52

Нақты мәлімет болмағандықтан, аудан тұр­ ғындарының шартты түрде саны мынандай деу­ ге болады:

Аудан тұрғындарының үлесін есептеп шығарамыз:

3-қадам. Респонденттерді таңдау. Сауална-

мажүргізетінпункттердереспонденттердішартты түрде таңдаған жалпы көрсеткіш арқылы таңдаймыз (мысалы, киімінде ақ түстің болуы). Сонымен қатар, сауалнама жүргізу орталығы ретінде халыққа қызмет көрсету орталықтары таңдалды, өйткені ол жерде әлеуметтің кез келген табын кездестіруге болады.

Сауалнама әдісі бойынша жауап берілетін немесе жауап берілмейтін бір немесе бірнеше сұрақтардан тұратын бірнеше құралдар мен процедураларды­ өзіне біріктіреді George Beam, 2012). Сондықтан іріктеумен қатар, сұрақ­ тарында сапалы және зерттеуге қатысты қы­ лып жасау керек. Сұрақтарды құруда келесі алты қадамды жасадық: Біріншіден, қандай ақпаратты­ жинайтынымызды анықтау қажет. Екіншіден­ , сауалнаманы қалай өткізуді шешу керек. Үшіншіден, сұрақнаманың бірінші жобасын жасау керек. Төртіншіден, сұрақнама қайта қаралуы керек. Бесіншіден, сұрақнаманы сынап

көру керек. Алтыншыдан, сұрақнама түзеліп, оның қолдану процедураларын жасау керек.

(Shaughnessy, J.; Zechmeister, E.; Jeanne, Z., 2011). Осы кеңестерді ұстана отырып, сауалнама өткіздік.

Сауалнаманың нәтижелері. Жалпы сауал­ нама екі тілде өткізілді: қазақ және орыс. Екі тілді сауалнаманың сұрақтарының нәтижелері екі түрлі болды, бірақ түбегейлі өзгешеліктер аз.

Конституцияға енетін өзгерістерді талқыға шығарғанын сауалнамашылардың 52% бі­ леді, ал 47% естімегенін айтты. Ұсынылған өзгерістермен таныс екенін 23% растаса, 68% білмейтінін айтты. Демократиялық принцип

болып табылатын тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесінің Қазақстанның саяси жүйесінде жұмыс істеуге тиіс деген пікірді 66% қолдады, 18% қолдамайтынын білдірді. Ұсынылған

өзгерістер жағымды өзгерістер әкелетініне

41% сенсе, 28% сенбейтінін айтты, ал 31% нақты жауаптан бас тартты. Конституциядағы

дәріс залында отырды. Ары қарай беттеп, залға кіргендешошыдым,20-30адаманкетатолтырып отырды. Содан анкета толтырдық, бірақ шын атымызды анкетада жазбадық. Бір 2-3 минуттан соңанкетамыздыалғаназаматменісұхбаттасуға шақырды. Басқа қызметкер Камильді шақырды. Ол жерде мені күлімсіреген қыз қарсы алып, қандай жалақы керек екенін, осыған дейін не істегенімді және қандай жалақы алғанымды білгісі келді. Мен шынайы жауап бердім. Мені администратор қызметі қызықтырады дедім, ол қыз дәл қәзір ондай жұмыс бар-жоқ екенін білмеймін деді, бірақ егер мен сұхбаттасудан сәтті өтсем маған кешкісін хабарласатынын жеткізді. Артынан мен жұмыс жайлы сұрақтар қойдым, бірақ сұрақтарыма мардымды жауап ала алмадым, ол менеджер қыздың айтуы бойынша бұл Қытайдың ірі «ғылыми-өндірістік компаниясы». Қазақстанға жаңадан келген. Біз сізге кешкісін хабарласамыз, егер сіз өтсеңіз, онда сіз біздің компанияда 3 күн стажировка өтесіз, күніне 3-4 сағат болады деді.

Біз қызық болу үшін Камиль екеуміз екі рөлді таңдадық, Камиль сенгіш студент, ал мен тәжірибелі жұмысшы. Мен сай киініп бардым. Сондықтан болар екеумізге әртүрлі сұрақтар қойылды. Арманыңыз бар ма және қандай деген сипаттағы сұрақтар арасында болды. Мен келбетімді байсалды қылып алғандықтан болар, маған нақты сұрақтар қойды.

Негізінен Камиль екеумізге бірдей сұрақтар қойылды, бірақ ұсынылған жұмыстары және кейбір сұрақтары әртүрлі болды.

