- •Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт
- •Беларуская мова (прафесійная лексіка) Вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў бнту
- •Б Беларуская мова (прафесійная лексіка): Вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў бнту. У 4 ч. Ч. I. Беларуская мова: агульныя звесткі, паходжанне і развіццё,функцыянальныя стылі.
- •I. Уводзіны ў навуку аб мове
- •1. Сутнасць мовы
- •1. У наступных словазлучэннях замяніце падкрэсленыя словы сінанімічнымі.
- •2. Абапіраючыся на тэкст, дапішыце наступныя сказы.
- •3. Пракаменціруйце наступную інфармацыю.
- •4. Мовы якіх народаў уяўляюцца вам найбольш далёкімі, непадобнымі да нашай? а псіхалогія? Аб чым, на вашу думку, сведчыць такая залежнасць?
- •10. Адкажыце на пытанні:
- •11. Напішыце міні-сачыненне на тэму “я – Homo loquens, і гэта значыць…”
- •2. Гіпотэзы паходжання мовы
- •Пытанні і заданні
- •1.Перакладзіце наступныя словазлучэнні на рускую мову.
- •2. Патлумачце, чаму пра паходжанне мовы можна гаварыць толькі гіпатэтычна.
- •3. Выпішыце з тэксту назвы гіпотэз і фармулёўкі іх сутнасці.
- •5. Якая з гіпотэз здаецца вам найбольш пераканаўчай? Чаму?
- •6. Раскажыце пра гіпотэзы паходжання мовы. Выкарыстайце наступныя выразы:
- •2. Выпішыце з тэксту назвы функцый мовы і азначэнні іх сутнасці.
- •7. Перакладзіце наступны тэкст на беларускую мову.
- •8. Падрыхтуйце выказванне пра функцыі мовы па наступнай мадэлі:
- •4. Як у мове адлюстроўваюцца асаблівасці жыцця, светаўспрымання, псіхалогіі народа
- •6. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Сфармулюйце і запішыце яго галоўную думку.
- •7. Напішыце кароткі канспект тэмы, выбіраючы найбольш цікавыя, на ваш погляд, прыклады з тэксту і заданняў.
- •5. Як грамадства ўплывае на мову
- •Пытанні і заданні
- •Дзяржаўная мова
- •6. Праблема беларуска-рускай інтэрферэнцыі
- •IV. Марфалагічная інтэрферэнцыя – несупадзенні ў формах часцін мовы (род, лік, канчаткі назоўнікаў, формы параўнальнай ступені прыметнікаў, канчаткі дзеясловаў і г.Д.).
- •Заданні Заданне 1. Перакладзіце наступныя словы на беларускую мову, растлумачце адрозненні ў іх фанетычным афармленні.
- •Што такое трасянка?
- • Іі. З гісторыі пісьма
- •Перадгісторыя пісьма
- •2. Асноўныя этапы развіцця пісьма
- •2.1. Піктаграфічнае пісьмо
- •2.2. Ідэаграфічнае пісьмо
- •2.3. Складовае (сілабічнае) пісьмо
- •2.4. Літарна-гукавое (фанемаграфічнае) пісьмо
- •3. Беларускае пісьмо. З гісторыі беларускай графікі
- •1. Дапоўніце табліцу, абапіраючыся на інфармацыю тэкстаў:
- •2. Тэст па тэме
- •3. Вызначце, якія графічныя знакі адсутнічаюць у сучасным алфавіце? Абрысы якіх літар адрозніваюцца?
- •4. Растлумачце графічныя асаблівасці тэкстаў з дарэвалюцыйных выданняў. Тыповыя прыкметы выпішыце.
- •5. Прачытайце ўрывак з артыкула, надрукаванага ў часопісе “Bielarus” (1915). Як называецца гэта графічная сістэма? Чаму ёю карысталіся для перадачы беларускіх тэкстаў?
- •7. Размяркуйце наступныя словы ў строга алфавітным парадку.
- •8. Адкажыце на пытанні для самаправеркі:
- •9. У часопісе “Роднае слова” (1999 г. № 10) быў надрукаваны наступны артыкул а. Мельнікава. Азнаёмцеся з гэтым артыкулам, выкажыце сваё меркаванне. Аксамітны правапіс
- •Ііі. Паходжанне і развіццё беларускай мовы
- •3. Праславянскі перыяд
- •1. Што такое праславянская мова? Як доўга яна існавала? Якія факты сведчаць на карысць яе існавання?
- •4. Абапіраючыся на інфармацыю тэксту, дапоўніце наступныя сказы, запішыце іх.
- •4. Фарміраванне мовы беларускай народнасці
- •5. Беларуская мова часоў Вялікага княства Літоўскага
- •7. Растлумачце, што дазваляе зрабіць выснову аб існаванні ў вкл моўнай летапіснай традыцыі.
- •18. Раскажыце пра ўклад у развіццё старабеларускай мовы і кнігадрукавання с. Буднага і в. Цяпінскага.
