5.4 Жобалық шешімдер варианттарына экономикалық баға беру

Жобада шихтаны екі қайтара түйіршіктеу үрдісінің экономикалық эффектілігін есептейміз. Жаңартылған үрдістің экономикалық эффектілігін анықтау үшін екі вариантты (жаңартуға дейінгі және кейінгі) салыстырамыз.

Жаңартудан кейінгі заттардың өзін-өзі ақтау мерзімі мына формуламен анықталады:

Т=К:Э

Жаңартудың экономикалық эффектілігі есептеулері 5.18-кестеде келтірілген.

жыл.

Алынған нәтижелер екі қайтара түйіршіктеу үрдісін жаңарту өзін-өзі 1,5 жылда ақтайтынын көрсетті.

Айналымнан шығарылу коэффициентін мына формуламен табамыз:

.

Еңбек туралы заңға сәйкес өндіріс технологиясын ескере отырып, жұмыс тәртібі мен жұмыс уақытының жоспарлы балансы бойынша жобаланушы цехтың жұмысшыларының негізгі категорияларының жұмысқа шығу графигін құрамыз. (5.3-кесте)

6 сағаттық жұмыс күнінде және 8 сағаттық ауысымда

Өндірісті үздіксіз жүргізуші қызметкерлер бригада саны 5. Жоба бойынша еңбекті ғылыми ұйымдастыру мынаны қарастырады:

- еңбектің тиімді бөлінуі (технологиялық, операциялық);

- жұмыс орнында ұйымдастырулар мен қызмет көрсетулерді жоба бойынша реттеу;

- алдыңғы қатарлы тәсілдер мен жұмыс әдістемелерін үйрету, тарату мақсатында жеке жұмысшылармен бригадалардың тәжірибесін алмастыру;

- кадрлардың кәсіби деңгейін көтеру деңгейі бойынша мамандардың кәсіби деңгейін көтеру курстарынан өткізу;

- еңбекақыны төлеудің нормаланған техникалық жүйесін жетілдіру;

- еңбек жағдайын жақсарту;

- еңбек тәртібін нығайту.

Жобадағы ғылыми еңбекті ұйымдастыру шараларында автоматтандырудағы жаңалықтар енгізуді қарастырамыз. V-дәрежелі агломерациялаушы жұмысшының жұмысына мыналар кіреді:

- палетталардың біркелкі қозғалуын, агломераттық шудың, тұтанушы көріктің температурасын, салқындатқыштағы суды қадағалау;

- келіп түскен материалдардың сапасын анықтау;

- жылытушы агрегаттар мен құюшы жүйелерге қызмет ету;

- палметталар мен оттықтарды ауыстыру;

- жабдықтардың көрсеткіштерін журналға енгізу.

VI дәрежелі агломераттының жұмыс құрамына:

- шихтаның құрамдық бөліктерінің қатынасын қадағалау және шихтаның құрамын реттеу;

- жану үрдісін реттеу, камералардағы ыдырату, шихта беру;

- пісіру бөлімінің жабдықтарының жұмысын қадағалау;

- жабдықтарды техникалық бақылау тексеруінен өткізу, жабдықты жөндеуден кейін қабылдап алу;

- төмен дәрежелі агломератшылардың жұмысын басқару.

Басқару пульті операторының жұмысы:

- технологиялық жабдықтарды бақылау-өлшеу қондырғылары мен селектр арқылы алған мәліметтер бойынша басқару пультімен басқару;

- материалдардың үздіксіз берілуін қадағалау;

- механизмдер жүйесінің жұмысын белгіленген жүйемен дабыл құрылғысының көрсеткіші арқылы реттеу;

- технологиялық үрдістің журналда жазылуы бойынша сапалық және сандық көрсеткіштерін есептеу;

- коммуникация және басқару пультінің жағдайын бақылау.

5.3-кесте. Еңбек бөлінісінің жекелеген формасы келтірілген.

Еңбектің бөліну форм.	Металлургия өндірісі
1. Функционалды	Жұмысшылар	Қызметкерлер
2. Технологиялық	Металлург	Инженер Экономист Есепші
2.1. Кәсібі бойынша
2.2. Мамандығы бойынша	Агломерлеуші, электр монтері, басқару пультінің операторы, электрлі дәнекерлеуші	Инженер, экономист, есепші
2.3. Біліктілік дәрежесі бойынша	I-IV дәрежелер	IX-XXI дәрежелер
2.4. Операциялық	Агломерлеуші, электр дәнекрлеуші, электр монтер	Мөлшерлеуші және т.б.

Еңбекті ұйымдастырудың коллективті формасын комплексті түрде аламыз.

