Көктән Элдә

ХААЛҺИН САЛЛТД

Мана хальмгин өргн теегт йир сәәхн өдрмүд хавр-на- мрин цагт болна.

Өрән шар нарнла дахлцн гилтә босад һархла, өмнәс үләсн серүн салькн толһан үсиг делскәд, канкнсн үнртә аһар хамрар орж чееҗиг уутхаҗ сергәнә. тигхлә күнд урмд улм орад, мел цааранднь йовад йовх дурн күрнә.

Нег тиим өдр хаалһд йовлавдн. Нарн хурдндан орад, гу тәвх алдн болад ирвә. Нигт көк модн дотр бәәх нутгин һол селәнд ирәд машинәсн бууввдн. Энүнә дунд шахуднь сәәхн гидгәр урһасн парк бәәнә, хойр-һурвн давхр гермүдч1Н узгднә. Энд-тендан хәләхинь, инәлдҗ шууглдад көдлҗчн бәәцхәнә, хоорндан нәр-наад һарһлдад күр кеҗ йовхчн харһцхана. Эдн дунд кедунь сә.н-сәәхн болх. Яһҗ медхв, олна кергт тус кехәс, тушаһан халдахиь чигн йовцхах. тер хәләһәд шүүхлә медгтх мөн. Үнүнд бәәһәд, нүүрән хаһлад олна күүртнь орлцхла, хамдан йовад төринь шинҗлхлә, күүнә седкл-уха медҗ эс болхий? Тиим болх гиҗ санх кергтә.

1.

Сәәх-н өндр-өндр уласн болн наньчн кесг зүсн моддуд нег-негнәннь оөр даралдад зогслдна. Эднә сүүдр>нь үлү гидгәр һооһар кесн паркин хаалһс деер тусад, серү «гнә. Энд-тендәһәрнь улан, көк, цаһав болн наньчн кесг зүсн ке цецгәс үзгдә, савһр моддудик дораһар хаалһ дахулад тәвсн скамейкүд бәәнә.

■Күчәр зерглүләд багар урһасн маштг моддиг, жир /һарсн дүнгә наста цаһан буурл сахлта овгн, эгцләд хәә-

138

члж йовад, һарарн гердж хәләһәд, кесн көдлмшән зөвәрт шүүҗ шинжлв. «Му биш» гисн бәәдлтәһәр, хәәчән сүувдчкәд, тәмк оргҗ авад татад, нааран һарад йовб. Бидн өөрдәд ирхләнь, босад мендлвдн.

Өвг-н мендин хәрү өгчкәд, келв:

— Юнчн юмн өсәд өргҗәд йовхла, мел седклм байрлад бәәнә. Хәләлт, эн көкрәд урһжах моддиг, эн кесг зүсн сәәхн өңгтә цецкәсиг?.. Ямаран сәәхн. Эдниг би эврән эклҗ тәрхднь орлцлав. Эврән наснаннь туршарт хәләҗ, үлү гидг сәәхнәр цааранднь урһах санатав.

— йир сән гидг седкл тертн, тана кесн ачитн олн әмтн мартшго. Көгшә, энтн үлү гидг >парк болҗана,— гиж өмнәснь хәрү өгү-вдн.

— Мини кесн тусиг күн мартшго, би түрүгинь сәәнәр меднав. Зуг, эн паркас көлтә, Титлирия шулмсас засгла харһсан үкн үктлән мартшгов.

—таниг тедн яһҗ һундава?

—теднә әәлиг кен эс меднә? Би тедниг күн биш,

хойр көлтә чонмуд гиҗ келдг биләв. Нег дакҗ паркар йовҗ йовхииь хойр һурвн күн сәәхн-сәәхн уласдиг көрәдәд унһаһад бәәнә. Би гүүж ирчкәд: «Яһҗанат, иим сәәхн урһц кү.н тәәрж үрәдви? Үнүгитн эзднь кесг җиләс нааран тәрәд, күч-көлсән әрвллго асрад урһасн модмуд, тансиг керәдтхә гиж урһасн юмн биш!» — гиҗ намаг эврәһәрн келхлә, теднә негнь хаҗудан бәәсн бууһиннь хундгар толһаһарм бәрүлҗәһәд цоква. Цаарандньяһсан медхшпв, ямаран удан ухан уга кевтсәнчн медшив. Харңһу сө гертән бәәҗв: толһам дииирәд бәәнә. Лакҗ унтснгов. Өрүн ерлә босад, өцклдүрк һазртан ирхләм, долан модиг тәәрәд авад әрлҗ. «тансин һацамд, долан модна ормд далн мод суулһсв», гиж. келчкәд, сурһулин бичкн күүкд дахулж авч ирәд, далн бура тәрүв. Хәләтн, тер зогсҗацхана. Дакҗ тер «чонмудур» өөрддгән уурув. Нег мод тәәрхләнь, арви мод тәрәд, арвн мод

көрәдхләнь, зууг суулһад йовдг болув.

—Теднлә та эврәннь гүн ухаһар ноолдад, паркан өмнкәонь сәәхрүлжт.

—Маадан күндтә Алексей Максимович горькнй кө-

вүидан игҗ бичсн болдг: «Чи йовҗ одвч, болв, чини тәрсн цецгәсчн үлдв, урһад бәәнә».

— тигж келсн орта, терүг медх кергтә,— гиҗ өвгнд урмд өгч мана негнь келв.

— Түдү мет, мини ард эн парк меңкинд көкрәд.улм

139

сәәхрж урһх,— гигәд өврн цааран давад һарв. Дакад саахндак кевәрн баглрҗ урһсн моддиг одад кирһв.

Асхн болҗ йовна, деед бийәс серҗңнсн салькн һархла, модна хамтхсд нег-негән көндәһәд, арһул шимндҗ бәәх мет ә соңсхад бәәв. Цеврләд орксн у хаалһар хойр күн аашна. Тедн хоорндан күүндлдәд, инәлдәд йовцхана. Негнь киилгиннь захиг ил тәвчксн баахн тиим наста1 күн, хажудкнь—хөрәд күрсн дүңгә күүкн. Эдн өмнәнзогсҗасн хойр — һурви медәтә улс үзчкәд, дууһан арһулдад, йовдлан номһрулад, мендлцхәв. Көгшд баһчудт харү өгчкәд, эднүр зөвәр удан хәләцхәв. Хойр үр цааран һарн, биилдг һазрур эргв. Күүкнә толһа деер йовсн көк шеемг альчур өмнәснь үләсн салькнд онһцнн җилк мет делсәд йовб. Ардаснь хәләҗәсн көгшд хоорндан үг келәд инәлдв. Яһҗ медхв, эдн эврә баһ цага тууҗан санцхасн, эс гиҗ ода өсҗ йовх баһчудин җирһлд бахтцхасн чигн болх.

Удсн уга, парк амрхар ирсн улсар дуүрәд бәәв. Нежәдәр, хошадар болн оларчн йовдгнь дала. Кеспнь ха- ■алһин ирмәг дахулад, хамтхста модн дор тәвсн скамейкүд деерчн сууцхана.

Биилдг һазрас духовой оркестр сәәхн айс татна, радио түдүхнәс сүл зәңг соңсхна, кинотеатрип өөр радиол үлү гидг байрта ду дуулна. Эднә 'алькинь соңсхаи медҗ. чадад, зәрмснь алңгтрцхана.

Өндр модна вөр иег мк нурһта шар күүкн ирәд суув. Чирәнь атхр, күүнәс керүл үзәд һарсн бәәдлтә. Өөрән бәәсн медәтә улсас ичх-һутх өңгчн һархш. Шамин герлд. хәләхлә, толһаннь шар үсән долдалчкад, ора деерән чомпалһчкҗ, маңгнаннь күмсг бол-н нүднәннь сормсг хойриг чилм хар ширәр ширдчкәд, тоһш болсн хамр дорнь бәәх сөрсхр хойр урлнь мел улан төөн болад бәәнә. Хая-хая көл деерән батхя ирәд суухла, түргн көөҗәх мөрн кевтә чавчхлзад одна. тигчкәд, хәрү өмнк кевәрн һазр хәләһәд, тагчг һурниһәд сууна.

Игәд зөвәрт күүкиг сууһад орксн цагт, толһаннь үсәп тергнд ачон өвснә бәәдлтәһәр савилһҗ урһаһад орксн нәрхн хар күн ирҗ йовна. Эн ик гидг хойр башмгта,. шалвриннь шуңһцгнь кезәңк хальмг күүкд улсин шиврлгәс әрә у. Күүкнә өөр ирәд суучкад:

— дегәлә, саак һазртан суунчи? Би ч>амаг үнд бәәхгиҗ йовлав.

140

Легәлә өмнәснь хәрү өгсн уга, улм өмнкәсн давуһар атисн бәәдл һарад одв.

Нәрян хар Дегәлән хойр һарас авчкад:

—Яһвчи, юн болҗ одв?

—Саахнда би чамаг хәәһәд танаһур одлав. Чини экчн бийим му келәд, «көвүнәнм толһа эргүлҗәнәч гигәд»,

хвөчкв.

,— Уурич зуг, көөсн уга болх.

—Көөчкв гинәв, Корск. Үнәр келҗәнәв.

—Яһҗ көөз?

_ Гар гертәсм, бичә үзгд ү.нәс хооран, иим «шулмин

бәәдлтә юмн, гив.

— Чи хаҗһр келҗәнәч, мини эк «гар» гиҗ келшго зөвтә.

—«гар» эс гивчн, «һар» гив.

—Не, терлм. Чамаг «гар» гиж көөсн юмн угалм,

«һар» гижлм.

— «һар» гисн дорхнь «гар» гисн нанд сән болҗ мед-

гднә, -культурнлм тер.

— Не, сән. Би экдән келов. Үүнәс хооран келсн күүким культурн кевтәһәр көөҗ һарһжатн: «гар» гигәд,

«һар» гиҗ бичә келтн, — гисв.

Эн игҗ келчкәд хоосн суулһин көндә дууна әәтәһәр

хәңкнәд инәв.

