40

критериев при выборе игрушки, которое зачастую приводит к выбору вышеупомянутых антиигрушек.

С1 июля 2012 года вступил в силу Технический регламент ТР ТС 008/2011 «О безопасности игрушек» с целью установления на единой таможенной территории Таможенного союза единых обязательных для применения и исполнения требований к игрушкам, обеспечения свободного перемещения игрушек, выпускаемых в обращение на единой таможенной территории Таможенного союза.

При сертификации игрушек учитываются такие пункты как: воспламеняемость, физические

имеханические свойства, химические свойства, токсиколого-гигиенические показатели, маркировка. [1, С.4-7].

Однако сертификация не учитывает воздействие данных игрушек на детскую психику. Таким образом, мы видим, что ответственность за выбор игрушек полностью перекладывается на родителей, бабушек и дедушек, а также специалистов дошкольных образовательных учреждений (ДОУ).

Спомощью модифицированной анкеты «Ваш ребенок и его игрушки» (Смирновой Е.О.) мы изучали частоту покупок, а также мотивы покупки игрушек, виды игрушек, покупаемые родителями, количество игрушек в комнате ребенка, участие родителей в игровой деятельности ребенка, любимые игры и игрушки детей, а также критерии, которыми руководствуются родители при выборе игрушек.

Рассмотрим вопрос №4 «Проставьте ранги (от 1 до 9) критерии руководства при покупке игрушки ребенку (1-самый значимый, 9 –самый незначимый)». Так, по итогам ранжирования на первом месте оказались критерии «желание ребенка», «цена» и «качество», в то время как «страна-изготовитель» и «наличие скидок» являются самыми незначимыми:

Таблица 1 - Ранжирование критериев руководства при выборе игрушек

№Критерий

1желание ребенка

2Качество

3Цена

4наличие развивающей функции

5Дизайн

6возрастные рекомендации

7известность марки

8страна-изготовитель

9скидки и бонусы при покупке игрушки

Также, исследование показало, что 59 человек покупают игрушки своим детям не реже 1 раза в месяц, что составляет 68%, в то время как 16 покупают минимум один раз в неделю (18%), 11 человек приобретают игрушки только на праздники (13%), и только 1 родитель не покупает игрушки (1%).

На вопрос «Участвуете ли вы в играх вместе с ребенком?» 37 человек (42%) ответили, что всегда играют, 42 человека (48%) ответили, что играют с ребенком иногда, хотя чаще он играет с братьями, сестрами или один, и 8 человек (10 %) ответили, что не играют с детьми, с ними играют няни, бабушки, дедушки.

На вопрос: «Какие игрушки Вы приобретали для своих детей в течение последних 6 месяцев?» большинство ответов принадлежит типам «куклы и пупсы» (30%), «технические игрушки» (23%) и «развивающие игрушки» (17%).

211

И на вопрос: «В какие игры играет ваш ребенок дома («дочки-матери», «войнушка», «детский сад» и т.д.)» 80% (70 человек) опрашиваемых ответили, что их дети играют в игры на планшете, телефоне или (реже) на компьютере, и только 15% (13 человек) отметили сюжетно-ролевые игры в реальном времени, оставшиеся 5% (4 человека) утверждают, что их дети предпочитают настольные игры, чтение и др.:

Вопрос №6. "Игры детей дома"

Электронные игры на планшетах, телефонах, компьютерах и прочих

устройствах

80%

Рисунок 2 – Игры детей дома.

По данным исследования, можно утверждать, что взрослые уделяют недостаточно внимания как выбору игрушек, так и сопровождению игровой деятельности. А также мы нуждаемся в формировании и распространении четких критериев оценки игр и игрушек, с точки зрения влияния на физическое и психическое здоровье.

Литература

1.Технический регламент таможенного союза ТР ТС 008/2011 «О безопасности игрушек». 2011. - 20 с.

2.Выготский Л.С. Игра и ее роль в психическом развитии ребенка // Вопросы психологии. 1966. - №6. - С.62-76.

3.Мухина В. С. Возрастная психология: феноменология развития, детство, отрочество: Учебник для студ. вузов. - 4-е изд., стереотип. - М.: Издательский центр «Академия», 1999. - 456 с.

4.Урунтаева Г.А. Дошкольная психология:Учеб. пособие для студ. сред. пед. учеб. заведений. - 5-е изд., стереотип. - М.: Издательский центр «Академия», 2001. - 336 с.

5.Лаврентьева Т.В., Смирнова Е.О. Дошкольник в современном мире. Книга для родителей. М.: Дрофа, 2008.

