йовна. Зәрмснь теврлдәд үмслднә. Автоцистерне хошмудтан ус зөн бә- әҗ хөөчнриг хошад-неҗәдәр авч ирцхәнә.

Нег һазрт цуглрсн зөвәр олн улс дундас негнь, хувцан тәәлҗ хаяд,- ут цаһан дотаҗтаһан уснд шалд орв. Цаһан дотаҗнь моңһл шаврин өңгәр улаҗ одв.

— Киитний?

— Уга. Бүләкн. Җөөлн...

Эдниг хәләһәд йовҗ йовсн көвүнд хаҗуһаснь күүкд күүнә дун: «Антон! Антон!»—гиснь соңсгдв. Антон инәһәд аашх Бугашиг үзн, мөр- нәсн цеб бууһад, үкс өмнәснь тосҗ одад, теврәд, шоб-шоб үмсәд оркв.

— Аавчн хама бәәнә?

— Тер цаачнь уснд өөмҗәнә.

Антон өвгиг үзхәр хәләхлә, тенднь кесг улс шуугатаһар өөмҗәнә.

Алькн Ошлнь медгдҗәхш. Тер хоорнд өвгнә келҗәх үг соңсгдв:

— Амһулң иктә уонас амндан авад аршалтн, улан бутьхагта болв- чн урлдан күргәд йөрәтн...

— Аах! — гилдәд, әмтн һарарн уснас авад, амслдна, толһаһан нор- һна, чирәһән уһана. Ус шалвачад өөмҗәх улсин то улм икдәд бәәнә...

Күзүндән фотоппарат өлгсн корреспондент, эн улсин бәәдл һәәхҗә- һәд: Иҗлин усар байсагдсн зүркд...—гиҗ лирическ репортажан экләд_> блокнотдан бичв.

САНҖАРА БАИДЫЕВ

Күчнь чилсн сумн

Эн сумн күч-көлсч күүнә һарар уул малтҗ, хәәлҗ авсн хорһлҗна тасрха билә. Ганс болну, аль нет Фриц болну эн хорһлҗиг заводт хәә- лҗ һарһҗ авчахдан юуна тускар ухалҗасн болх? Ик-ик цутхмр хорһ- лҗн кесг түмн бичкн болҗ хувагдад, үкл авч иргч, гииньсн хурдн сумн болҗ һарх гиҗ тедн сансн болхий?.. Көдлмшч күүнд эврәннь алтн бол­ен һарарн ю кеҗәхнь, ямаран учрта —төртә юм кеҗ һарһҗахнь йилһл уга болх зөв уга...

Тегәд негхн сумна тускар.

Эрднин шавтсн һарнь сән болҗана. Госпиталяс һарад уга бәәҗ эн нег өрүн эрт босад, өндр шкаф деер бәәсн дегтр күрч авхар, барун Ка­ран өргв. Болв нег суццнь өвткүртә кевәр татв. Эрднь хойрдад өргҗ үзв — болҗахш. Эрднин эн һарнь кезәд чигн толһаһаснь өөдлҗ өрггд- шго. Эн — дәәнә мөңк темдг. Эрднин барун ээмднь одак сумн, хорта хар моһа мет тоһшрҗ кевтнә. Эрднин дотр бийнь тиигхд хутхлдад, йир му болла.

Тер сум цогцдан авч һарсн һазр кесг зун дууна холд үлдлә. Бууһин дун соңсгддган уурад, ухан —седкл талдан, төвшүн бәәдл — җирһллә иҗлдҗәсн цаг билә. Эргмдән коруһар сартмҗ кеерсн ө-шуһу модн, үр- глҗ бәәх мет тагчг кевтнә. Дегәд сәәхн билә. Киитн, цевр, тагчг аһар. Тиигҗ бәәтл генткн... «Уга, дән уга чигн болг, дәәлдсн һазр хол чигн болг, би чамд амр өгшгов»,— гиҗ Эрднин цогц — махнднь бултсн хор­та сумн келв.

Эрднь дөчн градус халута, нөр-сөг уга, орндан түүрчв. Мел өөр, чилшго өөр цусн хойр, кесгтән, уданд. Үклин тускухан зүүдн мет, бу- дн заагт үзгдҗәх баран мет толһад орад, һарад бәәв. Тиигхд Эрдньтер зөвүрән дааҗ чадшго чигн бәәсн болх. Болв өдр — сө уга бийинь секәд.

