пособие латынь

раль, новелла, мемуары, либретто, легенда, бестиарий, проза, сен­ тенция, компендиум, компиляция, сатира, сатура, фарс, фацеция.

Flosculi et proverbia

A.1) Milvo volanti unguens resecare [поел. ap. Petr.]. 2) Pudet dicere [Apul.]. 3) Non progredi est regredi. 4) Nemo debet bis puniri pro uno delicto [положение римского права]. 5) Imitari quam in­ videre bonis malebant [Sali.]. 6) Мёйп se qu6mque || suo modul(o) ac pede verum (e)st [Hor.]. 7) Optimum (esi) aliena insania frul [Plin. M.].

B.1) Etiam novo quidam am5re veterem amorem tamquam clavo ciavum eiciendum putant [Cic.]. 2) Et qui(a) amans semper, [| quod timet, esse putat [Ovid.]. 3) (Notum est) nil posse creari de nilo [Lucr.]. 4) In suo quemque periculo magnum animum habere (dicunt) [Curt.]. 5) Nullum esse eundem et diuturnum et praecocem fructum (dicunt) [Curt.]. 6) Non erat armatis || aequiim concurrere niidas

[Ovid.]. 7) Quod non vetat lex, hoc vetat fieri pudor [Sen.]. 8) Album esse Aethiopa non satis est, quod habet candidos dentes [Varro]. 9) Magnos animos esse in bonis viris, magnam concordiam (dicunt) [Cic.]. 10) Nivem esse albam, dulce mei (notum est) [Cic.]. 11) Cete­ rum censeo Carthaginem esse delendam [Cato]. 12) Scio me nihil scire [Сократ]. 13) Homo sum, humani nihil a me alienum puto [Ter.]. 14) Pisces natare oportet [Petr.]. 15) Mendacem memorem esse opor­ tet [Quint.]. 16) Qui tacet, consentire videtur [папа Бонифаций VIII]. 17) Vulpem pilum mutare, non mores (dicunt) [Suet.]. 18) Corpora viva nefas || Stygia vectare carina [Verg.]. 19) Totidem hostes esse, quot servos (dicit proverbium vetus).

XXV

Ablativus absolutus

A.Urbe hostium capta milites triumphabant.

1)Когда (так как, если) город врагов был захвачен, воины ликовали.

2)Взяв город врагов, воины ликовали.

3)После взятия города врагов воины ликоват.

В.Cicerone consule coniuratio Catilinae fuit.

1)Когда IJutjepou был консулом, был заговор Катилииы.

2)- (нет единства деятеля)

3)В консульство Цицерона был заговор Катилииы.

Задание 1. Сделайте грамматический разбор. Найдите обо­ рот ablativus absolutus. Дайте перевод, используя все возможные способы.

1) Нос modo instructo exercitu ас perarmato Babylone copias movit {Dareus) [Curt.]. 2) Omissis pagis vicisque in silvas dispergun­ tur [Tac.]. 3) Auferimus aurum omne illis praesentibus palam atque aperte [Plaut.]. 4) Agrippinenses largis epulis vinoque sopitos Ger­ manos, clausis foribus, igne iniecto cremavere [Tac.]. 5) ... Aedes sa­ cra a magistratu pontifice praeeunte dicendo dedicatur [Varro]. 6) In­ ter haec Alexander, ad conducendum ex Peloponneso militem Clean­ dro cum pecunia misso, Lyciae Pamphiliaeque rebus compositis, ad urbem Celaenas exercitum admovit [Curt.]. 7) Belgae agros Remorum depopulati omnibus vicis aedificiisque, quo adire potuerant, incensis ad castra Caesaris omnibus copiis contenderunt [Caes.]. 8) Caesar obsidlbus acceptis primis civitatis atque ipsius Galbae regis duobus filiis armisque ex oppido traditis ... exercitum in Bellovacos ducit [Caes.]. 9) His rebus cognitis Caesar Gallorum animos verbis confirmavit pollicitusque est sibi eam rem curae futuram; magnam se habere spem et beneficio suo et auctoritate adductum Ariovistum finem iniuriis factu­ rum. Hac oratione habita concilium dimisit [Caes.]. 10) Caesar quod pluribus praesentibus eas res iactari nolebat, celeriter concilium dimittit [Caes.]. 11) Itaque vastatis omnibus hostium agris, vicis aedi­ ficiisque incensis Caesar exercitum reduxit et ... in hibernis collocavit [Caes.]. 12) Quo proelio fact5, quod saepius fortunam temptare Galba nolebat atque ... maxime frumenti commeatusque inopia permotus postero die omnibus eius vici aedificiis incensis in provinciam reverti contendit ac nullo hoste prohibente aut iter demorante incolumem le­ gionem in Nantuates, inde in Allobroges perduxit iblque hiemavit [Caes.]. 13) Omnibus hostium copiis fusis armisque exutis se intra munitiones suas Romani recipiunt [Caes.]. 14) Oppidani desperata sa­ lute ignem subiecere tectis, se quoque ac liberos coniugesque incendio cremant [Curt.]. 15) Quibus cognitis rebus, Pompeius, deposito adeundae Syriae consilio, pecunia societatibus sublata et a quibusdam