212

С.К. Дарибаева, Г. Илипова

СТУДЕНТТЕРДІҢ МЕКТЕП МЕДИАЦИЯСЫ ҚЫЗМЕТІНДЕ ЖҰМЫС ЖАСАУҒА ДАЙЫНДЫҒЫ

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы мемлекетінде жас балалар және жасөспірімдер арасында (ұрлық, бұзықшылық, зорлық-зомбылық) саны артуда. Үлкендер жасөспірімдірдің арасындағы агресивті мінез құлықты балалармен қалай жұмыс істеу керектігі жайлы жанжақты ізденістер үстінде. Кейде оқушылардың арасындағы конфликтілер де араша түсер ешкім болмағандықтан, өрши түсіп, арты ауыр қылмыстарға әкеп соғады. Осындай жағдайларға жол бермес үшін шетел мектептерінде арнайы медиация орталықтары бар. Бізге де сондай медиация орталықтары келіп жатыр. Яғни, мектептегі мәселені сотқа жеткізбей шешу, бітімгершілікке шақыру жүйесі енді мектептерде де жүрмек.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына жолдаған жолдауында «Біз аға ұрпақты, ана мен баланы, жастарды қамқорлық пен ілтипатқа бөлейтін әлеуметтік бағдарланған қоғам, ел халқының барлық жолдары тұрмысының жоғары сапасы мен алдыңғы қатарлы әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ететін қоғам құрамыз» деген. [1]. Бұл, яғни бәсекеге қабілетті ел болу үшін жас ұрпақты тәрбиелей білуіміз керектігі. Балаға тәрбие беріп, өмірге қосуы, ол – ата-ана мен мектеп әкімшілігінің жауапты ісі. Сондықтан да, бұл қоғам дертін дер кезінде алдын алу қажет.

Қазіргі жағдайда жоғары мектеп дамуында уақыт талабына сай жоғары білікті маман даярлайтын оқыту әдістерін зерттеу, болашақ кәсіп иелерін тәрбиелеу басты мәселердің бірі болып отыр. Болашақ мамандарға қойылатын мақсат-міндеттердің күннен-күнге өсуі жоғары оқу орнындағы оқу процесінің тиімділігін арттыру үшін үлкен ізденіс пен шығармашылық қалыптасу жолын талап етеді. Сондықтан да, студенттердің жоғары оқу орнына бейімделу процесіндегі қиындықтарға көп көңіл бөлу, оған мейлінше үлкен мән беру студенттің маман ретінде қалыптасуына, дамуына, болашақ іс-әрекетінің тиімділігіне ықпал етеді. Сол үшін кәсіби бейімделу процесінің жалпы және нақты сұрақтарын шешу ғылыми дәлелдеуді қажет етеді. Осы ғылыми дәлелдеу кезінде кәсіби бейімделу процесінде тұлғаның кәсіби мәнді құндылықты бағдарларын зерттеу қажеттілігі туындайды [2].

Студенттік кезең – бұл ерекше әлеуметтік мәдениет, жоғары білім беру институтымен біріктірілген адамдардың қоғамы. Тарихи жағынан бұл әлеуметтік-кәсіби құрылым бірінші университеттердің пайда болу уақытынан, 11-12 ғасырдан басталады. Студенттер бағыттылықпен білімді және кәсіби біліктілікті жүйелі меңгеретін, оқу еңбегімен айналысатын адамдар тобы. Әлеуметтік топ ретінде ол кәсіби бағыттылықпен, келешек кәсібіне деген қатынастың қалыптасуымен сипатталады. Соңғысы мамандық қоятын талаптар мен кәсіби іс-әрекет жағдайларын білуді қажет етеді.

Жоғарғы оқу орындарында білім алып жатқан студенттер үшін таңдау пәні конфликтология негіздері таңдалады, болашақта конфликтілік жағдайларды шешу бойынша іс-шаралар негізінен проблемалық курс түрінде жүзеге асырылады. Ол сондай-ақ семинар сабақтар, пікірталастар, рефлексиялық семинар, қашықтықта оқыту сабақтарын, кеңестер, тренинг, мастер-класстар, проблемалық оқыту, ұйымдастырушылық қызметіндегі ойындар, дәрістер арқылы талданып, тәжірибеленеді. Студенттердің кәсіби дайындығы алған білімдерін диагностикалау мен тәжірибеден өткізуді көздейді.

Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік кризистік процестер адамдардың психологиясына кері әсер етіп, олардың бойына ашушаңдық, қатыгездік және т.б. жағымсыз қасиеттер тудырады [4]. Бүгінгі таңда конфликтілер жан-жағымыздағы күнделікті шындық болып отыр. Әсіресе мектеп қабырғасындағы оқушылар арасындағы конфликт мәселесі өзекті болып саналады.

Конфликт (латын тілінен аударғанда conflictus – «қақтығыс») – асқыну қаупі бар келіспеушілік, дау, ұрыс; өте күрделі және көпжоспарлы әлеуметтік феномен. Ол адамдар

213

арасындағы өздерінің қызығушылықтары мен мақсаттарына жету жолындағы келіспеушіліктердің көрінісі. Конфликт түрлі себептер мен мотивтер арқылы туындайды [5].

