- •Қазақ гуманитарлық заң университеті
- •Қазақ гуманитарлық заң университеті
- •Кіріспе Оқытушылар туралы мәлімет:
- •Пәннiң мазмұны Дәрiс сабақтарының тақырыптық жоспары
- •Семинар сабақтардың мазмұны
- •Соөж мазмұны және орындалу кестесі
- •Сөж мазмұны мазмұны және орындалу кестесі
- •Негізгі әдебиеттер
- •Қосымша әдебиеттер
- •Глоссарий
- •Білімдер бағалау жалпы шкаласы
- •Философия пәнінен глоссарий
- •«Философия» пәнінен 1-ші аралық бақылау сұрақтары
- •«Философия» пәнінен II аралық бақылау сұрақтары
- •Философия мәдениет феномені хақысында
- •§2. Мифология (грекше мифос-аңыз, шежіре; логос-сөз, ілім)-алғашқы қауымдық қоғамға тән дүние туралы қияли - ғажайып, танымдық қоғами сана формасы.
- •§3. Дін -жаратылыстан, адам мен адамзаттан тыс трансценденталдық, құдіретті күшке сенуге негізделген дәстүрлі қоғами сана формасы.
- •Ежелгі Қытай және Үнді философиялық ойлары.
- •§3.Дүние мен қоршаған ортаны бейнелеудегі қытайлық көзқарасқа тән қасиеттер:
- •§1. Буддизм - Үндістанда (б.З.Д.V ғ. Кейін), Қытайда, Оңтүстік - Шығыс Азияда (ііі ғ. Кейін) және басқа өңірлерде кең тараған діни - философиялық ілім.
- •§2. Будда төрт ізгілікті (арийлік) ақиқатты айқындайды:
- •§3. Будда философиясы адамның өзіндік кемелденуі, Ұлы Азаттану- Нирванаға жетудің жолдарын көрсетеді. Бұл сегіз сатылы, сегіз буынды ұстаным, сегіздік жол:
- •§4. Буддизмнің бес өсиет-бағдары:
- •Көне грек өркениеті және көне философиялық дәстүрдің ерекшелік сипаты.
- •§2. Сократқа дейінгі кезеңге мыналар жатады:
- •§3. Сөйтіп, антикалық (ежелгі грек) философияға мына ерекшеліктер тән:
- •§2. Софистерге тән сипаттар:
- •Ортағасырлық еуропалық мәдениеттегі философияның мәртебесі. Араб шығыстық ортағасырлық философиясы.
- •Ренессанс пен Реформация мәдениетіндегі философия
- •Философия және ғылым: жаңа еуропалық мәдениетіндегі философияның өз тағдырын өзі шешу мәселесі.
- •Декарттың рационалдық философиясы.
- •Жаңа заман дәуіріндегі нидерландтар (Голландия) философиясы.
- •Еуропалық философиялық дәстүрді дамытуындағы неміс классикалық философиясы және оның рөлі.
- •XIX ғ. - XX ғ. Басындағы ресейлік мәдениет контекстіндегі орыс философиясы.
- •Қазақ мәдениетіндегі философия феномені.
- •XX ғасыр және xxі ғасыр философиясы. Қазіргі философия идеялар мен тұжырымдамалардың динамикалық жиынтығы ретінде.
- •Болмыс философиясы. Онтология. Дүниені философиялық ұғыну.
- •Сананы философиялық ұғыну.
- •Философиялық білім жүйесіндегі гносеология. Эпистемология.
- •§2. Танымның (ойлаудың) екі формасы:
- •Философиялық антропология.
- •Әлеуметтік философия. Қоғам және табиғат.
- •§5. Демография (грек., демос – халық, графе – жазамын) – Жер шарындағы халықтардың саны, тууы, өлімі, өсімі, дамуы туралы ілім. Бұл терминді 1855 жылы француз а.Гийар енгізді.