privatis sumpta et aeris magno pondere ad militarem usum in naves imposito duobusque milibus hominum armatis, partim quos ex familiis societatum delegerat, partim a negotiatoribus coegerat, ... Pelusium pervenit [Caes.]. 16) Caesar prima luce omnes eos, qui in monte con­ sederant, ex superioribus locis in planitiem descendere atque arma proicere iussit. Quod ubi sine recusatione fecerunt passisque palmis proiecti ad terram flentes ab eo (= Caesare) salutem petiverunt, con­ solatus consurgere iussit et pauca apud eos de lenitate sua locutus [Caes.]. 17) Scipio biduum castris stativis moratus ad flumen ... tertio die prima luce exercitum vado traducit et castris positis postero die mane copias ante frontem castrorum struit [Caes.]. 18) Huius anni re­ bus cognitis Romae dierum viginti supplicatio redditur [Caes.]. 19) Caesar, impedimentis in proximum collem deductis, duabus le­ gionibus praesidio relictis, secutus, quantum diei tempus est passum, circiter tribus milibus hostium ex novissimo agmine interfectis, altero die ad Alesiam castra fecit [Caes.]. 20) Refecto ponte, quem superiori­ bus diebus hostes rescinderant, Labienus exercitum traducit et secundo flumine ad Lutetiam iter facere coepit [Caes.]. 21) Quibus rebus cog­ nitis media nocte silentio profectus ad hostium castra mane pervenit. Illi celeriter per exploratores adventu Caesaris cognito carros impedimentaque sua in arti5res silvas abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperte» instruxerunt. Qua re nuntiata Caesar celeriter sarcinas conferri, arma expediri iussit [Caes.]. 22) Caesar ex castris equitatum educi iubet proeliumque equestre committit. ... Impetum Galli sustinere non potuerunt atque in fugam coniecti multis amissis se ad agmen receperunt. Quibus profligatis rursus oppidani perterriti com­ prehensos eos ... ad Caesarem perduxerunt [Caes.]. 23) Quibus rebus cognitis principes Britanniae, qui post proelium ad Caesarem con­ venerant, ... rursus coniuratione facta paulatim ex castris discedere et suos clam ex agris deducere coeperunt [Caes.]. 24) Compluribus navibus fractis ... totius exercitus perturbatio facta est [Caes.]. 25) Romani omnem Galliam Germaniamque duce Caesare pacaverunt [no Caes.]. 26) Vici erant in propinquo, quibus dirutis, pontem cx ma­ teria eorum, subditis saxis, strenue induxit Alexander [Curt.]. 27) Rex (= Alexander) ... ad Choaspen amnem pervenit, delicatam, ut fama est, vehementem aquam. Hic Abulltes cum donis regalis opulentiae occur­ rit. Dromades cameli inter dona erant velocitatis eximiae, XII elephanti a Dareo ex India acciti, non iam terror, ut speraverat, Macedonum, sed