«Дені сау тәнде – дені сау рух болады» - деп түсінді ежелгі ойшылдар. Балаларда барлық ішкі күштер мен психикалық процестер тепе-тең сақталған дені сау психикасы болуы керек. Ол адам әрекетінің мінез-құлық пен қызметінің адекватты сыртқы жағдайларын қамтамасыз етеді. Шығыстың ойшылдары психика денсаулығына сәттіліктің 90, тіпті кейде 100 % тәуелді екенін айтады. «Жағымсыз импульстер» - ашу, қорқыныш, үрей, қызғаныш, писсимизм және оқушыларға тән басқа да ішкі жағдайлар психикасының белгілі бір дәрежеде ауруға ұшырауының белгісі. Бұндай ауытқушылықтардың пайда болуына бірденбір себепші болып табылатындар бұл – ішкі жан-дүниенің рухани қанағаттанбаушылығы, пайда болған конфликтілік жағдайлардан шығудың жолдарын білмеу, оның негізінде болатын тұлғалық, тұлғааралық келіспеушіліктер, стресс. Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мағлұматтары бойынша, барлық аурулардың 45%-і осы ішкі жайсыздықпен, келіспеушіліктермен байланысты болмақ. Адамзаттың 80% қорқыныш пен үрейде өмір сүреді [6].

Педагог пен оқушылардың арақатынасы әрқашан көптеген күтпеген жағдайларға толы. Үнемі болатын рухани өсу, мінездің қалыптаса бастауы (мектеп жасындағы байсалдылықтан жасөпірім жасындағы күрт өзгерістерге дейін), көңіл күйдегі ауытқулар (өзін еркін сезінуден ызаланғанға дейін) лезде талдауға келмейтіндіктен, ұстазға бір қарағанда оқушылармен жақсы қарым-қатынасы өзін тыныштандыруға мүмкіндік бермейді, себебі нақты әр жағдайда педагог қарым-қатынаста тура бағытты табуы керек. Педагог пен оқушы қарым-қатынасы өз алдына бір-бірімен байланысқан және өзара шартты тізбек болып, түрлі формалар мен жағдайларда жүзеге асады. Бұл тізбекте мұғалім ерекше рөл атқарады. Осындай құндылықтарды бойына сіңіру үшін әрбір студент талмай еңбектену керек.

Ел президенті мақаласында медиация мәселесіне ерекше көңіл бөлінген. Ал медиация

– тараптардың ерікті келісімі бойынша жүзеге асырылатын, олардың өзара қолайлы шешімге қол жеткізуі мақсатында үшінші нейтралды, бейтарап тараптың – медиатордың жәрдемдесуімен тараптар арасындағы дауды реттеу рәсімі. Әсіресе, оны алдағы уақытта арақатынастары сақталуы қажет адамдардың арасындағы қатынастарын қалпына келтіру қажет жағдайларда пайдаланған тиімді [7].

Кейбір елдерде медиация соттың талқылауымен қатар конфликтілік жағдайларды реттеуде қолданылатын ерекше нысан болып табылады. Одан тыс, шетелдерде ол бұрыннан түрлі мемелекеттік құрылымдар мен жеке фирмалар айналысатын елеулі бизнеске айналған. Ең танымалдылардың арасында Ұлыбритания, Италия, АҚШ, Франция елдерінің медиация орталықтары бар. Статистика бойынша, медиация арқылы барлық даулардың 40 пайызы өтіп, олардың 85 пайызы оң қорытынды береді екен [8]. Біздің ұлттық заңнамамызда медиация институты «Медиация туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 28 қаңтардағы заңымен реттелген. Заң медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, оны жүргізу қағидаттары мен рәсімін, сондай-ақ медиатордың мәртебесін айқындайды [9]. Аталмыш рәсім жеке және заңды тұлғалардың қатысуымен болатын азаматтық, еңбек, отбасы және басқа құқық қатынастарынан пайда болатын дауларды өркениетті әрі жедел жолмен реттеуге мүмкіндік береді.

«Медиация туралы» заң АҚШ, Англия, Франция, Гермения елдерінде кеңінен қолданылады. «Медиация» сөзі ағылшын тілінен алынған. Ол кез келген дауды оған ешқандай қатысы жоқ үшінші бір адамныңмедиатордың араласуы арқылы альтернативті түрде реттеу деген мағынаны білдіреді [9]. Яғни медиатор дегеніміз – өзара жанжалдасушы не дауласушы арасындағы даулы мәселелерді олардың өздерін қатыстырып отырып шешетін маман.

Медиацияның қызметі туындаған дау сұрақтарын бітімгершілікке жеткізеді. Медиация мынадай қағидаттар негізінде жүргізіледі:

Медиация мынадай қағидаттар негізінде жүргізіледі: 1.Еріктілік;

214

2.медиация тараптарының тең құқылығы;

3.медиаторлың тәуелсіздігі мен бейтарраптылығы;

4.медиация рәсіміне араласуға жол бермеушілік;

5.құпиялылық [9].