28

өөр — цусинь арчад, ор — деринь җөөлләд, өөрән эргәд бәәсн иньгән, Бооваг үзәд бәәхләнь, Эрднин өвткүрнь мартгдад оддг билә.

Боова, Боова. Та ямр дүңгә сәәхнән нам эврән меддго болхт. Танас цаһан седклтә, танас ик ач—тус күүнд күргсн күн нарт делкәд уга. Танла әдл кедү күүкд улс, кедү дәкҗ тиим кевәр сөөһиннь нөөрән ге- есн! Тадна, кесг олн күүкд улсин эвтә, ямаран чигн өөр-цуснас җигшд- го җөөлн һартн, тадна халун зүркнтн, тадна җөөлн хәләцтн уга болен .болхла, эндр әмд-менд йовх кесг сәәхн залусин ясн хумхарж, одсн бәәх билә...

Нег дәкҗ Эрднь күндәр кевтәд босчкад, цуг эврәннь җирһлин хаал- һиг дотран ухалв. Дөч күрәд уга насн — баһ насн. Эн насиа туршарт җирһл зовлң хойр тегш үзгдв. Болв орчлң деер на?и йир ахрхн цагт бәәҗәх болҗ энүнд медгднә. Тиигәд, цааранднь ухалхла, 1942 җилин ноябрь сарин 24 өдр Яшкуль селән ш-идр, Элст балһс хортнас сулдххар дәәлдҗ йовад, шав авсн темдгтә өдр уханд орна. Дәәч үүрмүднь, Санчр Бавжиков, Онгульдушев, Гаряев, Красильников эдн хамдан Әәдрхнә госпитальд эмнүлснь тодлгдна.

Терүнәс урд болхла, Әәдрхнд багшин сурһуль төгсәһәд, Иҗл-көвән селәд—Шамбан, Ватутин, Джакуевкин, Актюбеевкин, Хальмг Базрин школмудт багшлҗ йовсн, Кутейниковск школд көдлсн. Ташр түүнәс урд болхла, Хальд гиж, әмтн келдг Дорж; өвгнә бүлд Донской областин Барваншг күүтрт төрҗ һарсн, Атаманское күүтрт школд орҗ дассн. Нам болад бәәснь тер. Баатр йовдл һарһҗ нерән туурулсн угав...

Уга, Эрднь, тиигхд та баатр йовдл һарһсн угав гиҗ эндү ухалҗт. Баатр • йовдл һарһсн күн зуг герой нер зүүсн күн биш. Баатр йовдл һа- рһсндан цуг советск олн әмтн 1945 җил хортан дииллә, баатр кевәр көдлҗәх учрарн тедн эндр шин җирһл тосхҗана. Теднә негнь тат, Эр­днь, тана Бооватн, тана үрн — саднтн.

Тер дашката сумн! Тер дашката сумна тууҗ чиләд уга билә, терүг Эрднь цогцдан авад йова билә. Кесг дәкҗ үклин өмн өргнәс Эрднь хәрж, ирв, кесг дәкҗ эн нарт делкәлә мендләд, өгсн кишг — җирһлднь ханад, салх ухан орв. Кесг дакж, саак кевтән Боова залуһиннь гемлә ноолдв. Кишго хорта сумн, эмчин эмд орҗ өгл уга зоваһад бәәв. Арвн җил ахр болзг биш ,зуг келхд амр. Одак хорта сумн Эрдньлә наадж; бәәх юмн кевтә, арвн җил болчкад, дәкәд шавинь секнә. Эннь 1958 җил билә.

Тиигхд Эрднь Башантан дундин школд багшлжала. Цуг үзсн зовлң ард үлдсн болж, медгдҗәлә. Болв дәәнә өгсн зовлңг мартх керг уга бәәҗ. Тиигәд Эрднь шинәс эмчин өмн операционн стол деер ирж; кевтв.

Хирург Анна Григорьевна Форост төвшүн чирәнь, номһн теңгсинусн мет, уха туңһасн кесгтән зогсв. Нәрн операц кех кергтә билә.