auxilium, opes victi ad victorem ferente fortuna [Curt.]. 28) Rex (= Alexander) situ montis cognito ex incolis cum toto exercitu prae­ missis commeatibus verticem eius ascendit [Curt.]. 29) Ut occurrebant inviae cotes praeruptaeque rupes, irritus labor videbatur (regi Alexan­ dro) obstante natura [Curi.]. 30) Nam etsi Servio Tullio regnante (Athinae) viguerunt, tamen multo diutius Athenae iam erant, quam est Roma ad hodiernum diem [Cic.]. 31) Iugurtha postquam amissa Thala nihil (esse) satis firmum contra Metellum putat, per magnas solitudines cum paucis ... pervenit ad Gaetulos, genus hominum ferum incultumque et eo tempore ignarum nominis Romani [Sali.]. 32) Interim Iugurtha, postquam omissa deditione bellum incipit, cum magna cura parabat omnia, festinabat; Vagenses, quo Metellus initio Iugurtha pacificante praesidium imposuerat, fatigati regis suppliciis princi­ pes civitatis inter se coniurant [Sali.]. 33) Cn. Pompeio et M. Crasso consulibus tribunicia potestas restituta est [Sali.]. 34) Magis Persarum auctoribus Xerxes inflammasse (= inflammavisse) templa Graeciae dicitur [no Cic.]. 35) Solis defectio Nonis Quincti llbus fuit regnante Romfllo [no Cic.]. 36) ... Pulsoque Tarquinio, tantum odium populus Romanus regalis nominis tenuit, quantum tenuerat post obitum vel po­ tius excessum Romuli desiderium. Itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat [Cic.]. 37) Democritus lu­ minibus amissis alba scilicet discernere et atra non poterat: an vero bona mala, aequa iniqua, honesta turpia, utilia inutilia, magna parva poterat, et sine varietate colorum licebat vivere beate, sine noti5ne re­ rum non licebat. Atque hic vir inpedlri etiam animi aciem aspectu oculorum arbitrabatur [Cic.]. 38) Cicerone quaestore ignoratum ab Syracusanis ... saeptum undique et vestitum vepribus et dumetis inda­ gavit sepulcrum Archimedis [no Cic.]. 39) Ut maris igitur tranquillitas intellegitur nulla ne minima quidem aura fluctus commovente, sic animi quietus et placatus status cernitur, cum perturbatio nulla est [Cic.]. 40) Caesar re ea feliciter confecta victor ad castra regis perten­ dit [no Bell. Alex.]. 41) Nunquam ad liquidum fama perducitur: omnia illa tradente maiora sunt vero [Curt.]. 42) Victores victis hostibus le­ giones reveniunt domum [Plaut.]. 43) Obsidio erat ... et frumenti cum summa caritate inopia, sedend5que expugnaturum se urbem spem Porsenna habebat, cum C. Mucius, adulescens nobilis, cui indignum (esse) videbatur populum Romanum servientem ... nullo bello nec ab hostibus ullis obsessum esse, liberum eundem populum ab iisdem

Etruscis obsideri, quorum saepe exercitus fuderat, ... primo sua sponte penetrare in hostium castra constituit; dein ... senatum adit: “Transire Tiberim, - inquit, - patres, et intrare ... castra hostium volo.” ... Adprobant patres. Abdito intra vestem ferro proficiscitur [no l.iv.[

44) C. Horatio et T. Menenio consulibus Menenius adversus 'Fuscos victoria elatos confestim missus. Tum quoque male pugnatum est, cl laniciilum hostes occupavere (= occupaverunt)-, obsessam Urbem ...

super bellum annona premente - transierant enim Etrusci Tiberim [Liv.]. 45) Aulide te fama (e)st || vento retinente morari [Ovid.]. 46) Iamque rubescebat |j stellis Aurora fugatis [Verg.]. 47) Nihil decet, invTta, ut aiunt, Minerva, id est adversante et repugnante natura [Cic.]. 48) Fit sonitus spumante salo [Verg.]. 49) Clausae erant aures Alexan­ dri obstrepente ira [Curt].

quo multae magnaeque |j secantur nidice lites,

quo res sponsor(e) et || quo caiisae teste tenentur. [Hor.]

53)Navita piippe sedens: || “Delphina videbimus, - inquit, - umida ciim pulso || nox erit orta dic.” [Ovid.]

54)Sole fere radiis || feriente cacumina primis venat(um) in silvas || iuvenaliter ire sotebam, nec meciim famuli || nec equi' nec naribus acres

ire canes nec lina || sequi nodosa solebant. [Ovid.]

55) ... Niipta per herbas diim nova naiadiim || turba comitata vagatur, occidit in taliim || serpentis dente recepto.

[Ovid.: об Эвридике]

56)Tempora labuntur, || tacitisque senescimus annis, et fugiunt freno || non remorante dies. [Ovid.]

57)Turba ruunt in me || luxuriosa, proci:

Inque tua regnant, i| nullis prohibentibus, aiiia, Viscera nostra, Шаё || dilaniantur opes.