- •Гуманитарлық және жаратылыстану бағытындағы пәндерді өткізуге арналған әдістемелік нұсқаулық
- •Аудиторияға және аудиториядан тыс жұмыстарға арналған материалдар
- •1.2. Білімді бақылауға арналған материалдар
- •1.3. Дәріс сабақтары бойынша әдістемелік нұсқаулық
- •1.4. Семинар, сөож сабақтары бойынша және сөж тапсырмаларын орындау жөніндегі әдістемелік нұсқаулық
- •Гуманитарлық және жаратылыстану пәндері қолданатын интерактивті үлгідегі және оқытудың әдістері
- •Гуманитарлық және жаратылыстану пәндер кафедрасында қолданылатын дәстүрлі әдістерге жалпы шолу
- •Оқытудың инновациялық-техникалық құралдарын қолданылуына шолу
- •Студенттердің өзіндік жұмыс орындау үшін таратпа материалдары
- •2..Әйгілі «апорийлердің» авторы, Ежелгі грек ойшылы:
- •Философия пәнінен тест
Сананы философиялық ұғыну.
Мақсаттары мен міндеттері: Сана философиялық категория ретінде. Философия тарихында сананың феноменiнiң түсiнуiн қалыптасуы.
Жоспар:
1. Философия тарихында сана мәселесі. Сананың генезисі.
2.Сананың болмысы. Қоғамдық және жеке сана, олардың арақатынасы.
3. Саналық пен бейсаналық. З. Фрейдтің бейсаналық концепциясы. К. Юнгтің архетипттері.
4. Қоғамның сана формалары.
Әдебиеттер тізімі:
1. Иманқұл Н.Н. Философия әлемінде: болмысы және тарихы. Алматы,2006ж.
2. Иманқұл Н.Н., Бөрібаев Т.Қ. Іліми философия. Астана, 2009ж.
Доброхотов А.Л. Категория бытия в классической западноевропейской философии. М., 1986.
Мир философии. В 2-х частях. М., 1991.
Алексеев П.Л., Панин А.В. Философия. МГУ. 1999.
Диалектическая логика в 3-х т. Алматы. 1987.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Сана мәселесі философиядағы ең күрделі, осы күнге дейінгі шешімін таба алмай келе жатқан мәселе. Философия сана туралы мына жәйтті айта алады:
сана бар, ол шындық;
сана ерекше, идеалды мәнге ие.
Сана мәселесін зерттеуде философияда мына әдістер бар:
физикализм;
солипсизм;
объективтік идеализм;
байсалды материализм.
Физикализм- сана мәселесін қарастырудағы шектен шыққан материалистік көзқарас, олардың пікірінше, өзіндік субстанция ретінде сана жоқ, сана тек материядан туындайды және оны физика, өзге жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерімен ұғынуға болады,- дейді.
Физикализм мына деректерге сүйенеді:
адам миы шын мәнінде табиғаттың ең күрделі"механизмі", материя ұйымдасуының жоғары деңгейі;
адам санасы мисыз өмір сүре алмайды, ал ми - биологиялық орган;
адамзат жасанды интеллект- компьютер, яғни материалдық объект жасай алады;
адам организміне, ағзасына медикаментоздық әсердің болуы, оның санасын өзгертуге әкелуі.
Бірақ, физикалистерді сананың идеалдығы тұйыққа тірейді. Адам санасындағы бейнелер материалдық сипатқа, яғни масса, иіс, форма және т.б. ие емес. Соған қарамай физикализм (әсіресе неопозитивизм шеңберінде) кең тараған:
"барабарлық теориясы" (Д.Армстронг, Дж. Смит) - рухани процестерді өзге тәндік процестерге - қан айналым, дем алу, мидағы құбылыстарға телу;
"элиминация" теориясы (Ф.Фейерабенд) - "рух", "руханияттық" ұғымдары ескірген, ғылыми емес, сенушілікке негізделген деп дәлелдеу;
тұрпайы материалистер теориясы (Фохт және т.б.) - "бауыр өтті қалай шығарса, мида ойды солай шығарады".
Солипсизм – бұл да шектен шыққан көзқарас, жеке адам санасы – ең айқын, дәлелденген шындық, ал материалдық дүние – тек жеке сана туындысы (Бұл субъективтік идеализм өкілдері – Беркли, Юм, Фихте және т.б.).