Мектеп медиациясы қызметі – әр түрлі деңгейдегі оқу-тәрбиелік үрдісінде орнаған қақтығыстарды бітімгершілікке келу арқылы қатысушылардың қанағаттылықтарын біріктіру үрдіс. Мектеп медиациясы арқылы оқу-тәрбиелік іс-әрекетте тәрбиенің жоғары дәрежелі көрсеткішіне жетуге болады.

Мектеп медиациясының мақсаты:

-тұлғаның әлеуметтік дамуына негіз болатын адамгершілік және тату-тәтті орта құру;

-конфликтілік жағдайларда мәдениетті, сыйласымды, басқа бір екінші адамға зиянын келтірмейтін, адамгершілік қасиеттер арқылы тәрбиелеу;

-жалпы білім беретін ортаға қатысты балалардың, оқушылардың, отбасы, педагогтар мен тәрбиелеушілердің, мектеп әкімшлігінің, психологтардың, әлеуметтік қызметкерлердің, әлеуметтік психологтардың, мектп инспекторларының және т.б. өмір сүру сапасын жақсарту

[10].

Жалпы білім беретін мекемелерде негізгі іс-әрекет субъектілерін төртке бөлуге болады: оқушы, оқытушы, ата-аналар және мектеп әкімшілігі. Осы субъектілер арасындағы түсініспеушіліктерге байланысты конфликтілік жағдайлар былай бөлінеді: оқушы - оқушы, оқушы - оқытушы, оқушы - ата-ана, оқушы - мектеп әкімшілігі, оқытушы – оқытушы, оқытушы – ата-ана, оқытушы – мектеп әкімшілігі, ата-ана – ата-ана, ата-ана – мектеп әкімшілігі, мектеп әкімшілігімектеп әкімшілігі [10].

Мектеп медиациясы қызметі қатаң регламентті құрылымды қажет етпейді. Мектеп медициясы қызметіндегі адам заңды тұлға немесе арнайы білім беру ұйымдарының қызметкерлері болуы міндетті болып табылмайды. Мектеп медиациясы қызметіне білім беру ұйымындағы қызметкерлерін, балаларды және де олардың ата-аналарын да кіргізуге болады. Мектеп медиациясы қызметіне қажетті басты шарт – ол оқу-тәрбиелік үрдісіндегі қажетті жағдайлар. Мектеп медиациясы медиаторлардың көмегімен арнайы деңгейлер ақылы жүзеге асырылады.

Мектеп медиациясы балаларды тәрбиелеуде мынадай міндеттерді атқарады:

-балаларды өзін-өзі бағалауға, құрметтеуге үйрету;

-балаларда белсенді өмір салтын қалыптастыру, бойына жауапкершілік сезімін

дамыту;

-өз бойындағы қабілеттерін ашуға көмектесіп, дамуына жол сілтеу;

-басқа адмадарға сыйластық танытып, тыңдай білуге, сезінуге, ол адамды бағалауға

үйрету.

Мектеп бітімгері арқылы оқушылар арсындағы 10 конфликтінің 7-і бейбіт түрде шешілетінін мектеп медиациясы дәлелдеді [11]. Өз бетінше конфликтілерді шешуде балалар оқытушыға қарағанда медиаторға үлкен сенім артып, өздерін еркін сезінеді. Мектеп қабырғасында конфликтілерді шешу жолында мектеп медиациясы өте маңызды рөл атқарады. Медиатор көмегімен медиация тәжірибесінен өткен оқушы алдағы уақыттағы конфликтілерді өз бетінше, байыппен немесе бейбіт түрде шеше білуге дағдыланады. Медиация тәжірибесінен өте отырып, олардың өмірлік ұстанымдары мен қоғаммен қарымқатынасы жақсы жаққа қарай өзгереді. Мектеп медиациясы қалыпты орнаған мектептерде оқу үрдісінде дені сау және оқушылар арасында татулық орнаған орта көрініс табады.

Болашақта мектеп медиациясы қызметін қолға алып, игеретін студенттің мынадай құзыреттері болуы керек:

Білуі керек:

1.Әлеуметтік және білім беру ортасында медиацияны қолдану ерекшеліктерін және конфликтілерді жекелеген санаттарына қарай бөліп қарастыруды;

2. Медиация үрдісінің жүргізілу ережесін. Жүзеге асыруы керек:

215

1)конфликтілерді жекелеген санаттарына қарай медиацияны пайдалану және кеңес беруді ұйымдастыруды;

2)конфликтіні диагностикалауды;

3)конфликтінің пайда болу аясынан шеттемей, медиация тәртібін ұйымдастыру және

жүргізу;

4)Келісім рәсімін жүргізу.