Екінші сұхбаттасуға біз 17:20-да бардық. Ол жердедедәлосысхемабойыншапроцессөрбіді. Бірақ бірнеше ерекшелігі болды, біріншіден мұнда адам азырақ болды, бір кіргенде менің санауымша кабинеттің ішінде (тосу залы) 8 адам отырдық, сұхбаттасуда тағы бір 7-8 адамдай отырды. Жалпы саны 15-16 адам. Бірақ әр 5 минут сайын адамдар жаңарып отырды. Шамамен бізкүтіпотырғанда20-30адамдайсұхбаттасудан өтті. Екіншіден, мұнда бірден 2500 теңге кепілдікке ақша тапсырасыз деді, ол не үшін деген сұрағыма, біз сіздерге компаниямыз жайлы әдебиеттер береміз, сол кітаптарды жоғалтқан жағдайда сізден осы ақша алынады деді. Бірақ ол ақша әдебиеттерді жоғалтпаған жағдайда қайтарыла ма дегенді сұрамадым (Жоғарыда атап кеткенімдей, бірінші компанияда да 3000 теңгедей кепілдік ақшасын салу керек).

Екі компанияда біз кемінде 40 минуттай уақытымызды жібердік, сол уақыт ішінде шамамен 50-75 адам жұмыс іздеп келді.

3-кезең. Олар кешкісін хабарласты және сұхбаттасудан сәтті өткенімізді жариялады.

Әрі қарай жалғастыру үшін бізде уақыт және ресурсболмады,сондықтанбіз«интервью»әдісі арқылы жалпы ұқсас тұстарын анықтайтын болып шештік.

Интервью әдісі арқылы өткізген үшінші зерттеу. Интервью дегеніміз – сұрақ қойылып жауап алынатын сұхбат (Merriam Webster Dictionary, 2016). Жүйелік маркетингттің жалпы ұқсас механизмдерін жасау үшін, біз жүйелік маркетингтің тұзағына түскен азаматтардан интервью алдық. Интервью алмас бұрын, оның түрлерін, алу тәртібін қарастырдық. «Интервью негізінен бетпе-бет жеке өтеді, бірақ Интернет секілді қазіргі заман технологиялары арқылы жақтаргеографиялықтұрғыданжан-жақтаболса да, видеоконференция көмегімен де өткізуге бо-

лады»(«INTRODUCTIONTOINTERVIEWING». Brandeis University, 2015). Бірақ интервью әдісін маркетинг және академиялық салада әртүрлі қолданады екен. Интервью жиі сапалық зерттеулерде пайдаланылады, мысалы фирмалар тұтынушылар қалай ойлайтынын анықтағысы келеді. Зерттеуші фирмалар – жоғары құры­ лымдық телефондық интервью өткізу үшін, тұтынушылар­ кейде компьютерлік телефондық интервьюлерді кездейсоқ телефон нөмірін теру арқылы пайдаланылады, сонымен бірге, сұрақ­ тардың сценарийі тікелей компьютерге енгі­ зіледі («BLS Information». Glossary. U.S. Bureau ofLaborStatisticsDivisionofInformationServices. February 28, 2008) Интервьюдің нақты түрін өз еңбегінде Мегги Лу келтіреді: «Сұхбаттасудың нақты түрі – бұл нақты бір жағдай бойынша сұхбаттасу, онда кандидатқа нақты сұрақтар, тапсырмалар­ немесе сын беру және осы жағдай­ ды шешуді ұсыну» (Maggie Lu, 2002:21). Осы зерттеулерді ескере отырып, біз дәстүрлі интервью әдісін таңдадық. Ол бойынша біз интервьюлерге кездесу уақытын тағайындап, бірнеше­ сұрақтар қойдық. Ол сұрақтар көбінесе жүйелік­ маркетингке қатысты болды. Мысалы, жүйелік маркетинг жайлы не білетінін, қалай соқтығысқанын­ , олардың жұмыс жасау стилін, оқылған дәрістері жайлы, ұсыныстары жайлы, қашан маркетинг екенін білгені жайлы болды.

Қорытынды

Қорытындылай келе, сауалнама, бақылау және интервью әдісін пайдалану арқылы, кез келген зертеулер жүргізуге болатыны жайлы көз жеткіздік. Сауалнама әдісі арқылы қоғам

пікірін толыққанды білуге болмайды, дегенмен қандай ойлар жатқанын, саяси билікті қолдай ма, қандай бағытта екенін білуге болады. Сауалнама әдісінің кемшіліктері бар, бірақ басымдықтары көбірек. Өйткені демо­ кратиялық қоғамда халықтың пікірін біліп, онымен санасу өте маңызды болып табылады. Біздіңөткізгенсауалнамаданегізгімәселелерге қатысты халықтың пікірін білдік, біздің ойымызша, ол пікір сол кезеңнің шынайы келбеті болды. Өйткені енгізуге ұсынылған өзгеріспен 23% адам ғана танысқан, бұл біздің саяси шынайылығымыз болып табылады. Қазақ тілді және орыс тілді тұрғындарының арасындағы 26 бапқа қатысты айырмашылықтың екі категориясы арасында бірдей пікір жоқ екенін де байқауға болады. Бұл саяси мәселелер болашақта үлкен проблемаға әкелуі мүмкін.