— Уга, сумн ямаран әәмшгтә, хурц-хурдн болвчн, күүнәс давҗ чад- шго. Юм кеҗ чадшго,— гиҗ Анна Григорьевна келн йовҗ, Эрднь тал өөрдв.— Хәләтн, кесг ж,ил танд «дурлад, сана тәвәд», йовсн сумнтн эн,— гив.

Терүнә альхн деернь бичкәхән хар, нүүрснә бәәдлтә төмрин тасрха бәәхиг Эрднь үзв. Түрүн болҗ Эрднин уханд: «Эн лавта сүл сумн бол- хий, аль бас үлдсн болхий?» — гиен сурвр орв. Дарук агчмднь хирург Анна Григорьевнад үгәр келҗ күргҗ болшго ханлт уханднь орв. Орч- лң улм сарултад одв...

Энтн фронтовикин цогцд кесг җил йовсн сум йиринә татҗ авлһн биш. Энтн үклиг дииллһн, сумиг, зовлңгиг дииллһн. Ода Эрднин цогцд сумн уга, Дәкҗ эн ик халута түүрчҗ зовшго. Болв дэн, шав гидг юмиг эн сәәнәр меднә. Насн-наснд, үрн-үрнд тиим юмн бичә үзгдтхә!

Цуг делкән әмтн цуһар Боовала эдл, Анна Григореьвнала эдл болх зөвтә. Тер цагт эмтн нег-негэн алхар седдгэн уурх.

29

Хальмг республикд Советин йосн тоггад 40 җил болен өөнлә Халь­мг АССР-н Деед Советин Президиумин Күндллһнә грамот республикин күндтә ачллһн—Эрдньд бәрүлҗ өгчәх цагт энүнд иим ухан орв: «Баатр йовдл һарһна гисн, эрк биш геройин нер зүүлһн биш».

Тиигҗ ухалх зөв күн болһнд бәәнә. Мана советск баһчуд эмнг, эҗ- го көдә һазр эдлхләрн, нарт делкәд уга ик электростанцс тосххларн, ө-шуһу модиг болн мөстә дала эзлҗ авхларн, космосиг һатлхларн— цуһар баатр йовдлмуд үзүлҗәнә. Цуг наадк советск улс эврәннь көдл- мшәрн теднд дөңгән күргҗәнә. Терүнд эгл багш Эрднин тәвц бас бәә- нә. Энүнә күч-көлсн тегәд чигн темдглгдҗ ачлгдҗана.

* * *

Эн ахр тууҗд мел күн болһнд медгддг, кесг улс бийснь һатлсн нег хаалһин тускар келгдв. Эн тууж. әмд—менд улсин тускар бичгдв. Эр- днь Доржинович Бальданов ода Городовиковск районд сурһуль — эр- дмин халхар көдлҗәнә.

Тууҗд темдгтә зәрм өдрмүд мана уханд болн җилин календарьт мөңкин үлднә. Тиим темдгтә өдрмүдин негнь мана орн-нутгт 1941 җи- лин июнь сарин 22. Эн өдр манд фашизм дә авч ирсмн. Дән эклсн өдр гиҗ тууҗд дәкҗ бичә үзгдг! Эрднин цогцас һарһҗ авч хайгдсн, күчнь- шантрсн сумн мет, дән бас делкәһәс авч хайгдг.

НУРОВ ВЛАДИМИР

ҺАРСН ҺАЗРМ

Үвл. Киилхлә киитн аһар ки давхцулад бәәв. Болв, әмтн намра — эртәр хаша — хаацан, өвсн — тоосан батлад ахулад орчкла.

Баһчуд лыжар, конькиһәр болн цанар цасн деегүр эргәс дошлдад, наадна. Эднә дөгәнд киитн нам номһрсн, дуларсн болна. Зүгәр, киитн тагчгар, эс медгчәр, чирә, чик чимкәд бәәнә. Сөөднь һархла-сарин са- рул. Оддуд деер гилвкн чирмлдәд, өрүн нарн, баг моддин үзүр һатцас адһм уга өндәв. һолин усн таг — яг.