Қабілетті болуы керек:

-конфликтілерді бейбіт түрде шешуді;

-конфликтілердің алдын алу және басқаруды;

-Кез келген жағдаяттарда бейбіт әрі тиімді қарым-қатынас орнатуды [14].

Бұл педагогикалық университеттерде әлеуметтік-гуманитарлық және психологиялықпедагогикалық және мәдени-білім беру ортасы арқылы конфликтілерді шешу бағдарламасы бойынша бакалавр және магистратура дәрежесінде білім беру және кәсіби медиаторлар дайындау педагогикалық жоғары оқу орнының негізін құрайды.

Педагог-психологтар әр түрлі кезеңдегі жастардың бейімделуі кезінде пайда болатын проблемаларды шешіп және кеңестер беріп қана қоймай, сонымен қатар сол сыныптағы балалардың ішінен дарынды, қиын балаларды анықтап әрқайсымен жеке сұқбатаса отырып кеңес беруі қажет.

Медиацияны білім беру, тәрбиелеу процесіне ендірудің маңызы зор. «Медиация мектепке не үшін қажет?» - деген сұраққа, былай жауап беруге болады: «Барлық ынталы тараптармен ынтымақтаса жұмыс жүргізіп отырған қазіргі заманғы мектеп балаға білім берумен қатар, оны толық жетілген тұлға ретінде тәриелеп шығаруды да алдына міндет етіп қойып отыр». Қазіргі сәтте білім беру ұйымдары бойынша бұл проблемамен диретордың тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары, сынып жетекшілерінен бастап, психолог, әлеуметтік педагог және кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі бөлім инспекторына дейін әр түрлі адамдар шұғылданады [12]. Дәл осындай қарапайым келіспеушіліктер мен конфликтілер қоғамның алға басуына өз кесірін тигізетіні де белгілі. Осы жоғарыда айтылғандай балалармен тәрбие жұмысын жасау, мектепте медиацияның орнауы бүгінгі күннің қажетті және өзекті ісі болып табылады.

Мектеп медиациясы мектеп қабырғасындағы мәдениеттің жемісі болып қана қоймай, сонымен қатар мәдени ортаны қалыптастыру әдісі болып табылады. Білім беру саласындағы маңызды мәселелерді шешу үшін мектеп медиациясын енгізу маңызды болып саналады. Педагогикалық жоғары оқу орнының педагогика және психология мамандығының түлегі медиатор болуға қабілетті. Демек, педагог-психолог маманның адам баласы өмірге келгеннен оң мен солды, ақ пен қараны ажырата алғаннан бастап, келешек толыққанды азамат және тұлға болып, оның әрі қарай жетілуіне әсерін тигізеді. Психолог – отбасында ана, мектепте мұғалім, балабақшада тәрбиеші, жоғары оқу орнында оқытушы, жұмыста қызметкер, өз ісіне жауапты маман.

Әдебиеттер

1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2004 жылғы 19 наурыз. Алматы: Қазақстан, 2004. 30 б.

2.Баймырзаев Қ.М. Студентке берген сапалы білім. //Егемен Қазақстан. 2007. 16 маусым

3.Т.Т.Тәжібаев. Абай жастарды тәрбиелеу туралы. Алматы, 1964.

4.Батталханов Е.Р. «Қиын» оқушылармен жұмыс ерекшелігі: тәрбие құралы., №4, 2003. 5.Еркінбекова М.А. Саметова Ф.Т. Конфликтология (жоғары оқу орындары

білімгерлеріне арналған оқулық). Алматы., 2015 6.Муталиева Р. Жанжалдың алдын алуға психологиялық дайындық. Мектептегі

психология. 2011. №3 7.Назарбаев Н.Ә. Еліміздің болашақта гүлденуі бүгіннен басталады // Егемен

Қазақстан. 11 қазан. 1997.

216

8.Иргизбаев А. Медиацияның қоғамға қажеттілігі зор. //Нұрлы жол. 2016. 11 тамыз 9.Жүнісова Ж. Бітімгершілік қанымызда бар. //Заң газеті. 2013. 2 сәуір 10.Анцупов А.Я. Профилактика конфликтов в школьном коллективе. 11.Психологиялық қызмет көрсету // Мектептегі психология, 2006, №2, 27 б 12.Көбеев Б.С. Медиацияның маңызы. 2014. 19 мамыр. 4 б

А.К. Ескендирова, Ж.Е. Кожабекова, М.К. Ногайбаева

ПАРТНЁРСТВО ШКОЛЫ И ВУЗА КАК СПОСОБ ПОСТРОЕНИЯ ИХ ЭФФЕКТИВНОГО ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ

Образование во все времена считалось важнейшей ценностью, так как именно оно является основой экономического развития общества, одним из главных факторов социальной стабильности, источником развития интеллектуального ресурса и духовнонравственного потенциала населения. В связи с реформами, проходящими в различных сферах человеческой деятельности, необходимость модернизации российского образования приобрела особую остроту. Изменения коснулись как основных общеобразовательных, так и основных профессиональных программ. И те задачи, которые были поставлены перед отечественным образованием, потребовали как изменения содержания и технологий обучения в образовательных учреждениях, так и новых структурных и организационнофинансовых решений со стороны органов управления образованием.