— Чи бийим бичә наад бәр! «Ода арһчн бәәнү» гиҗәхч. Би чини экәсчн әәшгов, гертчн орчкад, һарлго бәәхлә тигәд медхч... Бичкн арлин өөр юн болсинь мар-

тчквчи?

— Чама кен .наад бәржәнә. Сәәхн иньгн минь, ю келҗәхән медҗәнчи? Күүкд улс аюдан одхларн, ю молвчн һарһдмн. Арһулджа, өмнчн цаг дала. тер көгшн эмгнә келон үгд юунднь һунднач?

—Терч.н бийим юңгад шулмин бәәдлтә гинә?

—Мини экин тигж келсн ортачн болх зөвтә. күн яим бәәдл һардви? Хәләлчн бийән: уснчн шар, күмсгчн хар, нүднчн бозин өнгтә, урлчи улан, чирәчн цаһан...

Дакад бишмдчн ямаран өңгтә юмби? Ода күн иим атлас

үмсдви?

—тигәд би шулмин бәәдлтәй?

—Уга! тер төгрг сар үзҗәнч? — гиж Корок манд-

лҗ 'һарсн сарур һарарн зааҗа'һад сурв.

—Үзжэнә, — гиҗ Дегәлә хәрү 'өгв.

—терун дотр армаль-сармаль юми үзгднү?

141

—Үзгднә.

—терүг хальмг улс сар-мөчн гиҗ келдмн, мел түүнэ бәәдлтәч, — гичкәд, Корск элк хатад инәв.

—Уга болич цааран, әмд биичн юуна бәәдлтәвч?

—Бий? Намаг экм «тоһстна» бәәдл һарсн «кишго

мөгдг» гинә.

—тоһстн боллгод, мел харһнад үкж. йовх шург «охан

бәәдлтәч.

Игж эн хойр не-негән му келчкәд, ларк дүүргәд хәңкнәд, нег-негән теврлдчкәд инәлдцхәв.

— Ичр-һутр уга яһсн уловт, болх болшго үг келлдәд, олна һазр эвдәд бәәцхәх,— гиҗ нег йовҗ йовсн күн

келхлә.эн хойр хамринньхаңхд эс авсн боллдад бәәцхәв. Невчкн зуур тагчг болҗаһад, Корск сурв:

—Не, сурһулян төгсәчквт, шүүвр эклҗәнү?

—Сурһулян төгсәчквдн, шүүвр эклҗәнә. Би шүүвр

өгшголм.

—Яһад?

—Биичн ниднин арвдгч классиг чилэчклүсв, 'асхна

школд эврәннь дурар орҗалусв.

—Институтд юңгад эс одлач?

—Эс авхла яһнач, шуүвр өгч чадсн уга биләв.

—Я чавас, иим билчи? Би чамаг шинкән арвдгч кла-

ссчиләжәнә гиҗ санжалав.

—Кү келхәр бийән һурв эргүләд хәләхнчи? Би ча-

маһан таньдв.

—Не, би чамд юн му юм келүв?

—Келсн угач. Чи меднәлмч, нама асхна школдсурһулян давтж, бәәсиг. Чи, биичн эврән институтин хойрдгч курсас көөгдчкәд, ниднин негдгчд орхар седсн бийнь,

чадсн угалмч...-

— Не, болх. Мууһан секхмн биш. Эн җил хоюрн яһ- •ад болвчн нег институтд орҗ үзхмн.

— Маниг тигәд авхйи? Бидн тигтлән сән темдгтә биш, көдлмшт йовсн цааста биш. Адгтан хойр-һурвн жилд көдлҗ йовсн улсиг түрүн болж авхмҗн.

—Нанд эцгм көдлж. йовла гисн цаас олҗ өгх болла. Үлгүрнь, гер кедг урн-удһн билә гисн цаас авхла,

бэлад бәәхгов.

—терчн чик эсв. Нам терүгичи ухаллго йовад йо- ,ьҗв. Нанд бас тиим цаас авх һазр бәәнә.

—Еенәс авнач?

142

—дәдә Моншас, райпромкомбинатин директор болҗ. көдлҗәнәлм.

—Тер чамд өгч чадҗана.

—дакад, дәдә Монш ю келсинь медҗәнч? Өцклдүр

манаһур ирлә:

«Көдлмшчнрт и>к гер бәрж&нәвдн», — гинә. — «Терүнд орлнсн улст пэтр өгхвдн, чп нег цөөкн өдр ирәд, көдлсн болад бийән үзүлхнчн», — гинә намаг. Даруһас одад, тер герин тосхлтд орлцси болий?—гиж дегәлә сурв.

— Чи комбинатд көдлҗахшч, чамд яһж тер пәтр өгч

■чадх билә.

— Дәдә Монш чаджана. тер юңгад гихлә, миниэцг дәәнә емн комбинатд көдлҗ йовж, дакад экм райпро-

курорин сегләтрлм.

— Ха, йир, не, сән... Чөлән болхла, одад-нег цөөкн

хонгт көдлсн болад оркхгов.

— Көдлмш уга, харар бәәсн улст бас чөлән уга бол-

дви?

— А, энчн, эс көдлхлә, көдлсн дорхнь дор... Мел чө-

лән уга болсн болад бәәнә.

Игәд зөвәрт эн хойр күүндчкәд, нег — негнләһән шахлдад ■сууцхав. Тигжәһәд, дегәлә гейүрсн бәәдлтәһәр' Корскур ширтәд хәләһәд бәәв.

—яһвчи, юн болҗ одв? — гиж Корск сурв.

—Үнн седклаи келхлә, чамас нам юуһанчн хармнх

дурм күрхш...

— Ода энүгән кенд келжәхмбчи? Би чини седклиг меднәлм. Зуг, ман хойран хоорнд мини эк уул болад зогсчкад, тараҗана.

—Чи тигәд экинәрн болхар бәәнчи? Чини экч нанд

юкелсинь меднч? Кесг болх болшго үг келв. терчн намаг «мана Корскин шиирт күршгоч» гив.

—Я а... уурич, зуг. Тигҗ келсн уга болх.

—Тигҗ келвә!

—Чи яһад мини шиирцә болҗахмбчи? — дегәләг

эн наад бәрсәр, ергәд босхчкад, келв:

— Не, хәләлч! чамас би һанцхн тө өндрв, чи мини «шиирцә» гиҗ келҗ гигәд зовад бәәнәч.

Корск тигҗ келчкәд, саак кевәрн, көндә суулһин дуутаһар хәңкнәд инәв. Хүүкн бийән наад бәрҗәхинь медчкәд уурлв.

— Чи бийәсн бишнкнь һәргтә гиж бичә сая, чамар' бийән му келүлхәр бәәхшив.

143

— Чамаг көц му келҗәнә. Харҗахар инәд һарһхар

бәәнәв.

— Тер экчн чамд «талдан күүк 'авч өгхәр бәәнәв»,

гинә.

—һазр деер күүкд дала. «Энуг ав, терүг эргүл» гигәд бәәсәр, би соңсад бәәшголм. Кениг терч ианд авч

өгхәр бәәдгчн, келсн угай?

—Келв.

Кениг?

—җирһлиг.

—Чолуч Ж,ирһл. Чи таньнач. Нанла хамдам асхна школд арвдгч класст дасдг билә. Ода шүүвр өгчәнә.

Корск ха-ха гигәд инәчкәд:

— Би тигәд чолу тәвдг .күүк эргүлхмби? Уга! Терчн чаңһ-чиирг, бөдун-хадун юмн болх. Керго нанд тиим үр. Болс — бүтсәрнь чини көвңг болсн җөөлкн һарич атх-

җаһад меднәв.

— һәргч, чи Корск, зәрмдэн ю келҗәхан медхшч. Хальмг улгүр меддвчи? «Лелтр дор мөрн бәәдг, девл дор күн бәәдг». Тер күүки хуучн хувц үмсчкәд, хар көдлмш кеһәд йовхла, терүг бийәсн дор болһнчи? терчн сән күүкн,—гигәд Дегәлә җигшсн бәәдлтәһәр Корскур хә*

ләв.

—тигәд чи намаг җирһлиг эргүл гиҗәнч?

—Терч.н чамаг бийүрн «ег дуунад өөрдхшго. Чи«и эк намаг келлә: «Көвүнәм шиирт күршгоч» гиҗ. Би чамд

келҗәнәв: чи тер күүкнә шиирт күршгоч.

—Үлгүр 'авад келдг болад бәәҗч. Энүгән кенәс дасвчи? Нанд бас нег иим үлгүр бәәнә: «өөһин өөр-ө, көэһин өер-кө». Чи бидн хойр иег-негнәсн холд эс одсн бәәдл*

тәвдн.

Эн хойр хәрү эвцлдәд инәлдцхәв.

— Дегәлә, чи намаг «Җирһлин шиирт күршгоч» гиҗ үнәр келнчи? —гигәд Корск невчкн зуур тагчг болҗа-

һад күүрән хәрү эклв.

— Күршгоч, Корск, үнәр келҗәнәв. терүгэн ямаран күүкинь меджәнчи? Йир билгтә, дегтрин бүкл халхиг нег дзкҗ умшчкад, хәрү терүгән чееҗәр келәд өгчк- «ә. Тигчкәд дегд медрлтә. Зәрмдән би җирһлд бахтнав.

144

— Кемҗәнә йпр. Кемр тер чамд дурлхла, чини бийинч муулъ. Чамла әдл «шала—бала» гисн күн түүнлә бәәҗ чадшго. терчп чамагчн, бийәнчн альвлулшго. Шүүврән өгә бәәсн бийнь, ода күртлән чолу тәвдг улсин бригадирәр көдлә бәәнә. Ю болвчн һартан авад кехләря, күцәлго зогсдг кун биш болҗана.

Тигхлә терчн әәмшгтә күн чигнлә.

—Тер болҗана, сәәхн иньгмнь,— гиҗ Дегәлә хәру

өгв.

—Ө-ө, сәәх-н, ө минь, көөһәсн биич холд одшгоч. Чамлаһан зергләд йовҗ йовад меднәв,—гиҗ инән Кор-

скиг бослһпла, Яегәлә авад халхаснь үмсв. Тигчкәд,

биш алдҗ инәһәд:

— Корск, арһулдҗа. Халхич арчҗ өгсв, улан шир болҗ одв.