Бақылау әдісі зерттеу әдістерінің ішіндегі ең қолайлы және тиімді әдістердің бірі деп айтуға болады. Оның басымдықтарының ішінде, зерттелу объектісі табиғи қалыпта болады, зерттеуші зерттеліп жатқан топтың жасырын жақтарын көруге мүмкіншілік алады.

Бірақ зерттеуші белгілі топты жақсы тану үшін, ол топқа жақсы бейімделу керек. Батыста бұл әдістің қолдану қаншалықты этикаға сай деп жатады, өйткені батыстық қоғам басқа, ол жерде адамқұқықтары,жекекеңістіксекілдітүсініктер қатты қорғалады. Сондықтан бақылаушы зерттеу жүргізбес бұрын, өзінің зерттеу жүргізетіні жайлы жария етіп, рұқсат алу керек, бірақ ондай кезде зерттеудің объективтілігі кетуі мүмкін. Оған қатысты көптеген психологтар, әлеуметтанушылар өз пікірін айтып кеткен болатын (Дружинин В.Н., 2002).

Интервью әдісі зерттеу жүргізу үшін тиімді әдіс, бірақ сауалнама және бақылау әдісінен айырмашылығы оның индивидуалдылығында. Өйткені интервью әдісі көбінесе бетпе-бет өткізуді талап етеді, сонымен қатар аудио, видео техникаларды тиімді пайдалануға болады.

Әлеуметтік ғылымда зерттеу әдістері осы аталған үш әдіспен шектелмейді, бірақ біздің болашақ­ диссертациялық жұмысымызды жазу үшін өз көмегін көрсетті. Өйткені дәл осы әдістердібізөзіміздіңзерттеутақырыптарымызда пайдалана аламыз.

Введение

Елбасы Нурсултан Абишевич Назарбаев в своем послании «Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность» отметил, что «Необходимо проводить работу по предупреждению пропаганды религиозного экстремизма,втомчислевИнтернетеисоциальных сетях. Нужно формировать в обществе нулевую терпимость к любым действиям, связанным с радикальными проявлениями, особенно в сфере религиозных отношений.» [Назарбаев, 2017]. Необходимо понимать, что религиозный экстремизм нацелен на дестабилизацию общества путем подрыва доверия к государству, одним из таких путей является противодействие принятию закона о религии, подрыв доверия к законодательству и Конституции.

Рассматривая связь между конституционными положениями и государственной политикой, в этом исследовании проводится анализ различий между типами религиозной политики в отношении религии, каждая из которых имеет разные последствия для того, что правительства могут или не могут делать в отношении поддержки или ограничения религии.

Светскость, как известно, означает, что ни одна религия не является государственной, официальной или обязательной, вместе с тем это значит, что государство не вмешивается в дела религиозных организаций. Практически каждое современное государство обладает конституцией, при этом большая часть из них признает себя светским, что указано в их конституционных нормах. В современном мире, среди демократи­ ческих стран часто встречаются случаи, когда законодательно признается особая роль какойлибо религии, обосновывая это обычно ее значимостью в истории титульной нации, народа и общества (Белорусия, Казахстан, Россия). Несмотря на это, такие государства все же считаются светскими, поскольку признание роли и значения той или иной религии протекает наряду с общими демократическими принципами о равенстве всех перед законом, свободы вероисповедания, светскости образования, в том числе невмешательстве государства в дела церкви.

На самом базовом уровне принято различать конституции, которые объявляют государство светским (лаицистским), и конституции, которые объявляют разделение религии и государства [Барроу, 2005]. Это различие является ключевым: сепаратизм в своей основе представляет собой нейтралитет государства по отношению к религии, где государство, по крайней мере, официально отдает предпочтение какой-либо конкретной конфессии, но не ограничивает присутствие религий в публичной сфере в целом. Модель секуляристско-ла- ицистская определенно заявляет, что государство не только не поддерживает какую-либо религию, но также ограничивает присутствие религии в сфере влияния государства. Эта модель наиболее ярко выражена в политике Франции и ранее наблюдалась в политике Турции. Эти страны поддерживают режим светского общественного пространства. В Турции, например, до недавних политических изменений традиционные мусульманские головные уборы для женщин были запрещены во многих общественных местах, в частности в школах. В свою очередь, закон Франции 2004 года, который ограничивает ношение любых открытых религиозных символов, в том числе головных уборов в государственных школах, также является примером этой модели. В то время как для американской традиционной модели такое ограничение может быть расценено как ограничение религиозной свободы. Ниже более подробно остановимся на двух версиях этой модели, чтобысравнитьеенаразныхуровняхстрогостисоблюдения данного типа разделения.