К сожалению, на сегодняшний день, далеко не у всех образовательных учреждений есть необходимые ресурсы для проведения соответствующих изменений. В связи с этим, в новых условиях как никогда стало актуальным выстраивание взаимодействия образовательных учреждений с внешней средой.

Л.И. Фишман отмечает, что именно из внешней среды у организации есть возможность получить ресурсы для своей деятельности, именно в ней есть возможности для развития организации. Учитывая то, что организация существует для реализации тех или иных запросов субъектов внешней среды, и если она перестанет это делать (например, образовательное учреждение или система образования не откликается на изменившиеся запросы людей, их сообществ, государства), то станет никому не нужной, за исключением её персонала.

Соответственно, задача руководителя - выстроить взаимодействие образовательного учреждения с внешней средой таким образом, чтобы получить необходимые ресурсы для своей деятельности, для развития учреждения, и чтобы для субъектов внешней среды оно обеспечивало максимальный учёт их спроса на образовательные услуги и содействовало преодолению возможных внешних угроз.

Принимая во внимание, что взаимодействие - это взаимовыгодное согласование действий, участие в общей работе, деятельности, сотрудничество, совместное планирование, совместное осуществление и проведение различных операций, мероприятий и т.д., нужно отметить, что данный вид отношений чаще всего задаётся термином «партнёрство».

Изучая литературу по этому вопросу, мы обратили внимание на то, что большой интерес проявлен к социальному партнёрству. Оно традиционно рассматривается как форма сотрудничества в области социально-трудовых отношений. В своей работе П.А. Кропоткин подчёркивает, что именно сотрудничество является главным в борьбе за существование, что это наиболее значимый фактор развития не только биологических, но и социальных систем

[1].

217

И, несмотря на то, что говоря о социальном партнёрстве, в первую очередь, речь идёт о социально-трудовых отношениях, те принципы, на которые опирается данный вид взаимодействия, актуальны при выстраивании партнёрских взаимоотношений в различных сферах, к ним относятся, в том числе:

-равноправие сторон;

-уважение и учёт интересов сторон;

-заинтересованность сторон в участии в договорных отношениях;

-обладание представителями сторон полномочиями;

-добровольность принятия сторонами на себя обязательств;

-реальность обязательств, принимаемых на себя сторонами и т.д.

Ф. Котлер, Н. Ли в своей работе «Маркетинг для государственных и общественных организаций» отмечают, что подход в профессиональной деятельности, основанный на партнёрстве, в том числе, между агентствами государственного сектора и компаниями частного сектора, а также некоммерческими организациями, приносит многогранный эффект. Согласно приведённым ими данным, все организации, давая что-то своему партнёру, могут получить что-нибудь ценное взамен, если такие обмены происходят и поддерживаются в течение определённого периода времени. Задача организаций иметь чёткое представление о том, какие ресурсы им требуются от другой стороны и какие из их ресурсов могут вызвать интерес у противоположной стороны, а ещё лучше понять: какие интересы стороны партнёра способна удовлетворить только ваша организация [2].

Партнёрство может быть как долгосрочным, так и краткосрочным. Помимо этого, авторы отмечают, что при выстраивании партнёрских взаимоотношений, сторонам необходимо учитывать ряд факторов:

-партнёрство требует более значительных затрат времени, чем действия в одиночку: затрат времени на поиск партнёра, на изучение партнёрами друг друга, на совместное принятие решений и на одобрение результатов;

-партнёрство, как и любые отношения, для достижения успеха требует взаимных компромиссов;

-партнёр может попасть в непредвиденные обстоятельства, которые, при наличии негативного характера, могут, в том числе, повлиять на выстроенное взаимодействие, а также на другого партнёра;

-каждая из сторон партнёрства находится в тесном взаимодействии с внешней средой, что предполагает наличие конкуренции и т.д.

Таким образом, в более широком понимании «социальное партнёрство представляет собой тип социального взаимодействия многообразных институтов власти, бизнеса и общественных групп гражданского общества, которое позволяет им свободно выражать свои интересы и находить цивилизованные способы их гармонизации и реализации в процессе достижения общей цели» [3].

Так, А.П. Егоршин, говоря о сотрудничестве как стратегическом и долговременном партнёрстве, отмечает, что оно приобретает иногда первостепенное значение, обусловленное прежде всего следующими причинами: общностью проблем, стоящих перед образовательными учреждениями; возможностью взаимного наращивания потенциала друг друга; ограниченностью ресурсов на маркетинг и т.д. Е.Ю. Пряжникова, Н.С. Пряжников, раскрывая смысл взаимодействия, подчёркивают, что он не в том, что выполняются общие задачи, а в том, что общая задача (цель) разбивается на частные задачи и далее определяется, какой социальный институт эти частные задачи должен выполнять. И уже затем решается, как лучше эти частные задачи выполнить, а итогом является достижение общей цели [4].