- •19. Які ўзровень развіцця старабеларускай мовы і літаратуры прадэманстравалі помнікі палемічнай і гамілетычнай (прапаведніцкай) літаратуры?
- •20. Дакажыце, што хvі ст. Справядліва называюць “залатым векам” у гісторыі беларускай культуры, мовы і літаратуры.
- •6. Новая беларуская літаратурная мова
- •3. Прачытайце наступны ўрывак з газеты «Наша Ніва». Якія асаблівасці беларускай марфалогіі і арфаграфіі таго часу вы можаце адзначыць? Запішыце гэты тэкст згодна з сучаснай беларускай арфаграфіяй.
- •4. Выберыце з Дадатку 1 адпаведныя тэме артыкулы, падрыхтуйце па іх выступленні (аглядныя рэфераты). Кантрольныя пытанні і заданні па тэме
- •1. Выберыце правільныя варыянты адказу.
- •2. Пракаменціруйце прыведзеную ніжэй інфармацыю. Якія высновы яна дазваляе зрабіць?
- •4. Адкажыце на наступныя пытанні без апоры на тэкст.
- •Аўрамій смаленскі (працалюбівы)
- •Клімент смаляціч, Клім Смаляціч (? — пасля 1164 г.)
- •Кірыла тураўскі (каля 1130-каля 1182)
- •Ефрасіння полацкая [свецкае імя Прадслава, каля 1110 (?) – 23 або 25.5.1173]
- •Скарына (Скарыніч) францыск [Францішак; 1490(?)- 1551(?)]
- •Сымон будны (каля 1530—13.1.1593)
- •Васіль цяпінскі
- •Статуты вялікага княства літоўскага
- •Лаўрэнцій зізаній [Тустаноўскі; ? – 1634(?)]
- •Мялецій сматрыцкі (свецкае імя Максім Герасімавіч; каля 1578—27.12.1633)
- •Метрыка Вялікага княства Літоўскага
- •Сімяон полацкі (1629 —25.8.1680 гг.)
- •Філаматы і філарэты
- •Чачот ян антоні тадэвушавіч (7.7.1796 – 23.8.1847)
- •Насовіч іван іванавіч [26.9(7.10). 1788—26.7(6.8). 1877]
- •Карскі яўхім фёдаравіч [20.12.1860(1.1.1861)—29.4.1931]
- •«Наша ніва»
- •Сцяпан некрашэвіч
- •Вацлаў ластоўскі
- •Язэп лёсік
- •Браніслаў тарашкевіч
- •Гістарычны каментарый
- •I ўстойлівы поступ цывілізацыі
- •1. Стан дыялектнай сістэмы беларускай мовы і сацыяльныя шанцы на яе функцыянаванне
- •2. Моватворчае асяроддзе і прагнозы развіцця
- •3. Нацыянальная гарадская беларуская інтэлігенцыя: супольна ці па абодва бакі?
- •V. Функцыянальныя стылі беларускай літаратурнай мовы.
- •1. Агульныя звесткі
- •2. Заданні
- •Магнетызм
- •Электрамагнітная індукцыя
- •Электрычныя адзінкі меры
- •Трансфарматары
- •Незалежнасць – гэта...
- •Рэзюмэ Павелічэнне эфектыўнасці ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын наплаўкай у электармагнітным полі
- •Запіска
- •Бабуля!
- •Тлумачальная
- •Часткі цела
- •Знешні выгляд
- •Адзенне. Абутак
- •V. Стылістыка афіцыйна–справавых дакументаў
- •Тэкст 1 Выканкам Першамайскага
- •Гарантыйны ліст
- •2. Дазвол Першамайскага раус г. Мінска.
- •Выпіска з пратакола № 3
- •Рэспубліка беларусь Міністэрства адукацыі
- •Даведка
- •Даручэнне
- •1. Справавыя лісты: моўнае афармленне
- •Б 2,51 м 0,0001 мм 1,5 км
- •2. Прыватныя дзелавыя паперы Рэзюмэ
- •Кваліфікацыя
- •Вопыт работы
- •Адукацыя
- •Язэп лёсік 179
3. Прачытайце наступны ўрывак з газеты «Наша Ніва». Якія асаблівасці беларускай марфалогіі і арфаграфіі таго часу вы можаце адзначыць? Запішыце гэты тэкст згодна з сучаснай беларускай арфаграфіяй.
Як усьцерагчы дзяцей ад хваробы ?
Найперш бацькі павінны крэпка помніць тое, што усьцерагчы дзіцё ад хваробы шмат лягчэй, чым вылячыць, калі яно ўжо захварэло. Усьцерагчы дзіцё ад хваробы можэ кожны, а выратаваць ня можэ часам і найлепшы лекар. Вось-жэ, хто любіць сваіх дзяцей, той заўсёды можэ адагнаць ад іх усякую хваробу разумным доглядам.