Цасн йиртмҗин өңгиг соляд, моддин бичрәс авн көргстә һазриг ца- һан көнҗләр хучв. Мел нег сәәхн цогцта — урһцта шар харһа модд, салдс мет яралдад, үзүрәрн үүлнд күрн алдад дүңгәлдәд бәәнә.

Хусм модд үвлин цагт келҗ күцгдшго ке: нег үлү цаңтхларн, нәәрт бийән белдҗәх һо-нурһта, һольшг күүкд мет, һазрт күрм хормата ца- һан торһн бишмүдтә, сагрлдад одна. Өрүн һарсн нарна толян цаснд хальдҗ чадлго деегүр гилвкэд, күүнә нүд муурулв. Көвүд иим модн заагт сүктә орҗ ирхләрн, чавчхдан харм төрәд, өмкрхә, салькнд орань хуһрсн тииминь, йилһәд чавчна. йир арһ уга, керг хату болад чавчсн цагт, сүкин ир цаһан мөңг чавчҗах мет, ца-цааһан җиңнәд уульңнад бәәлднә. Эн бүтү модн заагур арат, туула, олн зүсн аңгүдин гүүсн мө- риг меддг күн, цааснд бичсн бичг умшҗах мет меднә. Эндр лыжар ур- лдхин өмн, Мазн махмудан җивкнүлн, һазрла таньлдҗ, бийән живкн- үлҗ амрарн тошҗ йовна. Арднь ик хол биш үр көвүднь: Павка Федо­тов, Виктор Матвеев, Миша Карнаух болн Сашка Великан эдн үзгднә. Уха медхэсн авн гилтэ нег ааһта шаңһта, хамдан өсж босж, альк нег сә-мууһан хувалцҗ, школд түрүн өдрәс авн эндр өдр күртл сурһуль сурч, һарлцсн ах-дү тавн мет, нег-негндән эңкр, ухан седклмдн негдҗ, кен негнәннь сүв-селвгт орнавдн. Ода бидн дундин школ төгсәчкәд, Ле-

30

нинә партии дуудврар, эдл-уушин халхар эмнг һазр хаһллһнд орлцж, эн диилврт эврәннь тусан күргхәр тракторист, комбайнерин эрдм сур- чанавдн. Арвн долата насндан, айста сәәхн дун мет, сансн талан дай- лад, сальк өрәд нисх санан ордгнь яахв?..

Мазн лыжар йовхлари, элә мет элкдәд, өрчәрн аһар нүрәд хол һаз- риг өөрдкүләд оркдг, хәләхд, нүдн байсм, сәәхн йовдлта. Маңһдур рай­она дөрлдәнд училищин нерн деерәс намаг орлц гиҗ, олн үүрмүдм ши- идв. Би эднә хар уга әрүн седклднь ханн-байрлад, маңһдур өдрә учр ухалад, дотран килүрхәд йовав. Үр көвүн Пашк ардаснь күцж ирн, «Мазн, чи хальмгаһар болхла, баатр эс билч? Тегәд чи юунас сүрдх би- ләч?» — гиҗ келн, Мазна ухаһинь умшсн мет медҗ, ээмәснь татж сег- срв.

— Уга болл уга,— гиҗ инәмсҗ,— Мазн, Пашкиг күдр хойр һарарн бий талан шахв. Эн хойриг үзсн күн тал — талин эцгнрин үрд гихлә ит- кшго. Эн үвлин цевр аһарт деләд нисж йовх, баахн хойр көглҗрһн эн хойрин эндрк өдрин жирһлин төлә эцгнрнь цусан асхҗ, әмән әрвлл — уга хортнла ноолдҗ толһаһан өгсн мөн.

— «Күн кен — негндән иньг, үр... ах» —болен ашнь ода медгдҗ, че- еҗиг байрар дүүргнә. Элгәр көөҗ эңкр үүрмүд болен биш, Төрскн ээ- җин алтн уургар дамҗҗ, теднә у холч ухани сурһмҗар мөңкинд хар уга иньгүд болсмнд.

Мазн генткн тогтн тусад, ардан йовсн үүрмүдән күләһәд, Пашк тал маасхлзҗ хәләҗәһәд: «Ода, көвүд өөртхлә, Витькәс яһҗ өцкүлдүр трактор йовулсинь сурхмн» — гиж келв.