Именно взаимодействие различных коллективов, в том числе, школьного и вузовского, способно обеспечить возможность всестороннего развития личности, создать условия для многообразной деятельности, так как вне деятельности невозможно формирование собственного социального опыта и активной жизненной позиции учащегося. Активность обеих сторон взаимодействия, положительное взаимное влияние друг на друга, адекватность

218

их оценок и самооценок, доверительность и демократизм взаимоотношений и т.д. дают наибольшую эффективность для развития личности и коллектива. Соответственно, выстроенное взаимодействие между школой и вузом, в том числе, и по вопросам профориентации, обеспечивает высокую результативность по данному направлению работы: сотрудничество позволяет производить обмен передовым опытом, совершенствовать содержание, формы и методы работы, стимулировать дальнейшее совершенствование обучения и воспитания молодёжи.

По мнению Р.Г. Сабировой, «взаимодействие - это решение сторонами вопросов, которые до сих пор не нашли своего осуществления», это «действие одной из сторон на предложение другой, при котором участники обмениваются качествами, и происходит обогащение сведениями о партнёре, комплиментарное и приобретение сторонами некоторого совместного достояния». Из приведённой информации можно сделать вывод, что выстроенная совместная работа школы и вуза, в том числе, по оказанию помощи учащимся в профессиональном самоопределении, в реализации для них профориентационной работы, будет способствовать осознанному выбору специальности/направления подготовки и успешному трудоустройству в дальнейшем.

Проанализировав литературу по проблеме исследования и опираясь на собственный опыт взаимодействия со школами города, можно сделать вывод, что оптимальным полем взаимодействия школы и вуза целесообразно рассматривать профориентационную деятельность. Школе важно, чтобы к завершению обучения, у учащихся старших классов было развито умение делать выбор, в том числе, и своего дальнейшего профессионального пути, включая решение по возможному варианту продолжения образования. Несмотря на введение профильного обучения, которое по сути своей должно способствовать развитию этого умения и является бесценным фундаментом для профориентации, как уже было отмечено, далеко не у каждой школы есть необходимые ресурсы, чтобы это реализовать. Таким образом, для общеобразовательного учреждения выходом из сложившейся ситуации будет выстроенное взаимодействие с высшим учебным заведением в сфере профориентации: при грамотно выстроенном взаимодействии именно высшая школа может предоставить необходимые ресурсы [5].

Интерес вузов в этом взаимодействии также связан с профориентационной деятельностью. Несмотря на то, что далеко не все авторы акцентируют внимание на причинах со стороны вуза в выстраиваемом взаимодействии со школой, наш опыт работы и проанализированные теоретические источники, показывают, что в настоящее время для высшей школы первостепенно важно взаимодействие с общеобразовательными учреждениями в сфере профориентации. Находясь в условиях жёсткой конкуренции и длящаяся уже длительное время демографическая яма, подталкивают высшие учебные заведения проводить различные профориентационные мероприятия, реализуя которые, они получают необходимый доступ к аудитории старшеклассников.

Принимая во внимание приведённую информацию, можно сделать вывод, что партнёрство двух образовательных учреждений (в частности, школы и учреждения высшего профессионального образования) целесообразно рассматривать как взаимовыгодный обмен различными ресурсами для достижения значимых для обеих сторон целей. Учитывая, что учреждения общего и высшего профессионального образования представляют две последовательные и преемственные подсистемы образования, в качестве основного поля партнёрского взаимодействия вуза и школы целесообразно рассматривать профориентационную деятельность, поскольку именно в этом поле, в значительной степени определяющем переход одних и тех же потребителей из учреждения одной подсистемы образования в учреждение другой подсистемы, следует определять значимые для обеих сторон цели взаимодействия и ресурсы, подлежащие обмену в рамках данного взаимодействия.

Таким образом, повышения результативности профориентационной работы в процессе взаимодействия между школой и вузом можно добиться только через построение

219

партнёрских взаимоотношений, предполагающее выявление и учёт основных целей деятельности каждой из сторон, реализации которых может способствовать данное партнёрство. Определив цели, важно определить ресурсы, которые могут подлежать взаимовыгодному обмену в процессе этого взаимодействия.

Литература

1.Кропоткин П.А. Этика / П.А. Кропоткин. - М. : Наука, 1991. - 454 с.

2.Котлер Ф. Маркетинг для государственных и общественных организаций / Ф. Котлер, Н. Ли ; под ред. С.Г. Божук. - СПб. : Питер, 2008. - 384 с.