V-VI дәрежелі агломерлеушілер

III дәрежелі басқару пультінің операторы

V дәрежелі жөндеуші слесарь

VI дәрежелі электр дәнекерлеуші

VI дәрежелі монтер.

Тау-кен өнеркәсібіндегі еңбекақы төлеудің жүйесі мен формасына сәйкес жобаланушы цехта уақытылы сыйыақы төлеу тарифтік жүйесін қабылдаймыз.

Тарифтік бағаны есептейміз және 5.5, 5.6-кестелерге енгіземіз.

5.4-кесте. Жұмысшылардың тарифтік төлемдері

Дәреже	Салалық минимум	Тарифтік коэффициент	Еңбек жағдайы саласындағы коэффициент	Жұмыс айының орташа ұзақтығы	Сағаттық тариф
I	4680	1,0	1,7	173,1	45,96
II	4680	1,07	1,7	173,1	49,17
III	4680	1,15	1,7	173,1	52,85
IV	4680	1,24	1,7	173,1	56,99
V	4680	1,33	1,7	173,1	61,13
VI	4680	1,43	1,7	173,1	65,72

Ерітіндіні және электролитті бар ыдыстар жергілікті тарт-механикалық желдеткішпен қамтамасыз етілуі қажет. Желдетілетін ауаның көлемі технологиялық нормалар бойынша сақталуы қажет. Жұмыстық ойықтарда ауаның жыдамдығы келесі нормалардан аспауы керек:

- күкіртті газдың және хлордың бөлінуі кезінде – 1,5 м/с;

- күкірт қышқылды және аэрозольді ерітінділердің бөлінуінде – 1,5 м/с.

Жұмыс аймағындағы ауаның санитарлық бақылауына жататын негізгі зиянды заттардың тізімі 10-кестеде келтірілген.

10-кесте. Жұмыс аймағындағы ауаның санитарлық бақылауына жататын негізгі зиянды заттардың тізімі

Өндірістік аймақ	Зиянды заттар	Қосымшалар
1. Шихта дайындау	Шикізат материалдарының, флюстердің, кварц, қайтармалы агломерат шаңдары
2. Агломерат дайындау	Шаңдар, газдар, көміртекті металдар
3. Шахтаны бақылау	Қара қорғасын, штейн, газ
4. Тазалау

5.5-кесте. Пісіру цехының жұмысшыларының негізгі категорияларының тарифтік төлемі

Пісіру цехының жұмысшылары	Дәрежесі	Сағаттық тарифтік төлем	Күндізгі тарифтік төлем
Агломерлеуші	V	61,13	489,04
Агломерлеуші	VI	65,72	525,76
Басқару пультінің операторы	III	52,85	422,8
Жөндеуші слесарь	V	61,13	489,04
Электр дәнекерлеуші	VI	65,72	525,76
Электромонтер	VI	65,72	525,76

Саналған негізгі сұрақтар, жауаптар жеке жағдайда аздап жобадан тыс шешілуі мүмкін. Сонымен жоба тапсырмасында кез келген сұраққа жауап бере алуы мүмкін, алайда қалған сұрақтардың рұқсаты берілген сұраққа байланысты болады. Бұл бөлімшеде жоба бойынша мыналар тапсырылуы мүмкін: өнімге сұраныс, белгілі бір алаңды пайдалануға деген сұраныс, өнеркәсіптің технологиялық сұлбасы, жабдықтардың белгілі бір түрі, шикізатпен қамтамасыз ете алуы немесе кез келген материалмен, белгілі көлемдегі электр энергиясын пайдалануға деген сұраныс және т.б. Әрине кез келген нақты жағдайда міндетті түрде келтірілген екеуінің бірі ғана тапсырылады. Қалған сұрақтарға жауапты жобаны іске асыру барысында табады.

Қазіргі өнеркәсіптік мекеме жобасы келесі талаптарға сай жұмыс атқаруы қажет:

- шығарылатын өнімнің саны мен сапасы;

- өнеркәсіптің құрылысы барысында ең күрделі қаражат шығынының мейлінше аз болуы және оны пайдаланғанда жоғары қорлы қайтарымның болуы;

- жылдық өнімнің өзіндік құнының төмен болуы;

- еңбектің жоғары өнімділігі;

- өнеркәсіп еңбеккерлерін өндіріс орындарында белгіленген нормалар мен заңдарға сәйкес өндірістік жарақаттардан қорғау және санитарлық жағдайлар жасау;

- орнатылған нормалар бойынша қоршаған территорияны ластамау, су қорларын, ауа бассейнін үйінділермен, қалдық сулармен, газдар мен шаңды қалдықтармен ластамау.