Көвүд баглрад, Витькиг бүсләд авчкад, «өцклдүркән келлчн-гин, хоорндан чирмлдчкәд, бийән бәрж чадад, пиш хаһрад инәлдцхәв. Витькин чирәнь улаһад, мошкржаһад: «Не, танд гиһәд келхәс биш»— гив.

Өцклдүр, мастер Роман Павлович Олег, мастерскойд бәәсн трак- торт һал орулад, усн-тосинь диглтн гиҗ манд даалһла. Тегэд Олег ма- шиндән һал орулчкад, чи Витьк, сууж авад ардагшан цухрулад һарһ гив. Би түүнә үг соңсад, ардагшан цохрулж бәәх болад, өмәрән йов- улчкжив. Нүд чирмтл тракторм туск эрсән цумлад, булд гиһәд һарч одв, — көвүд элкн уга көштлән инәлдв.

Түүнә хөөн Роман Павловичин чирә кесгтән хәләҗ ядад бәәвв.

— Мазн... Тракторар гер дәврүлҗәх күн, маңһдур Марс орулад ни- скхлә эндүрәд Сард буухм кевтәмч — гиҗ шоглн келчкәд, җирлзсн җим хаалһар үкс ишкж, үүрмүдән дахулҗ һарв.

Мазна экнь көвүһән арвтаднь баһ насндан сәәһән хәәсмн. Көвүн наһц эк, эцг хойринни һар деер үлдв. Бичкнәсн авн керсү, меекәнь бәәһә.

Нег дәкҗ Мазн, арвдгч классан төгсәҗәһәд, кинод одхар билет ав- хларн, өөрән суудг күүкнд седклинь тевчәд түүнд бас билет авчкна. Өрүнднь көвүн школд ирчкәд, мел нег классд йилһл уга әдлдән сурдг болвчн, хоюрн кинод одий гихдән ичәд, цаас бичнә. Күүкн бичгиг умш- чкад, дотран зөвәр уха туңһасн бәәдл һарв. Күүкн хәрүһинь өгнә: «Бичгичн авсндан ик гидгәр ханжанав, зуг кинод одҗ чадшгов, чамла йовсим үзхләрн эк, эцгм таасшго». Иим үг соңсчкад, көвүнә дотрнь ир- вәтрәд, чееҗнь әкрмдсн болв. Хөөн — хөөннь эн күүкнә келсн үг көвү- нә чееҗәс һарсн уга.

Мазн ээҗән әмдд зәрмдән өөрнь суучкад: «Ээҗ теегин туск җирһл нанд келхнтн. Ямаран һазрт төрскм, нүдәрн эс үзвчн — чикәрн соңсхмн бәәҗ гидмн.

Ээҗнь өөрдәд суучкад — «Хәәмнь кукн, чи ода әмтнә келәр, дегтрт бичсн бичлһәр зах-зухинь соңссн күнч. Эврәнни ээвртә һазриннь өңг- зүсинь, бәәдл — җирһлинь нүдәрн үзәд, эс медхлә, зәңгәр келҗ медүл- нә гидг күчр хату юмн. Болв, күүнәс һарсн чи биш, өндгнәс һууҗсн

31

һууҗмул, гүүнәс һарсн унһн күртлән һарсн-төрсн һазрурн тача- дмн. Ухата көвүн бол, тоол, кирц, хальмг күүнә үрән бичә март. Мини седклд — өссн һазрм. Өргн теегм зүүдндм орад бәәнә. Ю кевчнь хөд— хурһд шуугад мәәлдсн, үкр — туһл мөөрлдсн болад, чикндм доңһдна. Юн дала юм келәд бәәхв... хәлән йовҗ мед гилә...

Иигҗ күүндснә хөөн, Мазн ә — чимән уга кесгтән шанаһан түшәд, терз һатцас теңгр хәләҗ саналдчкад һазринни бәәдлиг өмнән үзсн бо­лад кесгтән суула.