[Ovid.: Пенелопа - Одиссею]

58) Est pia Penelope, || lustris errante duobus

et totidem lustris j| bella gerente viro. [Ovid.] 59) Ut levis absumptis || paulatim viribus ignis

ipse latet, summo || canet in igne cinis: Sed tamen extinctas || admoto sulfure flammas

invenit; et lumen, || quod fuit ante, redit. [Ovid.]

60)Fracti || bello fatisque repulsi ductores Danaum, || tot iam labentlbus annis, instar montis equum || divina Palladis arte

aedificant sectaqu(e) || intexunt abiete costas. [Verg.]

61)Nec violae semper, || nec hiantia lilia florent;

et riget amissa || spina relicta rosa. [Ovid.]

Задание 2. Укажите значение и назовите этимологический источник русских слов.

Аллитерация; экспрессия; инверсия; инициальный; маюскульный; минускульный; лигатура; лакуна; дефис; курсив; диспут; дискуссия; лапидарный; пуризм; пагинация.

Floscflli et proverbia

A. 1) Semperqu(e) ardente camino [Iuv.]. 2) Alienos agros irri­ gas tuis sitientibus [погов.]. 3) Duobus litigantibus (certantibus) tertius gaudet. 4) Diis bene iuvantlbus [Cic.]. 5) Odor rosarum manet in manu, etiam rosa remota [ErasmJ. 6) Saepe premente deo || fert deus alter opem [Ovid.]. 7) Successore novo || vincitur omnis amor [Ovid.]. 8) Mutato nomine de te / fabula narratur [Hor]. 9) Invita Minerva (fa­ cere, dicere) [Hor.]. 10) Cena comesa (venire) [погов.]. 11) Compres­ sis manibus (sedere) [погов.]. 12) Tecto latere (abscedere) [погов.]. 13) Iove nondum barbato [Iuv.]. 14) Mutatis mutandis. 15) Etiam sanato vulnere cicatrix manet [P. Syr.]. 16) Latrante und latrat statim et alter canis [погов.].

B. 1) Usus opus movet [Ovid.]. 2) Temporis ars medicina || fere (e)st [Ovid.]. 3) Gallinae filius albae [Iuv.]. 4) Prima docet rectum || sapientia [Iuv.]. 5) Litore quot conchae, || tot sunt in amore dolores /Ovid.]. 6) Obsequium amicos, veritas odium parit [Ter.]. 7) Vetus proverbium est, gladiatorem in arena capere consilium [Sen.].

pass.: part. perf. pass. + praes, coni, глагола esse

Plqu. coni.

act.: осн. perf. + суфф. -isse- + личные окончания act.

NB! Переводить Coniunctlvus следует только в контексте. При этом надо помнить, что в независимом предложе­ нии Coniunctlvus используется для выражения пожела­ ния, побуждения к действию, приказания, запрещения, а также возможности, допущения, недоумения. Поэто­ му Coniunctlvus в независимом предложениим перево­ дится различными формами повелительного наклоне­ ния или с помощью слов пожалуй, может быть, пусть, допустим.

Задание 1. Запишите словарные формы глаголов. Выделите основы, укажите тип спряжения. Проспрягайте во временах

Coniunctlvi (act. и pass.).

Narro, taceo, cano, punio, adsum, opto, teneo, ago, finio, pro­ sum, loquor, iudico, vivo, do, placeo, quaero, evenio, arbitror, amo, exerceo, condo, reperio, colo, orior, fateor.

Задание 2. Определите форму приведенных ниже глаголов. Где возможно, дайте перевод.

Movetis, moveatis, moveris, moveras, moveres; vocatus sum, vocabor, vocarer, vocor, vocer, vocaverim, vocavero, vocavissemus; valeant, valuisti, valueritis, valerent; possemus, supersint, absit, pro­ sint, adessent; ceciderit, ceciderit; cedebat, cessisses.

Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Определите значение форм ConiunctTvi. Переведите.