—Би саиа биләв. Эн улан төөн болсн урларн бийдм мел тинз дарад йовхч гиҗ.

—Не, альдаран одий?

—Күн уга һазрар йовхмн, харңһу хаалһар.

—Яһад?

—Күн бийән игҗ ширддви? Үнүгич.н әмтн үзхлә

наад бәрцхәх. тигәрән һарад невчк сууҗаһад, өцклдүрк

һазран орхмн.

Игҗ келчкәд Корск күүкиг 'һартаснь сүүвдҗ авад

цааран һарв.

Невчк бәәһәд орксн цагт, кино чилв, паркас әмтн цуһар гилтә һарцхав. дүң-дүлә тагчг. Зуг һанцн модна хамтхсдин көндрсн ә сонсгдна. Дарунь энд-тенд гермүд шаман унтрацхав. Паркд ондр модна дор хойр күн сууна. Эднә чирәснь хая-хая шатасн хустгин улан зальд үзгднә. дакад эдн хотна эах хәләһәд һарцхав.

Сөөнь өрәл давҗ йовна. Корск нег бичкн арлин эргин өөр бәәсн чолун деер сууна. Эн хаҗүһасн бичкн чолуд авад хая-хая шивәд усиг дольгалулад бәәнә. Үүнә өөр хойр һарарн өвдгәп хүмон дегәлә сууна.

2.

Щин бәржәх герин өерәһәр һархла, дундан тним нурһта, «.нүднь асад бәәнә» гиҗ келм хәләцтә, сәәхн чирәтә нег күүкиг хәләл уга бәәҗ болхш; хәләхләчн, өмнәсчнь мусхлзад инәмсклнә.

Эн—одахн Легәлә Корскт: «Чи түүнә шиирднь күршгоч»,— гиҗ келсн күүкн. Нернь—доржин җирһл, хөр орж йовх дүцгә наста...

Җирһл эврәннь бүлдән ууһн үрнь. ТИГӘД эи эцгәп һанцарн көдләд, тавн—зурһан кү асрад тежәһәд йовхиг үзчкәд, доладгч класс чиләи, эцгдән пөкд болхар шиидв.

Үүнә эцгнь—сәм чолуч: гер чигп, беш чпгп тәвдгкүн. Күүкән «би чамла йовад көдлнәв» гихлә, Дорҗ буру гилго, хаҗудан авад, чолуна эрдм сурһв. түрүн даруһан Жирһл ю болвчн кеһәд йовб: таачкчн түлкәд, тәвцчп өргәд, күрзәр һазрчн малтх саам харһв:

— Күукд улсас чолучнр одачн баһ,— гиҗ Жирһл келнә.—Урдпь болхла, чолуна көдлмшиг күүкд улс кеж. чадшго гиҗ сандг билә. тигәдчп түрүн деерән маднд йир зовлңта болна. Хажуд көдлҗ йовсн залус эс итксн бәәдл һарһцхана: «бичкәхән күүкн, школин классас ирсн эн, ю чадх билә» гисн өңгтәһәр хәләцхәнә. Нег баа.чн залу күн чирәдмнь игж келв: «Ручкас оигдан юм эс бәрҗ йовсн күн, чолу тәвҗ чаддмн бнш»...

җирһл көдлмшән кен бәәҗ, чолуч-нрин курс чиләж. Дакад тер жилдән асхар сурдг школии нәәмдгч классд

орҗ.

Чолучнрин бригадин толһач Петров дун уга, кесн көдлмшдән болһамҗта күн. терүг цуһар күядләд Мнхаил Иванович гиҗ келцхәдмн. Шин ирсн даруһан Ж.ирһл бригадирәсн эмәһәд, бийән керлдәд оркхнь яахв гигәд, чирәцҗ харһлго, холаһар эргәд көдләд йовб. Тер юңгад гихлә, әмтн: «Петровин бригадт әвртә көдлдг улс бәәнә, мууһар көдлдг, хоома кү биидән бәрдгочн»,— гнсиг эн бас соңсад йовб. Дакад Мнхаил Иванович күүиә кесн көдлмшиг шүүҗ шиңҗләд йовсиг бас кесг дакҗ үзв. Петровиг цугтаһаснь ах болчкад, медрлтәһинь Ж.ирһл сәәнәр меддмн, тигәдчн күндлдг бәәсмн.

Нег дакҗ Ж.ирһлиг, чолу тәвҗәсн улст зуурсн шавр авч өгчәсинь үзчкәд, бригадир сурна:

—Ж.ирһл юнгад эврән чолу эс тәвнәч?

—Чадхмго гиҗ санҗанав, Михаил Иванович.

—Юн дала зовлңта юмн болһнач, сурх кергтә, эс чаддг көдлмш гиҗ уга. Ддкад чи чолу яһҗ тәвдгин ту- скар сурлуоч.

— Намаг чолу тәвхлә, кен чолучнрт нөкд болхмб?

146

— Бидн цуһар нег—-негндәп нөкд болхмн, цуһар чолу тәвдг дасхмн.

Тигж Мнхапл Ивановичин келдгнь орта. Өмннь болхла, баһчуд дупдин школ эс гиж институт төгсәчкәд, көдлмшт ирдг билә. Ода тер йовдл незчк оңгдарв. Күүкд—көвүд заводт болн фабрикд, колхозд болн сов-

хозд өмнкәсн эрт прцхәнә. тигхлә, эдниг сурһх—сунжлх медрлтә болн тоомсрта улс кергтә.

— Цуһар көдлмш дасхмн, юуг яһҗ кедгиг медхмн,— гиж эднә брпгадир дангин келдг сәнж.

Михаил Ивановичин бригадт бәәх улс цуһар гилтә сурһуль сурнхана: хойрнь институтд дасна, һурвнь— техникумд, тавнь—асхна школд, кесгнь тосхлһна курсмудт орцхана. Тер учр деерәс, негнь .негән сольх зөвтә болна. Үлгүрнь, Петров институтд шүүврән өгхәр йовхла, Иванов түүнә ормд бригад толһалх кергтә...

Жирһлд чолу тәвлһиә эрдм дасхд бригадирнь болн комсомол ик гидгәр дөңгәи күргв. тигәдчн эн баах-н цагин зуур тосхлтин медрлән өөдлүләд, олп дунд тоомсрта көдлмшч болҗ 'һарв, дакад җнләс жил болһн сурһулясн

үлдл уга, сән темдг 'авад йоьб. Ода эн баһчудин чолуна

бригад толһалжана.

— ...Күүкд, сәәнәр болн сәәхнәр тәвтл. Күүнд наадн болхмн биш. Зәрмдән му чолуд харһна, тедниг амрар медж болхмн. Бп цаһап чолунд дургов, улан, эс гиж күрңг бәәдлтәнь сән, бат. тиимнь мел җиңнәд, ду һарад бәәнә,—— гичкәд, Ж,ирһл невчкн зуур көдлчкәд, чнк тәвҗ йовх угаһинь утцар кемҗә гәвәд шинҗләд йовб. Лакад үүрмүдтән келв.— Эндр манд района баһчуд ирж нөкд болхар бәәдгчн. Манахс теднд яһҗ көдлдгән үзүлцхәх.мн, хәләҗ авцхаг.

Теднь өмнәснь:

дөцг болад көдлцхәв. Эдн дунд Корск дегәлә хонр бас йовҗ. Зуг эдн «аадк көвүд—күүкдәс ончта бәәдл һарсн болад, өмсҗ йовсн сән хувцан яһж будхв гисн бәәдлтәһәр, хошаһад һартан неҗәһәд чолу биисәсн холд бәрәд, цеб-неб гилдәд, үрвәд көдләд бәәцхәнә.

Игҗәтл зөвәр түдүхнәс үснднь буурл орад бәэсн ендр хар залу аашна.

—Прораб'аашна.

—дядя Андрей,— гилдәд, җирһлин бригадин улс шууглдад одв.

— Сәәнәр көдлтн, алдг уга нег юм олҗ авх,— гиҗ нег күүкн келв.

Прораб ирн меидлв. дакад дегәлә Корск хойрур ирчкәд:

—Я, ээҗ—аав хойрм. күн бас игҗ көдлдви? Нег улү иим шулун-шудрмг улс.

—тигәд бидн мууһар көдлҗднү?

—Му, сән гиҗәхшв. тан хойрнг кеҗәсн көдлмшәсн

әәсн бәәдл һарад бәәхлә, келжәнәв.

Эн күүриг соцссн көвүд—күүкд шууглдад, хоор— хоорндан хөкр үг келлдәд бәәцхәв.

— Көдлмш «ү иддмн биш, бичә әәтн. дакад күн неҗәдәр чолу зөөдви? Чолу зөөдг тәвц һазр деер кевтнә, терүг авад, чолуд тевкрләд тәвчкәд, хойр талаонь дамҗлад зөетн.

Ёорск Легәлә хойр хаҗудан бәәсн тәвциг авад цааран һарцхав.

Баһчуд таачкта, тәвцтә чолудиг нег ик нүкиг алслад тәвсн хойр ут доск деерәһәр зөөһәд бәәцхәнә. Тедниг дураһад, тәвцтә чолуһан бәрсн Дегәлә Корск хойр терүгәр бас һархар йовна. Өмн йовсн күүкн нүкнә өрәл

дүңгәд ирчкәд:

— Юу, әәҗәнәв. Нүдм эргҗәнә, унн гижәнәв,— гив.

— Юунаснь әәнәч, унхгоч,— гигәд, Корск тәвцәрн түлкхлә, Легәлә өмәрән гүүв. Арднь йовсн Корск чиргдхләрн бүдрәд, нүкнүр төгәләд одв, терүг дахлдн күүкн тәвцтәһән доргшан киисәд, таш-биш болад одв.

көдлҗәсн улс цуһар гилтә гүүлдҗ ирәд, элкән көштл инәлдәд:

—тоңһаһад тусцхаж!

—Ху бальчг болад хуурцхаҗ!

—дегәд цервҗәцхәләт, сән болв!