Физикализм мен солипсизм аралығында тұратын көзқарастар:
объективтік идеализм – сананың да, материяның да барлығын мойындайды, бірақ сананы алғашқы, «объективтік, әлемдік сана» деп ұғынады.
байсалды материализм – сана материяның ерекше қасиеті, жоғары ұйымдасқан материяның өзін өзі бейнелуі (идеалдықты да мойындау) деп ұғыну. Бұл кеңестік, ресейлік философияға тән көзқарас.
Сонымен қатар сананың шығу тегі туралы мәселе де күрделі, оның негізгі үш түрін атап өтейік:
сананың ғарыштық (немесе құдаи) пайда болуы;
сана барлық тірі организмдерге тән;
сана – тек адамға ғана тән құбылыс.
Ғарыштық (құдаи) көзқарас бойынша сананы Құдай жаратқан, ғарыштан Жерге келген, біртұтас, бірегей «әлемдік сана» әрбір жеке адамға, тірі организмдерге дарыған, тараған. Осы көзқарасқа жақын өзге де теориялар кездеседі:
монада теориясы – монадология – Лейбництің пікірінше дүниеде бөлінбейтін, мәңгілік, алғашқы рухани бөлшек – монадалар болады, оларда Әлем энергиясы сақталған және монадалар сана мен материяны туындатады;
П.Шарден теориясы бойынша сана – адамнан жоғары тұрған мәнділік, материяның «ішкі жағы», «миы»;
Рейзердің психосфералық теориясы бойынша Галактика – орасан зор парасат, ақыл, ол адам миымен түйісіп оны парасатпен «зарядтайды»;
гилозоизм теориясы бойынша барлық материя (тірі, өлі, алуан түрі) жанданған, жаны бар.
«Биологиялық» көзқараста сана – тірі табиғаттың жемісі және барлық тірі организмдерге тән құбылыс. Инстинктер тек туа біте ғана пайда болмайды, сонымен бірге жүре біте пайда болады. Жануарларға өзіндік «мораль», тіршілік тәртібі, сапа және т.б. тән.
"Адами" көзқарас тұрғысынан алғанда сана - тек адам миының жемісі және адамға ғана тән құбылыс, ал жануарлар санаға емес, тек инстинктке ие. Бірақ қазіргі заман ғылыми зерттеулер жануарларда да сана элементтерінің болуын жоққа шығармайды.
Бұрынғы кеңестік, қазіргі ресейлік философияда сана мәселесін материалистік тұрғыда түсіндіру бейнелеу теориясына сүйенеді. Бұл теорияның мәні: "Сана- объективтік шындықты бейнелейтін жоғары ұйымдасқан материя - адам миының функциясы, қасиеті. Ол - объективтік дүниені психикалық бейнелеудің ең жоғарғы формасы".
Бұл көзқарастың негізіне Ф. Энгельстің "Маймылдың адамға айналу процесіндегі еңбектің рөлі" деген шағын шығармасы арқау болды. Еңбек - адамның мақсатталған қызметі, адамды адам еткен еңбек. Ф. Энгельстің пікірінше сана генезисі, адам эволюциясы шамамен мына кезеңдерден өткен:
онтогенездің филогенезді қайталауы. Тік жүру, аяққа тұру;
отты пайдалану, тамақты сіңіру процесі;
ет тағамы, витаминдер, фосфордың маңызы;
хайуанаттарды қолға үйрету - дайын ет, сүт, жүн, киім -кешек;
өсімдіктерді культивациялау;
көру қабілетін (183°) жетілдіру, зейіннің шоғырлануы;
қолдың рөлі, еңбек құралын жасау; Адам мыңдаған операция жасайды;
еңбек процесі - миды дамытады, сөз бен тілді, сананы жетілдіреді.
Тақырып бойынша негізгі ұғымдар: сана, физикализм, солипсизм, жеке сана, қоғамдық сана, өзіндік сана, т.б.
Дәріс№13.