1) Omnia vincit amor, || et nos cedamus amori [Verg.]. 2) Si canit arte, canat [Ovid.]. 3) Quid bonum, felix, faustum fortunatumque sit (сокр. QBFFFQS). 4) Qui dedit beneficium, taceat; narret, qui ac­ cepit [Sen.]. 5) Quid enim contendat hirundo / Cycnis? [Lucr.]. 6) Qui desiderat pacem, praeparet bellum [Вегеций]. 7) Quidquid agis, || prudenter agas || et respice finem [средневековый афоризм]. 8) Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris [император Север ap. Larnpr.]. 9) Si quis non vult operari, nec manducet [Еванг.]. 10) Saepe stilum vertas! [Hor.]. 11) Solem quis dicere falsum / Audeat? [Verg.]. 12) Suum quisque igitur noscat ingenium acremque se et bonorum et viti5rum suorum iudicem praebeat [Cic.]. 13) Ut desint vires, || tamen est laudanda voluntas [Ovid.]. 14) Feci, quod potui, || faciant meliora potentes. 15) Hoc volo, sic iubeo, || sit pro ratione voluntas [luv.]. 16) Omnia possideat, || non possidet aera Minos [Ovid.]. 17) Aetas prima canat || Veneres, extrema tumultus [Prop.]. - Cp. Amorem canat aetas prima [А. С. Пушкин «Евгений Онегин»]. 18) Villam aedifican­ dam si locabis novam ab solo, faber haec faciat...: parietes omnes, ...

focum, ianuam maximam et alteram, quam volet dominus, fenestras [Cato]. 19) Cum aequali cura linguam utramque Graecam et Latinam discamus\ [no Quint.]. 20) Sit laudata virtus eorum (,grammaticorum), qui potentiorem facere linguam Latinam studebant [no Quint.]. 21) At ego otiosum sermonem dixerim, quem auditor suo ingenio intellegit [Quint.]. 22) Firmitas mentis ... corporis viribus non sit inferior [Apul.]. 23) Adsentatio, vitiorum adiutrix, procul amoveatur, quae non modo amico, sed ne libero quidem digna est [Cic.]. 24) Mihi quidem

in vita servanda videtur illa lex, quae in Graecorum conviviis obti­ netur. “Aut bibat, - inquit, - aut abeat!” Et recte [Cic.]. 25) Pro digni­ tate cuique tribuatur [Cic.]. 26) Meminerimus autem etiam adversus infimos iustitiam esse servandam [Cic.]. 27) Num tibi perturpe aut per­ flagitiosum esse videatur? [Cic.]. 28) Donis impii ne placare audeant deos! Vir nemo bonus ab inprobo se donari velit! [Cic.]. 29) Tempe­ rantia pacem animis afferat [Cic.]. 30) Temperantia sit moderatrix om­ nium commotionum [no Cic.]. 31) Cur non potuerit patri similis esse filius? [Cic.]. 32) Sed mihi placebat Pomponius maxime, vel dicam minime displicebat [Cic.]. 33) Sed institutam disputationem reverta­ mur [Cic.]. 34) Tam felix utinam, || quam pectore candidus, essem! [Ovid.]. 35) Quis neget, eximiam quoque gloriam saepius fortunae, quam virtutis esse beneficium? [Curt.]. 36) Quo deus et quo dura || vocat Fortuna, sequamur! [Verg.]. 37) Cras amet, qui nunquam amavit, quique amavit, cras amet [Pervigilium Veneris]. 38) Sint Maecenates, || non deerunt, Flacce, Marones [Mart.]. 39) Nucleum qui vult esse (= edere) e nuce, frangat nucem [Plaut.]. 40) Nunc daret aiidaces || utinam mihi Daedalus alas! [Ovid.].

41) Hanc tua Penelope || lento tibi mittit, Ulixes! Nil mihi rescribas; || at tamen ipse veni!

Troia iacet certe, || Danais invisa puellis, Vix Priamus tanti || totaque Troia fuit.

О utinam tum, cum || Lacedaemona classe petebat, Obrutus insanis || esset adulter aquis! [Ovid.]

42) Pagus agat festum: || pagum lustrate, coloni, et date paganis || annua liba focis.

Placentur frugum || matres, Tellusque Ceresque. [Ovid.] 43) Sed satis est orare || Iovem quae ponit et aufert:

det vitam, det opes: || aequum m(i) anim(um) ipse parabo. [Hor.] 44) Optat ephippia bos || piger, optat arare caballus:

quam scit uterque, libens, || censebo, exerceat artem. [Hor.] 45) Di meliora ferant, || nec sint mihi somnia vera,

quae tulit hesterna || pessima nocte quies. [Tib.]

Задание 4. Определите этимологический источник данных русских лексем. Укажите значение каждого слова.

Альбом; акварель, акватинта; анималист; антик; арка, арка­ да; барельеф, горельеф; волюта; витраж; гемма; колер; колорит;