Үүнд ямаран зүркинь догдлулм олн зүсн ухан-орснь маднд медгдш- го, зуг эврәннь ахр җирһлән түрүн өдрәснь авн чиңнүрдҗ, бәәдл — зү- сән эн шинҗлҗ хәләсн мөн. Кесг җил хамдан бәәсн үр көвүд — күүкд, сурһуль сурһсн багшнрнь, эс гиҗ үр көвүдләрн заһс аңнҗ йовад, эс болх юмн деерәс хоорндан гүвдлдснь эн агчмд сананднь орҗах кевтә. Тоолвртаһан эн күүндәд зәрминь шалһад, зәрминь таасад суув...

Хаврин түрүн сар. Җилә сурһулян төгсәх цаг өөрдҗ йовна. Госу- дарственн шүүврән өгхәр көвүд-күүкд шунҗ сурһулиннь ард орв. Шүү- вр өглһн эклв. Түрүн болҗ самоходн комбайнар өггдв. Шүүвр авчасн комиссии ахлач, балһснас ирсн үснднь буурл орад бәәсн өвгәрг күн*. Иир җөөлн бәрцтә, баахн цагтан таднла әдл биләв гиҗ инәсн хәләцтә. Билет авх цаг болҗана. «һал орулад, ормаснь көндәһәд, паркас һар- һад, тәрә хадҗ йовх мет-олн зүсн мөчмүдинь көдлүләд, хәрү цухрулад зогса» — гиҗ бәәнә.

Мартл уга альднь дуту-дуид бәәхинь хәләчкәд, комбайн деер һарад, мотортнь һал орулвв. һарм хал-хал гиһәд, чичрәд одв. Өвгн эс медгчәр нүднәнни булңгар хәләһәд, комбайна хаҗин өмн одад зогсчкв. Эн өв- гиг яһҗ чочадм гиһәд санн, бензиһинь немн, бишкүрдәд орквв. Өвгн чо- чад, өсрҗ хооран һарчкад «Таниг чочх гиҗ медсн уга биләв» — ги- сәр инәвв. Цугтнь эндү угаһар кев, — гиҗ келн, мастер һарим атхв.

Хәрү эргүлҗ ирәд зогсачкхлам, Роман Павлович нам шүүвр өгснн-а- нас давуһар байрлон, теврәд — йилһән сән темдг, гиҗ келв. Ма- стерин седклд, һарлцсн ахм ирҗ таалсн мет би байрлад, бичкн күүкд мет гүүҗ үүрмүдән хәәвв.

Машид күрҗңнлдәд, өдр болһн ясврас һарлдад бәәв. Бидн тавулн дамшллтта механизатормудин өөр батлгдҗ, моддин йозур сөңглх бри- гадт һарвдн. Түрүн өдрмүдт көдлмш йир зовлңта болҗав. Юңгад гих- лә, трактор пиш-таш гиһәд хахад — цахад зогсҗ одхла, ямаран учрар зогссинь медҗ чадлго эргәд гүүһәд бәәдг йовдл харһдг билә. Хойр һу- рвн сард көдләд ирхлә чикн сонрдад, нүдн хурцгдад, көдлмш эвтән орад ирв. Зәрмдән һазр хаһла йовҗ, меҗәһәр гүүсн. Мөрн күшл үзх- ләрн тесҗ — сууҗ чадад, тракторан йовн йовтлнь бууһад көөлддг би- ләвдн.

Дамшад, һурвн җил көдлчксн цагт, Хальмг Таңһч хәрү тогтад ха­льмг күн болһна зүркн теңгс мет бульглснь медгдв. Нүдән аняд оркх- лам, элвг теегм, эң — зах уга көкрсн болад, өмнм талваһад одв.

Хәрх цаг өөрдх дутм, үр көвүдм, даңгин хальмг һазрим сурҗ — соньмсҗаһад, «орс күүк авч өгнәвдн, тер цагт энд үлдхич» — гиҗ шоо- глхлань,— Тенд чигн, орс күүкд дала гидг биләв.

Хавр. Мөснәс сулдсн һолин усн номһрад, хойр аман цокҗ мелмл- зәд, баһ цага шүрүн мет өвклзәд бәәнә. Шовуд өдр — сө уга нисҗ шу­угад, халун һазрас дула авч ирҗ, ә — чимән уга бәәсн садиг селән-һаз- риг хаврин үнрәр дүүргв.