—дядя Андреи, эдниг та һәәһә гидгәр көдлмшлә таньлдулвт.

Дегәлән чирәнь, хувц — хунрнь бальчг болҗ оч. Эн босҗ ирәд:

—Бийим юңгад түлквчи?— гиҗ келн, хойр һарарн бальчг атхҗ авн, Корскин чирәһүр шивб.

—Кен чама түлкв, биичн эврән гүүһәд, намаг татад унһачквшч.

143

Эн өдр җирһлин бригад өмнкәсн сәәнәр көдлв. Тер учрта. Маңһдур эдн дундас Манҗин Цаһан гидг күүкн хәрд һарчапа. тигәд көдлмшән невчк эрт чиләчкәд, яһҗ үурән мордулхиг хоорндан күүндхәр бәәцхәнә.

Нөкд болжасн баһчуд көдлмшән төгскәд хәрлджә-

—Тинм цаасар ю кенәч?

—дядя Монш тиим цаас авч ир гилә.

—Би тним цаас чамд өгшгов. Дядя Моншдчн би

келчксв: «Легәлә гидг күүкн ,нег тәвц чолу авчкад, терүнтәһән нүкнд унад, бел кеһәд зуурчксн бальчгим үрәһәд хайчкла. Көдлмштм хорлтан хальдахас биш, сә кесн уга»,— гисв...

—Энүндтн цаасн кергтәҗн...

—Ичхинь яһна...

—Хара зөңгдән цаас ас гиҗәхш,— боллдад күүкд—

көвүд алнтрлдад бәәцхәв. Андраг цаас өгшгоһинь медчкәд, Дегәлә доран һазр хәләһәд үрвәд һарв, ардаснь

Корск бас дахв.

Шин бәрҗәх герин өөр Җирһлин бригадин улс үлдв. Нег ик бахн деер ирәд, цуһар тагчг суулдхла, Җирһл

келв:

— Не, Цаһа-н кел! Бидн ча.маг күүнд одхар бәәхичн эс меджэхш.

—Ю келхв? Маңһдур мини хүрмд цуһар ирцхәтн.

—Чи ма-ниг күргнләһән юңгад эс таньлдулвч? Кёмб терчн? Корскла әдл, чолу зөөнәв гигәд, нүкнд ундг күн бишни? — гнҗ эднәс «егнь инән бәәҗ сурв.

—Уга! Мана Цаһан му күргнд одшголм.

—тер бийнь. Кемр бидн энүнә эңкр үүрмүд болхла, ■келг, кенә кен гидг күүһинь бидн медхшвдн.

—Санһҗин һәрә гидг күн, автотехник, цергәс ирәд

долан—нәәмн сар болҗана. Элгн—саднь манаһас хол биш. түрүн даруһан хамдан кинод одад, нәр-нааднд орад йовдг биләвдн. Хәләһәд бәәхнь итклтә болн болһамҗта күн болсн болад бәәв. һооднь келхлә, би түүнд дурлчкув.

149

Күүкд цуһар элк хатад инәлдцхәв.

—Эцгнь дэәнәс ирсн юмн уга. Экнь сурһулин багш, ик эгчнь күүнә эмч,—гиҗ Цаһан цааранднь цәәлһв.

—теднчн цуһар сурһульта улс чигнлә.

—Э-э, цуһар сурһульта. Түрүн даруһан герүрн дахулҗ одхла, әәжәләв, элгн — саднь бийим һолх гигәд. «Сурһульнь тату, сәәхн гиҗ бас келж. болшго. Эн юн күукмб?» — гихнь яахв гиҗәләв. Би эврән хаҗһр ухал-

жасн бәәжв. Цуһар напла инәлдәд, ю болвчн күүндәд бәәцхәв. Цә ууона хөө.ч, экнь: «Яһж бәәнәч, альдас хот уунач, элгн саднчн бичг бичнү?— гигәд сурв. Тигчкәд келв: «Эврә элгн—садан мартхмп биш...»

—Мана күн бичә ә, асхна школд орад сурһуль дас.

—Әәнә гидгән биичн кезәнәһә мартчклав,— гиж

келчкәд. Цаһан тачкнад инәв.

— терчн чик, зуг, Һәрәдән сәәнр дурл, боладбәәснь тер. Маңһдур бидн чамаг җе питлчн күргнләчн үмсл-

дүлсвдн.

Күүкд тигәд шууглджаһад, Цаһаниг, адһҗанав гигәд, йовҗ одхла ямаран белг авч одхан күүндцхәв. түүнә хөен Ж,ирһл келв:

— Өмннь бидн 'нег — негән дөңнж тевчдго биләвдн. Ода цуһар эгч—дүүнр мет болувдн. Үүнәс хооран бас эн кевәрн йовцхахмн: пуһар нсгнәннь төлә, негнь цугтаннь төлә. Маңһдур Цаһан хәрд һарчана, дарунь Булһн, түүнә хөөн бас негнь... Цуһар седклләһән харһсн үүрән олж, эврә җирһлән уттулцхай!

— йөрәл шиңгтхә!

Кенм бидн болвчн эврәһәр-н цецгрҗ, олн—әмтнд сән

нүднд үзгдҗ йовх болцхай!

— Бригадирин йөрәл шиңгҗ, сән йорта болтха!—

гилдәд, цуһар инәлдәд босцхав.

3.

Райлромкомбинатин директор Макша Монш терэин өмн, ик столин ца сүүкнәд сууна. Үүнә толһаннь ора үсн уга, халцха, нүднь бөглрх талан болсн, хойр халхиннь болн өргнәннь дорк махнь унҗсндан, бордсн һахан өңг һарад бәәнә.

Хажуднь стол түшәд Легәлә күүкн зогсҗана.

— Не, чи одак герин тускар ирвчи?

150

—э.

—Арһулджа, энүнә тускар күүндх кергтә. Бпчә ад-

һад бә, гер авхч...

Эдниг күцднь күүндүллго, чолучнрин бригадир Жирһл орад күрәд ирв.

—Мендвт.

—Менд, яһж йовнач?

—Нанд егх патьриг таниг хаалһад оньслулчкҗ гинә

тигәд би гер уга үлдҗәхмби?

— Гер уга яһад үлдх биләч? Болв, иевчкн зуур күләҗәх кергтә. Чамд нерәдсн хорасиг талдан күүнд өгтхә гиҗ деерәс закжана.

—Кен тигҗ деерәс келҗәхмб?

—Кен келснь чамд юн кергв, би күн болһнд мөшкә

өгхәр бәәх Макша Монш бишв. Тер чамд егнәв, 'күләжә.

—Кен тер патьрт орхмб?

—Орсн цагт медхч.

—Нанд танла цааранднь күүндәд тус уга. Хенд

өгхәр бәәхитн меднәв. Өөрк эврәннь төрл күүкән^түнд орулхар бәәнәт. Йосар эс кехәр бәәхләтн, йосн йосар кех. Йос эс меддг болхлатн, йосн йосиг зааҗ, өгх,— гиҗ келчкәд, җирһл һарч йов.на.

—йосарн чи намаг бичә әәлһ, йоснд йосн бәәдмн,— тигҗ Монш хәәкрчкәд, хажудан бәәсн хонх дарад җиңмүлв. Яарунь сегләтр күүкн орҗ ирв.

—Месткомин ахлач Очра Уланиг дуудлч!

Удон уга, нег маштг шар залу орад күрәд ирв.

— тер шин кегдсн герт, нег бүл бәәм дүңгә хора эн күүкнд өгхмн,— гиҗ директор дегәлвһүр заав.

—түндтн зә угалм, һанцхя бәәрн бәәнә, бригадир Дорҗин Җирһлин бүл орхмн гнҗәлә?

—Кен тигҗ келнә?

—Парторганизацин сегләтр * Петров, прораб Белгә

Андра хойр. Теднтн >нанд тер патьрин түлкүрмүд өгсн

уга билә.

— Яһад, кен үнд эзмб? Белгә Андра, Петров Михаил

хойрйи, аль бий?

— Эзнь та болжахговт. Болвчн теднләһән эврән күүндтн. Эңтн нк цүүгән болҗ йовна. Жирһл ода ирәд парторгд зарһ бәрв. тернь райкомд од гигәд йовулчкв. Петров җирһлин юнь болҗахмб?

— Петров, негдвәр, сегләтр, хойрдвар болхла,

151

Ж,ирһл хойр—һурвн җилд түнлә хамдан көдләд, чолучас бригадир болсц. бәәнәлм.

Монш невчкн зуур тагчг бәәҗәһәд, Дегәләд:

— Не, хәр. Маңһдур ир, гер би чамд өгч үзсв. Дегәләг һарад йовҗ одсна хөөн Уланур хәләҗәһәд:

—Одак күүкиг кенәһинь медҗәнчи?— гиҗ директор

сурв.

—Меднә, Сусан Ивапа күукн.

—Эцгнь дәәнә өмн эн комбинат толһалҗ йовла, экнь прокуратурт көдлҗәнә. Даруһас хәрд һархв гинә. Күргнь Васькин Мучирән Корск. Түүнә эцгнь раниспол-

комд церглнә, бийнь милицд орхар бәәнә. Бәәх ге.р өгвә гиҗ гем уга улс.

—Парторг хаҗһр гиҗәнә.

—Бийим бичә тенүләд бәәһич! Би чамд келҗәнәв. Юмиг хәләх кергтә, ю кеҗәхән бас медх кергтә.

—Би танд үлү үг келҗәхшв. Петров та.па кеҗәхиг хаҗһр гиҗәнә.

— Петровин юн кергв1 Маңһдур—«өкәдү-р терчн инженер болчкад, манас әрлх күн. Ж,ирһл күүкн бас сурһульд йовҗадгчн. тигҗ нанд дегәлә келлә. тигәд

түүнд гер яһад өгхв.

— Хәләцхәтн, тадн эврән меджәхговт.

Эн хойр невчкн зуур тагчг, ду һарлго бәәцхәв. тигҗәһәд күүриг Улан эклв:

—Не, өцклдүрк хург ямаран болв?

—Келәд керг уга. Әмтнд наадн болад үкн гивв.