Методы исследования. Нами были проанализированы и исследованы конституции Зарубежных государств, для чего были применены компаративистский анализ, герменевтический анализ трудов западных исследователей. Также применен каузальный анализ для выявления причинно-следственных связей возникновения моделей и типов поведения во взаимоотношениях государства и религии. Использование типологического метода позволило сгруппировать проанализированные государства по устойчивым признакам.

Библиографический обзор. Институт поли- тико-религиозных взаимоотношений является одним из древнейших форм общечеловеческих отношений, первые труды по теме возносятся к Аристотелю, Платону, Сократу, Цицерону и др. Определения интересующих нас терминов «секуляризм» и «лаицизм», интерпретация их сущности, раскрытие смысла и содержания, выявление различий и общих черт; равно как постановка решения проблемы социальной природы религиозного и политического институтов, вариации воздействия их друг на друга мы исследовали в трудах современных американских ученых: Р. Барроу, Д.М. Битти, С. Дейвенпорт, Д. Фокс; в том числе особенности взаимоотношения церкви и государства рассматривались в трудах классиков политологической и социологической мысли: Р. Белла, М. Вебера, Ф. Вольтера, Г. Гегеля, Т. Гоббса, Д. Дидро, Н. Макиавелли, Ш. Монтескье и др.

Моделиразделениярелигииигосударства

Первая модель – это абсолютное разделение государства и религии. Эта модель требует, чтобы государство не поддерживало и не препятствовало деятельности какой-либо религии. Это самая крайняя форма нейтралитета среди трех моделей, поскольку она не допускает участия или вмешательства государства в религию вообще, хотя в этой тенденции мнения о надлежащей роли религии в гражданском обществе и политическом дискурсе различаются [Битти, 2001]. Если взять США в качестве основного примера этой модели, то необходимо упомянуть, что хотя между консерваторами и либералами существует борьба за то, какую роль должна играть религия в обществе и политике, все же обе стороны поддерживают выражение религии в общественной жизни в целом. Например, использование религиозного языка политиками приемлемо, в то же время по большей части государственной поддержки религии нет. Правда, немногие штаты соответствуют строжайшей версии выявленного стандарта. Американский политолог Джонатан Фокс в своем исследовании отметил, что «тесные связи между государством

ирелигией, включая официальные монотеистические лозунги и государственное финансирование религиозных школ» [Фокс, 2011], вполнесовместимысразделениемгосударства

ирелигии», если государство не поддерживает одну конкретную религию.

Втораямодель,политическинейтральноеотношение, «требует, чтобы действия правительства не поддерживали или не препятствовали ни одному жизненному плану или образу жизни религий больше, чем любые другие, и поэтому последствия действий правительства должны быть нейтральными». Это определение позволяет правительствам поддерживать или ограничивать религию до тех пор, если итог равен для всех религий. Так же как и в первом случае, мы рассмотрим две версии этой модели.

Третьямодель,исключающаяидеалы,требует, чтобы «государству было запрещено оправдывать свои действия на основе предпочтения какого-либо конкретного образа жизни». Это определение основывается на намерении, а не на результате. Таким образом, на практике к религии можно относиться по-разному, если нет конкретного намерения поддержать или препятствовать деятельности определенной религии

[Блэйк, 2007].

Профессор Фокс Дж. в своем исследовании также основывался на трех типах «операционализации» разделения религии и государства и секуляризм-лайсизма[Фокс,2007,2008].Этиис- следования были сосредоточены на влиянии демократии на разделение религии и государства и не затрагивали главного вопроса нашего исследования: следуют ли государства, объявляющие себя светскими или секуляррно-лаицизмически- ми, заявленной политике. В своих работах Дж. Фокс выводит новый тип «почти абсолютного» секулярного государства, следующего общему принципу отсутствия государственной поддержки или препятствования на религию, но допускающий низкие уровни вмешательства, на обоих стадиях аргументируя это тем, что государство в целом может следовать абсолютному разделению религии и государства, но при этом могут быть отдельные исключения [Фокс, 2011. 388]. Так же Фокс Дж. разработал три «операционализации» нейтральной политической позиции по отношению к религии. Эти «операционализации» строго соблюдаются в отношении религиозной дискриминации и религиозного законодательства, поскольку первый включает дифференцированный подход к меньшинствам, а второй – предпочтения, отдаваемые большинству групп. Однако они более снисходительны к религиозному регулированию, которое может быть одинаково применимо ко всем религиям. Так же Фокс. Дж. создал единое определение «исключениеидеалов».Посколькуэтаразновидность разделения допускает дифференцирован-