Найглаўнейшая рэч у даглядзе за дзяцьмі – гэта чыстата. Як толькі дзіцё прыйшло на сьвет, трэба яго выкупаць у цёплай вадзе, асьцярожненька абмываючы. Ведама, што гэтаго ня можэ рабіць сама матка, але бабка ці йшчэ хто другі... Дзіцятко канечне трэба праз увесь першы месяц купаць што-дня, бо гэта дужа добра робіць для развіцьця дзіцяці. Пялёнкі заўсёды павінны быць сухіе і чыстые, бо толькі тады можна утрымаць цела ў чыстаце. Так сама, каб дзіцятко вырасло на здароваго чэлавека, у тэй хаці, дзе яно ляжыць, павінно быць чыстае паветрэ.
4. Выберыце з Дадатку 1 адпаведныя тэме артыкулы, падрыхтуйце па іх выступленні (аглядныя рэфераты). Кантрольныя пытанні і заданні па тэме
1. Выберыце правільныя варыянты адказу.
1. Першы перыяд развіцця беларускай літаратурнай мовы ахоплівае час:
а) X – XIV стст.;
б) VII – VIII стст.;
в) VIII - XIV стст.;
г) XIV – XVIII стст.
2. Першыя пісьмовыя помнікі, створаныя на старажытнарускай (агульнаўсходнеславянскай) мове, узыходзяць да:
а) X ст.;
б) XIII – XIV стст.;
в) яны не дайшлі да нас.
3. Старажытнаруская мова – пісьмовая мова, якая належыць
а) беларускаму народу;
б) рускаму народу;
в) рускаму, беларускаму і ўкраінскаму народам разам.
4. Такія літаратурныя творы, як «Аповесць мінулых гадоў», «Руская праўда», «Слова пра паход Ігаравы» і інш. былі напісаны:
а) у XIV- XVIстст.;
б) у XI - XIVстст.;
в) у XIV - XVIII стст.
5. Найбольш яркімі прадстаўнікамі царкоўнакніжнага стылю ў першы перыяд развіцця беларускай псьменнасці былі:
а) Лазар Богша;
б) А.Смаленскі і К.Смаляціч;
в) Кірыла Тураўскі.
6. Шматлікія дагаворныя граматы (Грамата Гердзеня, Дагаварная грамата смаленскага князя Мсціслава Давыдавіча з Рыгай і гоцкім берагам і інш.) старажытнарускага перыяду развіцця беларускай мовы адносяцца да ўзору тагачаснага:
а) справавога пісьменства;
б) свецкай літаратуры;
в) царкоўнакніжнай літаратуры.
7. Росквіт старабеларускай літаратурнай мовы прыпадае на:
а) X – XIV стст.;
б) XVII - XVIII стст.;
в) XVI - XVII стст.;
г) XIV - XV стст.
8. Першыя друкаваныя перакладныя біблейскія кнігі сярод усходнеславянскіх народаў з’явіліся:
а) на Беларусі;
б) у Маскве;
в) на Украіне;
г) у ВКЛ.
9. Аўтарам першага перакладнога біблейскага тэксту на старабеларускую мову быў:
а) Сымон Будны;
б) Кірыла Тураўскі;
в) Васіль Цяпінскі;
г) Францыск Скарына.
10. Да ліку ўзораў справавой літаратуры, створанай на старабеларускай мове, належаць творы:
а) Актавыя кнігі ВКЛ, «Літоўская метрыка», «Трыбунал», Статут ВКЛ і інш.;
б) «Хроніка Стрыйкоўскага», «Прамова Мялешкі», «Аповесць пра Трыстана», «Літоўская метрыка»
в) «Ліст да Абуховіча», Актавыя кнігі ВКЛ, «Хроніка Стрыйкоўскага», Дзённік Ф.Еўлашэўскага, «Дыярыуш» А.Філіповіча, Баркалабаўскі летапіс і інш.
11. Ужыванне старабеларускай літаратурнай мовы ў якасці дзяржаўнай было забаронена ў:
а) 1840 г.;
б) 1696 г.;
в) у канцы 18 ст.
12. На працягу XVІІІ – пач. XIХ ст. беларуская мова існавала:
а) у вуснай форме;
б) у пісьмовай форме;
в) у вуснай і пісьмовай формах адначасова.
13. Першыя ананімныя пісьмовыя творы на новай беларускай літаратурнай мове з’явіліся:
а) у першай палове XIХ ст.;
б) у канцы XVІІІ ст.;
в) у канцы XIХ ст.
14. Узорам першай газеты, надрукаванай беларускай лацінкай, была:
а) «Наша Ніва»;
б) «Мужыцкая праўда»;
в) «Дзянніца».
15. Газета «Наша Ніва» выходзіла:
а) у сярэдзіне XIХ ст.;
б) у 1906—1915 гг.;
в) у 30-я гг. ХХ ст.
16. Руская і беларуская мовы набылі статус дзяржаўных у выніку рэферэндуму:
а) 1995 г.;
б) 1938 г.;
в) 1920 г.