—Яһад?

—Би эврән гемтәв. Локлад кеҗәтл эрг — дүрг гижәләв. Яакад әмтн экләд үг авад келҗәтл унтҗ очв. Йирин маниг хург болһнд керлддг, эи хургт бас керлдсн болх гиҗ санад, эврәннь үгән игҗ эклүв: «Үүрмүд! Докладчик болн мини өмн үг авч келсн улс мана комбинтаиг үнн гидгәр шаяһҗ, мана хооман үүләр көдлмштән хашңдҗ йовхин тускарчик гидгәр келцхәв. Тер келсн үгмүд цуһар үнн. Бидн ода деерон эврә кех төрән

ик гидг мууһар күцәҗәнәвдн. Партин эн хург деер үган огчәнәв: даруһас бидн дуту — дунд уга кеҗ чадхвдн...

Игҗ намаг келхлә, хургт суусн улс цуһар элк хатад инәлдцхәв. Тигхләм, партин райкомин сегләтр нанас нгҗ сурв:

— Докладчмк болн үг авч боссн улс ю келсиг чи соңслчи?

152

—Сонсла,—гнгәд худл келчкүв.

—Комбинат мууһар көдлҗәнә гиҗ кен келв?

—Өмннь комбннат мууһар көдлнә гиҗ келдг улс, ода бас келихәз,— гпгәд невчк шүрүлксн бәәдл һарһад

оркув.

тер угим соисчкад, хургт бәәсн улс өмнкәсн давуһар инәлдцхәв.

—Чн әмтн ю келспг соңссн юмн угач, унтад кевтҗч.

—Невчк эрг-дүрг гигәд бәәҗп,— гиҗ келүв.

Игж келхләм, партин райкомин сегләтр хургт суусн улсас сурв:

— Эн Макша Монш мөңкин дөрвн цагт мел нөөр^

мүһәр йовна: хургт ирвчн унтад кевтнә, көдлмштән бәәвчн урглсн йовна. Не, үүрмүд, энүг яһя?

Тигхләнь би уурлсн бәәдл һарһад, келх үгән цааранднь келлго, трибунас буувв. Эн ямаран нк ичртә юмн гинәч.

—Сәнл юмн биш болжахгов.

—Эн комби-нат мини мууд орх бәәдлтә, әмд деерән

үнәс мөлтрхлә болхн бәәж,— гиҗ Монш үгән күцц келҗ төгскәд уга йовтл, телефона хоңх җиңгнв.

—Би соңсжанав.

—Э, директор, Макша Монш.

—Сән бәәнәвдн, мендвт, Санж — һәрә.

—Кениг һундаж. гинәт, райсоветин депутатигий?

Меджәхшив. Нанд шидрәһә депутат күн ирәд уга.

—Өндрчн ирсн уга.

—Мана комбинатд райсоветин депутат күн уга.

—Не, сурнав, райкомин сегләтр.

—Мана комбинатас кен райсоветин депутат билә?— гиҗ телефонаннь трубкан атхчкад эи Уланас сурв.

—Дорҗин Җирһл. таниг Москвад йовхд бидн

суңһсн бәәнәлм.

Ода күртл медхшийт?— гиҗ Улан өмнәснь сурв.

— Уга! На.нд юңгад эс келләт?

Игҗ келәд эн, өөрән бәәсн месткомин <ахлач тал солиҗ хәләв. дакад телефона трубкиг үләчкәд:

—Үр сегләтр! Намаг Москвад йовсн ард дорҗин җирһлиг депутатд суңһсн бәәҗ.

—Мини гем, би медх зөвтә биләв.

—Комсомолин обкомин член күн нанур ирсн уга.

—Өндрий? Ирсн уга. Өндр мана комбинатин улсас оңгдан әмтс ирсн уга.

153

— Ирсн уга билә. Ирсн болхла, . би танас нуух

билүв? ,

—Кен! М-ана Доржин Җирһл обкомип член бәәсмби? Ода танас соцсҗ бәәсмн эн.

—Эврәннь улсан медхшч гиҗәнт? Кениг ямаран •күүһинь медхшч гнжәнт? Нанд бийснь келцхәхш, тигәд би альд, кениг, суцһсиг яһҗ медх биләв.

—Җирһлин бригад сар болһн зураһан яһҗ күцәдгиг меднчи? Меднә, меднә. Зураһан давулад күцәһәд йовна.

—Җирһлд эврәннь бәрсн герт бәәх хора юңгад эс егвчи гинт? Өгчәнәвдп! Би ода месткомин ахлачта хоюрн суунав, өгхмн гиҗ күүндҗәпәвдн.

Тигхләнь, Улан хаҗуһаснь ипән бәәж келв:

—Та намаг киртә юмнд бичә түлктн. Эврән үксн

деерән, намаг бичә алти.

— Не, өгчәнәвдн. Одачн одад орг. Дакад зевәр удан партин райкомин сегләтрин келсн үгиг соңсҗаһад, эн

келв:

— Соцсҗанав, сән. Не, менд бәәтн. телефонаннь трубкан тәвчкәд, Уланас эн сурв:

— Одак гөрәснә арона тускар райкомин сегләтр

ольдас соңссн болхви?

— та юн болжахинь медхшийт? Төрәснә арснас булһар кедг тер өвгитн бәрәд суулһчкҗ. терүг негҗхлә, тана өгон цаасн һарч. тер цааснд игҗ бичәтә йовна гинә: «...Эн күн мана лромкомбинатд гөрәснә арсар бул-

һар кедг цехд көдлжәнә...»

— Күн бас игж. үкхмн билтәл. Тер өвпнә вөр бәәсн совхозин директор Малаков намаг тиим цаас терүнд өг гнгәд бәәҗ, бичүләд авчкла. тер кишго күн мөрипь билрәҗ чадсн уга болҗана.

—түүнәһәр болад, яһад цаас өгләт?

—Кен терүг бәргдх гнҗ медҗәлә. «Өгчк, булһарар

күзүцәһән болхвдн»,— гинә.

—Булһар пальто келгүләд эс 'авчквт?

—Нег пальтон төлә зарһла харһна гидг үүл эс мө- <нйи?— гиҗ Монш хуухан маажв.

—Авсн хөөн, кедү-яду бәәх билә. «Кесн гем эзәя

темцдг, кецин усн һууһан темцдг...» Мал идсн чоннн амн улан болх зөвтә. Не, менд бәәтн, хәрх цаг болҗ йовна,— гиҗ келәд, Улан һарч йоана.

Монш ардаснь:

154

— Арһулджа,—гнгәд зогсав. Намаг бюрод соңсхар' бәәнә, тоочиг наар гпгәд келчклч.

— Не, келсв.

дарунь удсн уга, нәрхн хар залу вөрнь ирәд зогсв.

—Өрәл җилә болн сүл һурвн сара көдлмшин тускар ямаран диг кесән нанд манһдур авч ирт.ч, сәәнәр көдлж йовх улсин нердинь өгтн.

—Маңһдур дигләд, кевтнь өгч болҗана. Зуг мана

көдлмштн сән биш.

— Сән бишинь әмтн цуһар меднә, «анд тооцаһан өгч, бюроһас цевр һархла болх.

— Сән, мацһдур белн болх...

...Бюро деер Макша Моншиг көдлмшәснь һарһхмн

гиҗ шиидв.

Райкомас һарчкад, Монш: «Ода гальк район орҗ, биид эвтә көдлмш хәәхмби?» — гиҗ санчкад, гер талурн һазр шаһаһад һарв.

4.

Корскин экнь Кнштә, эцгнь Мучирә хойр өдр болһн гишң көвүһәрн төр келдәд, хоорндан күр һарһлдад

бәәцхәв.

Эн күүриг мөңкинд Киштә эклнә:

—Мучирә, көвүн бндн үрҗәнә, аля дасн гиҗәнә.

—Яһсндан тер аля дасхмби? Чи яһад түүнәс әәһәд бәәнәч? терчн гер авад уга, даруһас сурһульд одн ги-

жәнә.

— дер авхчн биш, гертән туста юмчн кехш, сурһульд орх уганьчн маһд. Нег болшго күүкнлә көөлдәд йовад мовна.

—терчнь юн күүкмби?

—Яа, хурлд бәргдг. Чи таньдгчн болхч, экнь лроку-

рорт сегләтрәр көдлдгчн, Дегәлә гидг күүкн.

—тиим, һазр деер уга әәльтә нертә юм әльдәс терчн олж авсмби?— гиҗ Мучирә хуссн бәәдлтәһәр келчкәд, мусхлзад инәв.

—Одахн үнд халх—хамран улан һалз кеһәд будсн, Корскиг хәәж ирхләнь, керлдәд йовулчклав.

—Күүнә күүк керлдхәр, эврәннь көвүһән сурһж авх

кергтә.

Игж залуһан келхлә, өөрнь ирн, уурлн бәәҗ Киштә сурв:

155

— Эврәннь көвүндән юңгад нег амн үг эс келнәч? Би һаицхарн яахр, мини келсиг терчн соңсхш. дакад тер күүкнд келх зөвтә үгән келшго яһлав. «Корск чама дахад гүүһә бәәҗ, гертән ирдгән үүрчана. Көвүндм бичә ацан бол, хаалһиннь өмн бичә зогс»,— гиләв.

— Көвүн мана, наг бәәнә, күүндх учр олдх.— Игяс

—Юн гинә?— гиҗ келчкәд, Мучирә маасхлзв.

—«Чини юн кергв?» — гиҗ көвүнчн келнә.

—Лорҗин Кермн чи хойр кезәнәс нааран нәҗнрлмт, күүндхнчн, юн гидгчн...

Мучирәг һарад йовҗ одсна хөөн, Киштә Дорҗинүр

одхар седәд, нег мөсләд оркв.

Ора болад ирх алднд, райпромкомбинатин шин бәрсн герин өөр күрәд ирв. Мел ү—дә угаһар яһҗ орхв гигәд зогсхлань, эрәтә циицәр хойр әңгләд кесн үүднә хааһаг көк торһн кенчрәр эрсмүд талнь татад оркҗ. Тертәс герл әрә узгднә. Ик өрәд, стол деерк шамин өөр Җирһл доргшан хәләһәд юм уйҗ еууна. Цааһас, хот

уудг хора талас, экнь ирәд:

— Сәэхн иньгм, такан мах шарчкув, одад идхнчи?—

гиҗ арһулхан келв.