Халһрсн өңгтә, чотл үкр хармуд хаһлсн һазр темцҗ, хорха — хот түүҗ, эргүлчксн җөөлн һазрин меҗәһәр адһм угаһар йовлдна. Дула ядҗасн һазр, шаркрҗах көл, һаран нарнд ээсн мет, нурһ — туруһаи тинилһәд, нарна дулаг биидән шиңгрәһәд, царцсн — даарсан тәвгдсинь медүлнә. Моддуд хаврин салькнд семәрсн боллдад, нәрдлдҗ, үвлин хувцан сольлдад хавринәр кеерцхәв. Заяни үвл-хавр уга. Көкәр бәәдг 32

шар харһас тер өңгтә бишмүдтәһән бәәлдв. Хусм модд хамтхаслад улм сәәхрлдв.

Хаврин асхн... Өдрин дуусн күчлчксн әмтн, шовуд, урһмл модд, ха- врин асхни айс соңсҗана. Усна кермс аашхан медүлҗ холас чашкур- дад, олн давхр гериннь терзмүдән цәәлһәд, улан туган делскүләд, кө- өсәр ардан хаалһ татад доңһдад һарад одна. Оңһцд суусн көвүд-кү- үкд гармошкан татсн, дуулдад йовна, эднә дуулсн дууна ә, модн заагт тарҗ ард—арднь күңкннә. Күүкдин дун, һазр хаһлҗ йовсн көвүнә чикнд соңсгдҗ, седклинь сергәнә.

Асхн серүнд тракторин йовлһн сән көдлхд амр болна. Мазн трак- ториннь дууһан күүнлә күүндсн әдл меднә. Юңгад гихлә чирҗ йовх ацань күнд болхла дунь нигтрәд одна, кемр, ацань гиигн болхла трак­торин дун деер һарад, йовдлнь чигн түргдәд одна...

Мазн хальмг таңһчан орхар, көдлҗәсн һазрасн зөвшәл авчксн көг- шн ээҗ, аав хойртаһан юман белдҗәнә. Үр көвүднь цугтан эднәһүр ир- лдәд, байр — бах кеҗ, чидл күрсәрн дөңгән күргцхәв. Көгшн эк, эцг хо- йрнь эдниг үзн, герәрн дүүрң үрдтә мет седклнь байсв.

Эндр, үр көвүднь: Пашк, Виктор, Миша Карнаух болн Саша Вели­кан ахта цугтан көдлмшәсн сулдад ирцхәв. Үгтә — күүртә, гармошк татлдад дуулдҗасн көвүд-күүкд, салх цаг өөрдх дутм җөөлрлдәд, тагчг болҗ одцхав. Поезд көндрлһн-деер үүрмүднь Мазна хойр халхинь се- мрн үмсәд, һаран дайллдад, вагонднь суулһв. Поезд көндрв, кесг һар- муд арднь аһарт көндрв. Поезд хурдндан орҗ, эднә баран геедрв...

Тег мини, кедү җил седклинм күцл болҗ йовлач? Ямаран бәәдлтә- һәр үрнәнни седкл тевчнәч? Ямаран кевәр көвүһән тоснач... Машинәс бууһад, хаалһас ууҗм һарад теегән өврҗ харвв. Эңг-зах уга көк теңгс мет, тег, ца-цааһан көкрҗ, җирлһэн мини өмнәһүр урлдав. Мини тег, мини ээҗ» — гихәс талдан үг нанд олдсн уга.

Хаврин салькн толһанм күклд ширлгдсн тоос үләҗ уңһав. Төгәлңг- дән цецгүд... улан, шар, цаһан... Эдн толһаһан әрәхнәр гекәд, хаалһин хойр амнд халһрҗ зогсцхав.

Нүднәсм зайгтан байрин нульмсн һарч, уульн — инәҗ, һарсн һаз- ран элкдҗ үмсвв. Олн зүсн шовуд шууглдад, деегүрм нислдв. Иигәд кесгтән теңгр өөдән хәләҗ, эрклсн күүкд мет кевтвв. Алң болен өңгт- әһәр, зурмд цоонгасн һарч ирлдәд ишкрлдәд «бос», «бос» гиһәд, өөгүрм гүүлдәд бәәв. Ээҗин келснь ода ирҗ өмнм үзгдв...

3 Альманах № 2