг

олнд медүлхин төләд, икәр гүҗрҗ, зүткцхәх зөвтә.

Сүүлинк цөөкн җилмүдин эргцд хальмгин бичәчнр зөвәр олн дегтрмүд биччкв. Цугта|һинь тоолад керг уга, түүнәс омгта-омгтаһинь темдгләд келхлә, Нармин Морхажин «Алтн һасн»поэмиг, Көктән Элдән шүлгүдин һурвн дегтриг, Инҗин Лижин «Ханлт» гидг хураңһуг, Көглтин

Даван «Моабит түүрмд» гидг поэмиг, «Теегин ундн» гидг, түүнә бичсн поэмиг, Сусен Аксенә «Теегин үрн» гидг поэмиг, «Кишг хәәлһн» гидг түүнә бичсн наадиг, Сән-Белгин Хасрин «Шүлгүд болн поэме» гидг хураңһуг, нань чигн тиим кесг олн дегтрмүд зааҗ келҗ болхмн. ЭрнжәНӘ ^Нпо?НсТИНӘ *5ууч шар хөөч» °РС хальмг хойр келәр барлгдв.

Калян Санж, Дорҗин Басң, Саңһҗин Бося, Лиҗин Эрнцн, Хоньна

4

Михаил, Эрднин Бадм, эдн мел цуһарн шин келврмүд, шин шүлгүд, шин дегтрмүд һарһцхав.

Эднә дегтртән бичжәх,. шулгтән магтҗах, дуундан орулҗ дуулҗах тоотнь — соньн сээхн мана цагин ончта җирһл-бәәдл, Коммунистическ партии хәләмж-килмжин нплчәр республикин күч-көлсчнрин кеҗ, күцәж йовх төрмүд, түүнд алдршсн баатрмудин нерд, хальмг келн әмтнә урдк цагиннь бәәдл, түүнә өдгә цагпннь кишгнь, хүвнь, байрнь, зөрмг

олн кергүднь.

Мана цуг көдлмшиг залдгнь Коммунистическ парть, түүнә күңкл заавр угаһар, түүнә батта һардвр угаһар ямаран чнгн керг күцәгдшго. Урн үгин нәрн келнә мана советск литератур уңг-утхарн, чинрәрн партийн болх зөвтә. Эврәннь үүлдврәрн, тоолврарн, бичҗ, күцәҗ йовх көдлмшәрн, мана бичәчнр эврәннь олн-әмтндән ач-тусан күргхәр зүткихәх зөвтә.

Советск бичәчнрнн көдлмш, урн үгин нәрн келнә литературин өслт

делгрүллһнә төр, Коммунистическ партии тасрхан уга килмҗд, оньгт

бәәнә.

КПСС-н XX боли XXI хургудин туужлгч шиидврмүд мана социалистнческ Төрскнә өмн өслтин өргн хаалһ сексмн. Өдгә цагин җирһл-бә- әдл бичҗ үзүлл1һнднь, туургсн кергүд күцәҗ йовх баатрмудин нерд магтлһнднь гер шнидврмүд мана бичәчнрт ик гидг нилчән үзүлсмн, теднд

тасрхан уга һардврнь болхмн.

Идеологическ төрмүдәр КПСС-и Центральн Комитетин һарһсн шиидврмүд, «Олн әмтнә жирһл-бәәдллә литературин болн искусствин бат­ та залһлдана төлә» гиҗ перәдгдсн Н. С. Хрущевин келсн үгмүд, бичәчприн хург деер, творческ көдләчнрлә харһхдан, теднд прием кехләрн, түүнә келсн үгмүд мана бичәчнрт батта гидг зааврмуд болжана.

«Коммунист» журналин май сард һарсн номертнь барлгдсн «Лите­ ратурин болн искусствин шин күцлтсүр» гиҗ нерәдгдсн Н. С. Хрущевин үгмүдиг советск культурин цуг көдләчнр ик ханлтта, ик байрта кевәр тосцхав. Н. С. Хрущевин эн иим үгмүд мана бичәчнрт ик омг орулв, өдгә цагин бәәдлин тускар бичлһнднь йир ик туста болхмн.

Өдгә цагнн җир'һл-бәәдлин тускар бичлһн мана хальмг бичәчнрин

чигн эркн төрмүднь болҗана. Хальмг литературин тускар май — июнь сармудт тавн өдрә семинар болен, түүнә ачта-тустань йир ил тодрхаһар

медгдв.

Өсҗ, өөдлҗ йовх мана литературин емн эркн чинртэ йир олн төрмүд бәәнә. Шалһлһна төриг ик гидгәр ясрулх кергтә. Прозин хоцрлтиг ууралһн — цуг литератормудин оньгт бәәх төр.

Хальмг бичәч Басңга Баатрин төрҗ һарснаннь тәвн җилин еөниг республикин общественность эн җилии июнь сард темдглв. Эн өөн цуг хальмг литературин, түүнә өслтиннь ик байр болҗ темдглгдв.

эркн төрмүднь мөн.

Урн үгин, нәрн келнә хальмг советск литератур—всҗ, өөдлҗ йовх

урдкас иргчнь ик литератур. Урднь бичәд, тахшад, кеҗ, күцәҗ йовх кергтән иҗлдәд, чаңһрад бәәсн бичәчнр дахад, көлд орҗ йовх, шинәс бичҗ йовх баһчуд олн бәәнә. Теднд тасрхан уга килмҗ, оньг кергтә,

тедн дөң-нөкд угаһар көдлж чадшго.

һанцхн баһчуд бәәтхә, нам урднь бичәд, тахшад бәәсн бичәчнрин

5

Ш Ү л г л ә н

7

8