— Ээҗ, невчк бәәжәһәд иднәв. Цаһана бишмүдиг уяд дуусчкхар бәәнәв. Кесгәс нааран көндәһәд угав.

Нәәрт өмсҗ однав гиҗәлә.

— Чи, Җнрһл, бригадирвчи, аль күүнд хувц уйдг боллчи?.. Нег төрән медәд кесн сәи болдмн?

Җирһл экиннь өмнәс инәв.

— Ода дала көдлмш уга. Машиһәр болсн болхла, дарунь уйчкх биләв. Зуг, тер ирсн өвгн серҗ өдх гигәд

һарар уйҗанав.

— Не, көдлмштн яһҗ йовна? Саахнда йовҗ йовад, бәрҗәсн геритн хәләвв. Көөркс, яһон сәәхн чолу тәвдг болцхасмт. Кен тигҗ таниг сурһв? Көдлмш кеснд му уга, баһ күн ю болвчн дасх зөвтә...

Ээж, көдлмш йир сәәнәр кегдҗ йовна. Шүүврәнчн бас йир сәәнәр өгәд төгсәҗәнәв. Өмәрә зовлңчн харһдг билә. Мана коммунистнр, комсомольцнр ик гидгәр нөкд болцхав. дакад мини бригадин күүкд йир сән, ни. Цуһар нег—«егндән дөңгән күргцхәнә.

156

—Җирһл, чини чирә—зүснчн семәсн бәәдл һарад бәәҗ, сурһульд одхасм өмн, невчкн зуур амрхм билә.

—Чирә—зүсн шуурснд гем уга. Ода институтд бел-

дҗәнәв. Дакад йовтлан көдлмшән сәәнәр кенәв, күн бийим бичә му келг.

Жирһл зуүнә утциг шүдәрн хазад таслчкад, уйҗасн бишмдән эргүләд бәрәд хәләв.

Экнь тагчг зогсҗана. Дакад хот кедг герт хәәсн шиигәд буслхла, үкс цааран адһад йозж одв.

җпрһл хаҗудан бәәсн радноприемник • эргулв, ики холас сәә.хн дууна айс тодрха соңсгдв.

Бульглсп көвүнә зүркн Болх гиҗ итклә. Баһчуд дундан көркхп Бнйдчн дурлхар эүтклә.

Эңкрлҗ келснднь багтхч, Эклэд иньгән дуулхла. Эврә ссдкләрн бахтхч, Эвинь олад таалхла.

Итклтәч гнгәд келхлә, Инм дүнгэ болпа. Иньг дурнг олхла, Ирх җнрһлчн өөрднэ.

Кёргтә чинп ппьг Күпдтә Төрскнә үрнлә.

Күүкн чипп өңг Көглүлен түүнә зүркнлә.

Бульглсн көвүнә зүркн

Болх гнҗ нтклә Баһчуд дундан көркхч Бппдчн дурлхар зүтклә.

— ЭэҖ, баһчудин ду луулжана. ЛиҖин Улан кевтә» мел Җиңнүләд бәәнә,— гиж Җирһл -келв. Тигчкэд хәрү доргшан хэләһәд уүлән уяд бәәв.

Радио дакад нег ду эклв. Тернь ХалЬмгнн у тег магтсн, мал—герин өслт болн терүг хәләдг улсин байр— бахиг келв.

Күүк-н радион хажуд үүлән цааранднь кеһәд сууна. һаза, үүднә ца, Киштә чирмлго тишңг зогсжаһад, мел кесг юм санад бәәв. «Яһсн улсин үрн—садн иим болдг болхв, мини көвүнд нег седкләнь харһсн үр уч-

рхнь яһна»,— гиж ухалонднь алдг уга.

Игж Киштәг зогсҖатл, терүр шууГад, хоорнда-н чаңһар күүндәд дөрвн—тавн баахн күүкд орж йовцхана.

157

__ Мшш бли/мүд бслн болву?— гил< эднәс исгнь үүднд күрн сурв.

— Төгсәҗәнәв, товчинь хадад. нлүрдхлә, болад бәәв. үр куүкд шууглдҗ бәәцхәлә. Тигҗэһәд пегпь Корскин тускар үг келсн болад оркв. тигхлә Киштә һаза-

һас чикән өгәд сонсв.

—Кен тигҗ келнә?— гиҗ җирһл сурв.

—Бийнь тигҗ келдгчн. «Дегәләһән хайжанав, Җ» рһлиг эргүлнәв»,— гиж.

—тиим амр юм>н әлд бәәдв? «Негииь хайнав, наад-

җана. дегәләһән яһна—кегнә—эврән медг, намаг Корскла бичә холвтн,— гиҗ җирһл келчкәд, ииәв.

— Чи бичә манас ну. Бидн үзә бәәнәлм. Одахн биилж йовсан меднч, дакад хамдан эс хәрлчи,— гиж

негнь сурв.

— Кен кенлә эс биилнә. Чини биилсн көвүдт то уга болх. Корскин гер маиа еөрлм, тигхлә ха.мдан хәронд

юн учр бәәнә болһнач?

— Не, ю тигхд күундцхәвт? тана ард дегәлә һалзурхдан өөрдәд, мел игәрән — тигәрән гүүһәд бәәв.

— Ю күүндх биләвдн. Дала болх—болшго үг келәд

йовхлань өмнәснь хазчкув.

—Юн гиҗ?

—та, Корск, дегид икд бийән саннат. Үүрән үр гиҗ

күндлхшт, хаҗуһас хәләсн күнд тертн медгдәд бәәнә. Кезәңк хуучка ухан, байн — нойдудин үрн — садн мет деегүр хәләсн, күүг күн эс гисн улс ода бийнь мана баһчуд дунд харһна,— гиж намаг келхлә, өөлсн бәәдлтәһәр өмнәсм хәрү өгв. «Кенд болвчн дуту—дунд бәәх зөвтә. Чи тиим улсин өмнәс бу авч ноолдхмн бишч тигтлән, цагнь болхла, тиим авцта улс эврән уга болад хуурх»,—гинә. Би тигхләнь: «Хаҗһр келҗәнәт, тиим улсиг келәд, керлдәд, закад, закрад сурһҗ авхмн»,— гивв. Т-игхлә эн уурлсн бәәдл һарад келв: «Кезәцкәс үлдсн му йовдлиг келәр закрж чадшгоч. Кү күндлх кергтә, күүнә чирә улалһад керг уга». «Та бичә һундтн, Корск. Өмннь таниг мана баһчуд күндләд үүрлцхәдг би- ,лә. Ода хәләһәд бәәхнь, тана тускар сән үг келцхәхш. Таньдг улстн, үүрмүдтн ода таииг керглхш, күүкд танла бас саак кевәрн инәлдҗ шуугцхаснь меддгхш...» Үгимм

158

утх медвү, әль евлвү... Корск далаһар дакҗ цаара1нднь ду Һарсн уга, герүрн хәрәд новҗ одв.

Күүкдин күр соцсчкад, цааһас Ж,ирһлин эк һарч нрәд келв:

— Күүнә һанцхн көвү юңгад му келәд бәәцхәнәт. тату — тартг уга күн гиҗ бәәдви? Баахн кү-н яах билә, ясрх, бийән татх тер. Күүг чирә далд му келдмн биш, нег үлү үүрмүдән...

— Баһ яһад болх билә тер, һуч күрч йовх күн,— гиж негнь келв.

Энүг ооцссн Кпштә ә угаһар үрвәд герән хәләһәд

һарв.

— Җирһлтн йир сән күүкн сәнж, меддго бәәҗв,— гидгч-н Корск.— Би һараснь сүүвдәд авбув. тер нама соцссн бәәдлтәһәр өөрдәд, цаһан махлаһарн ээмим тагчг түшәд йовб. Мөңкинд тигәд би, ду һарлго, Жлрһллә йовад йовх биләв»,— гиж Корскин келсн үг Цаһан күүкн

күргв.

Түүнә хөөн күүкдиг Кермн эмгн цә уутн гиҗ дуудв, җирһл үүрмүдән дахулад талдан өрәһүр орв.

5

Нәрхн, чаңһ, сәәх-н гидг урһцта күүкн Ростовас һарад йовҗасн поездин нег вагонд сууна. төгрг хар—улан чирәнь бичкн кевәрн гим, хойр хар нүдәрн, эн даран— даранднь чирмәд өмнән байрлм юм үзҗәх кевтә бәәнә. Күүкн хорха эрәтә цииц бишмүд үмсҗ, нарнд шатад бәэсн ут күзүнднь сармта мөңгн медальон зүүһәтә. түн дотр баахн тиим көвүнә зург үзгднә.

Күүкиг ормдан тавлад сууһад авчксна хөөн, зеегтә хар нүдтә, хөрн дөрвн—тав орсн дүңгә наста күн, үүнә хаҗуднь бәәсн сул зәәһин өөр һартан бәрҗ йовсн чемодаһан тәвчкәд, суув.

'Поезд удл уга көндрәд һарв.

—Күүкн әлдәрэн йовҗ. йовнат, хальмг таңһч орж

йовит?—гиж шин ирҗ суусн күн сурв.

— Э, тигәрән йовҗ йовнав. Ипститутд шүүвр өгхәр ирләв, ода хәрж йовнав.

—Шүүврән өтвт?

—Өгв.

—Сән, ямаран ннститутд?

—Тосхлһна институтд.

Игж келхләнь, хаҗудц күнь мусхлзад инәмсклв.

159

— Мини бищмуд белн болву? — гиж эдпәс негнь үүднД күрн сурв.

— Төгсәҗәнәв, товчинь хадад, илүрдхлә, болад бәәв.

Үр күүкд шууглдҗ бәәцхәлә. Тнгҗәһәд негнь Корскин тускар үг келсн болад оркв. тигхлә Киштә һазаһас чикән өгәд сонсв.