3.Модель Б. «Пойми меня...» Проблемы социального партнёрства в муниципальных образованиях / Б. Модель, И. Модель // Муниципальная власть. - 2002. - № 1. - С. 73-77.

4.Пряжников Н.С. Психологический смысл труда : учеб. пособие к курсу «Психология

труда и инженерная психология». - М. : Ин-т практ. психологии ; Воронеж : НПО «МОДЭК»,

1997. - 352 с.

5. Сабирова Р.Г. Взаимодействие школы и вуза в процессе подготовки учащихся к получению профессионального образования: автореф. дис. ... канд. пед. наук / Р.Г. Сабирова. - Киров, 2004. - 17 с.

Б.Ә Әмipовa, Б.Е. Caбыpбaй

ЖAҢAШA OҚЫТУДЫҢ ПCИXOЛOГИЯЛЫҚ-ПEДAГOГИКAЛЫҚ ЖAҚТAPЫ

«Қaзaқcтaн-2050» ұзaқ мepзiмдi cтpaтeгияcының мaңызды бacым бaғыттapының бipi –

бiлiм бepу caлacы бoлып тaнылды. Қaзaқcтaн Pecпубликacының Пpeзидeнтi Н.Ә. Нaзapбaeв Pecпублик. Бұлaнымәәлceмдлeeнгi жүзбәceeкгeeгeacқыaбpiудлeттa бi i30лiмeлдбepiңуқжүйaтapeciынa жкipeтгiзулдipтууpaaлыйтapмiлықтндe aқйoйғpөлaн aбтқoлapaтынды[1].

Бүгiнгi күннiң өзeктi мәceлeлepiнiң бipi – бiлiм caпacын apттыpу. Ocы мәceлeнi шeшу үшiн 2020 жылдapғa apнaлғaн бiлiм бepудi дaмыту бaғдapлaмacындa: «Бiлiмдi дaмытудың нeгiзi – иннoвaцияны eнгiзу, бiлiм бepу мeн aқпapaттық тexнoлoгиялapды жeтiлдipу бoлып тaбылaды», - дeп aтaп көpceтiлгeн. Қaзipгi кeздe Pecпубликaмыздa бiлiм бepудiң жaңa жүйeci жacaлып, әлeмдiк бiлiм бepу дeңгeйiнe жeтугe aт caлыcудa. Бүгiнгi мeмлeкeт aлдындaғы бacты мiндeт бiлiм бepу жүйeciн жaңapту бoлып oтыp. Aл, бұл мiндeт бacтaуыш бiлiм бepу жүйeciнe тiкeлeй қaтыcты дa мaңызды.

Бiз үшiн бiлiм бepу мaзмұнын жaңaшaлaндыpу, oқу үpдiciн ұйымдacтыpу тexнoлoгияcы мeн әдicтepiн жeтiлдipудiң пcиxoлoгиялық мexaнизмдepiн aнықтaу қaжeт. Қaзaқcтaн Pecпубликacындaғы бiлiм бepудi дaмытудың 2011-2020 жылдapғa apнaлғaн мeмлeкeттiк бaғдapлaмacындa 2020 жылғa қapaй eлiмiздiң бiлiм бepу жүйeci тoлықтaй 12 жылдық бiлiм бepугe көшeдi дeп жocпapлaп oтыp [2]. Бiлiм нeгiзi бacтaуыш cыныптaн бacтaп қaлaнaтыны бәpiмiзгe бeлгiлi. Eгep, жaңaшa бiлiм бepудiң пcиxoлoгиялық мexaнизмдepiн бipiншi cыныптaн бacтaп дұpыc aнықтacaқ, бұл бacтaмa өз нәтижeciн бepмeк.

Қoғaм cұpacынaн туындaп oтыpғaн тaлaпқa cәйкec oқушының oй-өpiciн дaмытып, aлғaн бiлiмдepiн өз тәжipибeciндe жaңa жaғдaйлapдa қoлдaну бiлiктiгiн, iздeнiмпaз, шығapмaшыл тұлғa қaлыптacтыpудың бipдeн-бip жoлы – жaңaшa бiлiм бepу бoлып oтыp. Oл бiлiм caлacынa көп өзгepicтep әкeлeдi, әpi бiлiм caпacын жaқcapтпaқ. Көптeгeн дaмығaн eлдep (AҚШ, Жaпoния, Гepмaния, Ұлыбpитaния, Фpaнция, Итaлия, Кaнaдa, Гoллaндия, Нopвeгия жәнe т.б.) бұл жүйeгe әлдeқaшaн көшiп тe кeттi, oны әлeмдiк тәжipибe дәлeлдeп oтыp. Бiз дe әлeмдiк тұтacтықтың бipi peтiндe, бұл мәceлeдeн шeт қaлa aлмaймыз. Қaзip eлiмiздe 12 жылдық oқыту мoдeлiнe көшкeн мeктeптep caны – 33 (2015 ж.).

220