Қазіргі өнеркәсіп мекемелерін жобалауда міндетті түрде әртүрлі профильдер жобаланушы мамандардың көптеген мөлшерін шақыруды талап етеді. Олар жобаның арнайы бөлімдерін жасап шығарады.

Жобада қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбек ақысын төлеу штаттық күн тәртіппен байланысты алынған. Жобада өсіруші коэффициент 1,3 деп аламыз.

Жобада демалыстық төлемдерді негізгі жалақы қорынан пайыз бойынша жоспарлаймыз.

мұнда демалыстың орташа ұзақтығы;

25,4 – бір айдағы орташа күндер саны;

12 – бір жылдағы айлар саны

%.

Пайдаланылған жылдарға еңбек ақы қорының 10%-н жоспарлаймыз. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақы қорының 2%-ін.

Жобада мекеменің сыйақы тағайындауы туралы жарғысына сәйкес сыйақы мөлшерін келтіреміз:

- жұмысшыларға тарифтік қойылымның 30%-н;

- қызметкерлерге айлық жалақының 30%-н.

Жоспарлы ескерту жөндеуі (ППР) қаулысына сәйкес өнеркәсіптің бас механизмі мен цех бастығы біріге отырып жабдықтардың дұрыс жұмыс жағдайын жасау үшін ағымдағы және күрделі жөндеулерді жоспарлап және іске асырады. Сонымен бірге тасымал көліктерінің жағдайын да қадағалайды.

Жоспарлы ескерту жөндеуі цехтың негізгі жабдығының графигі жасалады.

Жылдық ЖЕЖ графигі төменде көрсетілген жөндеулер нормативтерінде жасалған (5.7) және 5.8-кестеде көрсетілген.

5.6-кесте. Пісіру цехындағы жабдықтардың жөндеу нормативтері

Жабдықтар	Жөндеудің түрлері	Жөндеулердің аралық мерзімі	Жөндеудің ұзақтығы	Циклдегі жөндеу саны
Агломерация машинасы	ТО Т1 Т2 К	730 4380 17520 35040	8 96 192 360	40 6 1 1
Араластырғыш барабан	ТО Т К	730 8760 26280	8 60 240	33 2 1

Жөндеу циклының ұзақтығын (жоспарлы күрделі жөндеулер аралығы) және жөндеу циклының ұзақтығын (жоспарлы күрделі жөндеулер жұмыстарының арасындағы комплекс) анықтаймыз.

Кез келген өндірістегі негізгі фактордың бірі – негізгі қаражат болып табылады. Олардың жағдайы және тиімді пайдаланушы өнеркәсіптің шаруашылығының соңғы нәтижесіне әсер етеді. Негізгі қор мен өндіріс қуаттылығын ұтымды пайдалану өнеркәсіптің техника-экономикалық көрсеткіштеріне, сонымен қатар өнім шығару деңгейін ұлғайтуға өзіндік құнын төмендетуге, еңбек күшін аз талап етуге септігін тигізеді.

Негізгі қордың техника-экономикалық мінездемесі 5.1-суретте келтірілген.

Жұмыс жүйесі ол өнеркәсіптің, бөлімшенің, цехтың орнатылған тәртібі мен өндірістің өміршеңдігінің ұзақтығы.

Жобаланушы цехқа келесі тәртібін енгіземіз:

- үздіксіз;

- аптадағы жұмыс ұзақтығы – 40 сағат;

- жұмыс күнінің ұзақтығы – 6 сағат;

- жұмыс ауысымының ұзақтығы – 8 сағат;

- тәулігіне 3 ауысым жұмыс істейді;

Жұмыс уақыты:

1 ауысым 8⁰⁰-ден 16⁰⁰-ге дейін.

2 ауысым 16⁰⁰-ден 24⁰⁰-ге дейін.

3 ауысым 24⁰⁰-ден 8⁰⁰-ге дейін.

Түсті металлургия өнеркәсібінің есептік берілулерімен енгізілген тәртіп бойынша жылдық жұмыс балансын құрастырамыз.

5.11-кесте. Жұмыс уақытының жоспарлы балансы.

Көрсеткіштер	Күндер саны
1. Күнтізбелік уақыт	365
2. Жексенбі немесе мейрам күндері	61
3. Номиналды уақыт, Тном	304
4. Жұмысқа шықпаған күндер
5. Демалыс
6. Мемлекеттік және жалпыхалықтық міндеттер	1
7. Денсаулығы бойынша	6
8. Әкімшіліктің рұқсатымен	1
9. Барлық жұмысқа шықпаған күндер жиыны	44
10. Жұмыс уақытының тиімді қоры	260