—Кен тигҗ келнә?— гиҗ җирһл сурв.

—Бийнь тигҗ келдгчн. «Яегәләһән хайжанав, ҖИ рһлиг эргүлнәв»,— гиж.

—Тиим амр юм>н әлд бәәдв? «Негинь хайнав, наад-

җана. Легәләһән яһна—кегнә—эврән медг, намаг Корскла бичә холвтн,— гиж. җирһл келчкәд, инәв.

— Чи бичә манас ну. Бндн үзә бәәнәлм. Одахн биилж йовсан меднч, дакад хамдан эс хәрлчигиж

негнь сурв.

— Кен кенлә эс биилнә. Чпни биилсн көвүдт то уга болх. Корскин гер мана өөрлм, тигхлә хамдан хәронд

юн учр бәәнә болһнач?

— Не, ю тигхд күүндцхәвт? Тана ард Дегәлә һалзурхдан өөрдәд, мел игәрән — тигәрән гүүһәд бәәв.

— Ю күүндх биләвдн. дала болх—болшго үг келәд йовхлань өмнәснь хазчкув.

—Юн гиҗ?

—Та, Корск, дегид икд бийән саннат. Үүрән үр гияс

күндлхшт, хаҗуһас хәләсн кү<нд тертн медгдәд бәәнә. кезәнк хуучка ухан, байп — нойдудин үрн — садн мет деегүр хәләсн, күүг күн эс гисн улс ода бийнь мана баһчуд дунд харһна,— гиҗ намаг келхлә, өөлси бәәдлтәһәр өммәсм хәрү өгв. «Кенд болвчн дуту—дунд бәәх зөвтә. Чи тиим улсин өмнәс бу авч ноолдхмн бишч тигтлән, цагнь болхла, тиим авцта улс эврән уга болад хуурх»,—гинә. Би тигхләнь: «Хаж.һр келжәиәт, тинм улсиг келәд, керлдәд, закад, закрад сурһж. авхмн»,— гивв. Тигхлә эн уурлсн бәәдл һарад келв: «Кезәцкәс үлдсн му йовдлиг кел&р закрж чадшгоч. Кү күндлх кергтә, күүнә чирә улалһад керг уга». «Та бичә һундтн, Корск. Өмннь таниг мана баһчуд күндләд үүрлдхәдг билә. Ода хәләһәд бәәхнь, тана тускар сән үг келцхәхш. таньдг улстн, үүрмүдтн ода таниг керглхш, күүкд танла бас саак кевәрн ннәлдх шуугихаснь меддгхш...» Үгимм

158

утх медвү, әль ө&лвү... Корск далаһар дакҗ цааранднь ду һарсн уга, герүрн хәрәд йовҗ одв.

Күүкдин күр соцсчкад, цааһас Җирһлин эк һарч

нрәд келв:

— Күүнә һэнцхн көвү юңгад му келвд бәәцхәнәт. Тату — тартг уга күн гнҗ бәәдви? Баахн күн яах билә, ясрх, бийән татх тер. Күүг чирә далд му келдмн биш, нег үлү үүрмүдән...

— Баһ яһад болх билә тер, һуч күрч йовх күн.—

гиҗ негнь келв.

Энүг сэңссн Кпштә ә угаһар үрвәд герән хәләһәд

һарв.

— Җпрһлтн йпр сэн күүкн сәнҗ, меддго бәәҗв,— гидгчп Корск,— Би һараснь сүүвдәд авбув. тер нама соцссн бәәдлтәһәр өөрдәд, цаһан махлаһарн ээмим тагчг түшәд йовб. Мөңкинд тигәд бп, ду һарлго, Ж,ирһллә йовад йовх биләв»,— гиҗ Корскпн келсн үг Цаһан күүкн

күргв.

Түүнә хөөн күүкдиг Кермн эмгн цә уутн гпж. дуудв,

җирһл үүрмүдән дахулад талдан өрәһүр орв.

5

Нәрхн, чаңһ. сәәх<и гидг урһцта күүкн Ростовас һарад йовҗасп поездин нег вагонд сууна. Төгрг хар—улан чирәнь бичкн кевәрн гим, хойр хар нүдәрн, эн даран— даранднь чирмәд өм>нән байрлм юм үзҗәх кевтә бәәнә. Күүкн хорха эрәтә ципц бншмүд үмсҗ, нарнд шатад бәэсн ут күзүнднь сармта мөңгн медальон зүүһәтә. түн

дотр баахн тиим көвүнә зург үзгднә.

Күүкиг ормдан тавлад сууһад авчксна хөөн, зеегтә хар нүдтә, хөрн дөрвн—тав орсн дүңгә наста күн, үүнэ хаҗуднь бәәсн сул зәәһин өөр һартан бәрҗ йовсн чемодаһан тәвчкәд, суув.

'Поезд удл уга көндрәд һарв.

—Күүкн әлдәрән йовҗ йовнат, хальмг таңһч орҗ

йовпт?—гнж шин ирҗ суусн күн сурв.

— Э, тигәрән йовж йовнав. Институтд шүүвр өгхәр

ирләв, ода хәрж йовнав.

—Шүүврән өгвт?

—Өгв.

—Сән, ямаран институтд?

—Тосхлһна институтд.

Игж келхләнь, хаҗудк күнь мусхлзад инәмсклв.

155»

тигхлә күүкн алңгтрат: «намаг тер институд орсиг иткҗәхш билтәл»,— гиҗ санад тагчк бәәв.

Яакад невчк бәәҗәһәд, хаҗуднь суусн күн хәру

инәчкәд келв.

— Күүкд улс үнн үг келвчн, зәрмдән иткцхәхш. Тигж санчкад би инәсм тер. Залу куп болсн болхла, би ода келх биләв: «Тер институтдтн би бас эн җиләс авн дасхв»,— гиҗ.

—Күн иткшго үг келхлә, итклгочн бәәх зөвтә.

—"Герлм тер, иткшго бәәсн өңгтәт. Бәртн, эн цаас

умшад хәләлт.— Хавтхасн тигж келәд, дөрв да-кҗ нуһл-

сн цаас авад өгв.

Цаасинь авад умшчкад:

—Өминь талдан институтд дасжалт?

—Э-э.

—Ода дөрвдгч орхвт?

—Лөрвдгчд.

—Сән болхгов, эврә улс бәәхлә.

—Не, мини нер медвт?

—Нәдвдә, һәрән Нарн.

—Тана нернтн кемб?

—Дорҗин Җирһл.

—Ода нег—негән таньдг болад бәәвдн.

Күүкн дораһар хәләҗәһәд, «угтә кууртэ, сәәхн цогцта күнчн»,— гиҗ санв. Нарниг дотран юм ухалад, нег биит ду һарлго эврән бийләһән күүндон бәәдл һарад йовхла, Җ,ирһл: «Эн өмнкән тоолад йовдг күн болх билтәл. һурвн—дөрв.н җнл хооран, «институтд яһж ордв?» гиж йовсн, ода инженер болн гнҗәнәв, тосхлһна толһач чигн болад одхв. Тнгчкәд, өмннь мууһар көдлж йовсн һазрт ирчкәд, яһҗ би терүг сән тоод орулҗ, кедлмшинь яснав гилч» — гиҗ ухалж, эн йовдг болх. Болв, һоод-нь авад келхлә, хойр—негн җиләс сансан күцәһәд, медрлтә тосхач болхнь лавта болҗахгов» — гин< җирһл дотран ухалчкад, инәмсклв.

—Яһад инәвт?

—Нег юм ухалад.

—Баахн улсин уханд юн болвчн орхгов. Күзүпдк

медальонд йовсн зургтн, кен гидг куүнәви?

— Дү көвүнәм зург.

«ДУ кевүнь» сәәхн күнчн. Иим үгтә — күүртә күүнд, тиим дү бәәх зөвтә гигәд санад оркхлань, эүркнь ирвәтрәд, сутцарнь киитн орсн болад одв. түүнә хөөн эн җир-

(60

һлиг яһҗ көндрсинь, яһҗ бийән нүр уздг герәр чирәһән хәләсинь, яһҗ толһаһан кецәлһәд, һариннь хурһсар нарнд өгрәд бәәсн хар үсән яссиг, яһҗ энүнә күүндҗәх күүнүр генткн цәс’ гигәд хәләдгинь шинҗләд йовхла, мел эн тоотнь Нарнд таасгдад бәәв. Болв, эн игж санв: «күүнәс үлх дала сәәхичн биш, иим күүкд һазр деер далалм». "Гигҗ ухалсн бнйнь хәрү Җирһлүр хәләхләрн, медальонд йовсн сәәхн көвүнә зург өмнәснь инәсн болҗ үзгдв. Түнләнь үүнә зүркн хәрү‘ивтрәд, сутцдарнь киитн орсн болад одна. Тигчкн эп хәрү ухална: Ж.ирһл дотран бас санҗ йовдг болх: «Үнүндчнь хавтхднь нег эңкрлж хадһлдг зург бәәх, мини медальонар юңгад соньмсна?» Нанд келсн күүкнчн уга, гер-бүлчн уга, шовун кевтә дурарн бәәдг, җирһлүр эврән һанцарн йовдг күн гиҗ медҗәхго. Үнәс талдан кесг юм Нарн ухалад йовв, асхн болад сө өөрдәд ирв. Хаҗуд йовсн улс амрад кевтцхәнә, җирһлиг бас нөр диилҗ йовх бәәдл һарв.

— тәмк һарч татх кергтә, амрх цаг болҗ йовна,—

гигәд Нарн босад үүднүр йовв.

Нарниг хәрү ирхлә, җирһл терзәр юм хәләҗ йовҗ, генткн ннәв. Чирәнь 1нүднәснь һарсн нүлмснәс чиигтә. Нүднәннь нүлмсән арччкад, толһаннь үсән цуглулҗ 'авад көшчкәд, хәрү инәмсклв.

—Яһвт, ю санвт?

—герән санув, элгн-садан. Би күн болҗ гертәон

һанцарн холд йовад угав. Ода тавн җил герәсн салңһуд

сурһульд бәәх кергтә.

— Элгн-садн бәәхлә харһх цэг санана. Угад арһго. Би эцгәсн ор һанц күмб. Күүкд-көвүд асрдг герт доладгч класс, тосхлһна курс, хар көдлмш, асхар ордг шкоЛин арвдгч класс, институтин һурвдгч курс-эн мини эндр күртл йовсн йовдл... Ода нег сән үр болн хол элгн-садн талан золһҗ йовнав. Өрүндән ан поездәс буухв.

—Эрт буухйт?

—Эрт, өрүн өрлә.

—Би маңһдур үд алдар буухв.

Сөөни дуусн гилтә җир-һл уитсн уга, эрг-дүрг гиҗәһәд серҗ одад бәәв. Нарнур хәләчкәд, унтсн бәәдл һарад бәәхлә, эн санв: «Юн эн үр талан оч йовх билә, келсн күүюнь бәәдг болх, эс гиҗ гер-бүлнь бәәдг болх». ТИГчкәд күүкн унтхар седнә, 1нөөрнь күрхш, мел ор цәәж йовх бәәдл һарад, Нари босад һарн гисн болад бәәнә.

Өр йосндан шарлҗ йовх өңг һарад ирв. Ж,ирһл хув-

цан өмсәд нүүрән уһахар йовҗ одв. Хәрү иртлнь, Нарн хувцан өмсчксн* белн болчкҗ үүнә буух станцпнь өөрдҗ йовна гиҗ әмтс келцхәҗәнә.

—Не, сәәхн менд харһй,— гиҗ Нарн һаран өгәд босхар седв...

—Арһулдҗатн, би таниг һарһнав, — гиҗ җирһл өмнәснь келв.

Нарн тигҗ келсн үгинь соңсн ик гидгәр байрлв. Удсн уга, эдн, вагонас бууһад, сөөнә бууси чиигәс

жөөлрәд бәәон һазр деер зогсв. Өрүпә серүнд даарад, Җирһл эм деерән хайсн җакетан ясчкад, Нарнд келв:

— Хәләлт ямаран сәәхн...

Хәләхд, йир сәәхнчн өрүн бәәҗ. Нарн шинкән бултаһад һарчана. Эргүләд харвхла, иуг ил үзгднә. Сөнь царцад бәәсн тег деер әрә үзгдм будн бәәнә, серүн аһар чееҗиг сергәҗ орна, бичкн станцин терзәс нариа тольд

гилвкнә. Вагодин өмн зогсҗах паровоз нарнд ууран цәәлһҗ, өрүнә дүүрәнд ик холд дара-даранднь чаңһар кииһән авсн соңсгдна. Сержнон оалькн тег талас цаңгта һазрин, намрин кесг зүсн өвснә болн цецгәсин үнр авч ирнә. Эн хойрин өөр серсн шовуд бас җирпнә.

Цуг эн тоот, хажуднь хамтхсарн наач бәәх ендр хусм модс, кеер көдлҗәх тракторин ә Нарна уханд генткн орад, эүркинь өмнкәснь чанһар цокулв. Тунләнь у тег уняртад хая-хаяд өсрәд һарсн теңгрин үүлс үзгдәд

бәәв.

— Сәәхн, ямаран сәәхн һазр ода күнә чирә мет болҗана. Тег эн шин һарчах нариг үзәд кииһән авчана, —

гив Нарн.

— Хәләһит, хәләһит, теегиг, — гичкәд, җирһл эргн

бәәж һарарн үзүлв.

җирһлин чирәнь өмнкәсн көркхн болад, сормсднь болн көмсгднь улм ончтаһар йилһрәд, төгрг хойр хар нүднь, шатҗах һал мет, гилвкәд бәәв. «Эн нимгн цииц бишмдтәһән, ахрхн цаһан оөмстәһән, вндр улан туфель-

тәһән улм сәәхрон болад бәәдмби?» — гиҗ санн, Нарн:

— Җирһл,— гигәд һараи чееж, талан кечкәд.— Хаҗһр чигн болх, буруһим тигхлә тәв. Би...

Тигчкәд эн, күүкнә иткҗәнәв гисн бәәдлтә хәләц үзсн бийнь, цааранднь үг келҗ чадон уга. Агчмд тагчк зогсҗаһад, эн нәрхн хар-улан күүкиг хәләҗәһәд, генткн доран эргн, һарад йовб.

— Әльдәрэн оч йовнат... Ямаран күн бәәсмби?.. —

162

гиҗ алң болсиг Нарн ардан соңсв. Хәрү эргж болшго, улм шулуһар ишкәд, күүкнәсчн, бийәснчн, өөрән бәәон улсасчн, ода йоондан шарлад һарчксн нарнасчн ичсәр улм цааран йовад одв.

...Нарн эврәннь хол элпн-саднар орад, үр-өңгләһән харһад, хойрчһурв хонад оркв, нәр-наадндчн йовад йовб. Җирһл мел чирә-зүсәрн үзгдсн болад, ардаснь: «Өлдәран оч йовнат... Ямаран күн бәәсмби? — гнсн тәньдг дун соңсгдсн болад бәәв.

«Однав Җирһлүр» — гиҗ шиидсн бийнь, негхн юмн хаац болна: күүкнә күзүндән зүүҗ йовсн медальон. «Мини үр, таньлдтн гиҗ, өорән йовсн сәәхн көвүнлә мендлүлхлә, яһҗ йовлав гихви?» — гиж санхлань, өдр улм-улмар хооран саагдад бәәнә.

«Зандн модн нәәхлсн талан, залу күн сансн талан»,— гидг үлгүр бәәдг. тигхлә, тер үлгүр итксн күн нег мөслх зввтә, ухалсан күцәх йоста. Нарн Җирһлин бәәсн һазрур йовхар шиидҗ авчкад, эврәннь сән үүртэн келв:

—Би нег күүкнлә поездт йовад харһлав, түүнә бәәсн район орнав.

—Ирнәв гиҗ түндән келлчи?

—Уга.

—Чамд дуртай терчн?

—Медҗәхшив. Дурна тускар болхла-харңһу. сө мет.

Болв, одхла медгдх гиж. санҗана.

— Одад ир, юн учр бәәх билә. Не, тер күүкнәнчн зурпиь бәэнү?

—Бәәнә...

—Үзүллч?

Нарн инәҗәһәд, хавтхасн һарһад, дөрв дакҗ эвксн цаһан цаас өгв.

—Энч юмб, цоксн зург биший? Үнүгичн чамд тер күүкн өгвү? — гиж ормасн бәәдлтәһәр үүрнь сурв.

—Уга, би өцклдүр эврән зурлав. Ямаран?

—Ямаран гиж би чамд яһҗ келхв? Иим бәәдлтәй

терч>н? — гичкәд, Нарнур хәләв.

— Иим бәәдлтә, — гиҗ би чамд яһҗ келхв? Эн Җирһлин эургла әдл эс болвчн, күүкн күүпә өңгтә эс мений? һуйрин зарм нег-негнәннь бәәдлтәлм, тигхлә, күүкд улс бас нег-непнәннь ■өңгтә болхгов, тигчкәд би йосн зу-

рач бишлм, — гиҗ Нарн инәсмсклв.

— тигхлә болҗана. Чирәнь, дал-ээмнь, өмссн хувцнь

невчк дурасн болх. Туүнә бийнь, чамла әдл, дурлсн күү-

.кан һал цаһан өдрәр геечкон күүнд болҗахгов. Хоюрн хах-ташлдад инәлдцхәв.

— Нандчн мел терүг дурасн зург эс болвчн, ик юмн, — гиҗ Нарн келв.

—Не, энундән йоснда>н дурлчкҗч. Үнәсн торлго машинд сууҗ авад йов.

—Тигнәв.

терчн күргтә болхйи?

—Уга эс болхйи? Зуг негхн -юмнас әәсм күрәд бәәнә.

—Юунас?

—Күзүнднь нег меда.льон новна, түнднь нег сәәхн көвүнә зург бәәнә. Би сурув: «Кенә зургви»,—гигәд,

«дү кевүнәм», — гинә..

—терчн әәж болм дүңгә юмнчн.

—тиим. Ода яахв, күргтә болхлань, түнләнь тәнь-

лдчкәд,, күрәд ирхгов. Болв, чи соңсҗалч. Би чамд нег иим юм келсв. ...Буух станцан өөрдәд ирхлә, би хувц-ху- нран өмсҗ авчкад, мендләд һархар седүв. һарим авсн уга. «Зогсжатн, би таниг һарһнав», — гив. Вагонас буучкон дагт кесг сәәхн, седкл авлм дүңгә үг келәд, инәһәд, өмнкәсн өөрХн бәәдл һарад бәәв. Тигәд бәәхләнь, эврәннь седклдән бәәсәп. кевтпь келчкхәр бн эклүв. «Ж.ирһл, би чамд пег... Буру болхла, бпчә гемн»,.. — гиҗ келснә хөөн, цааранднь амнасм үг һарч өгсн уга... Күүкн келтхә гисн бәәдлт-оһәр зогсҗала. Яһсан медсн угав. Доран эргҗ 'авн, һарад зулув. Ардасм Җирһл: «Әльдәрән оч йовнат... Ямаран күн бәәсмб?..—гиҗ келв. Тигхләнь улм чаңһар, ардап хәләлго йовбув.

— тиим билчн? тер күүкән һартан бәрҗәһәд алдҗч. Не, үнәсн торлго йов. Зуг күццәр күүндәд уга бәәж,

һарад бичә зул!

— Уга. Ода мел герүрнь одпав. Юн болна-болг. Дакад тер күүкнчн мапа институтд эн җиләс авн ирж, да-

схмн.

— Не, тигхлә түндчн күргн угань лавта. Бпчә хор мана күн, дәврәд орад бә. Чи намаг Очриг яһҗ үгдән орулсинь меднчи? Керго гигәд, һаран саҗад гүүһәд бәәсн бийнь, хооран һарч өглго бәәҗ, эврәһэн кеһәд авлав. Сән күүкп чамур гүүҗ ирдм биш, тедндчн үнн дуран медүлх кергтә. Тигчкәд, күүкдән ямаранинь меддвчи? Чамаг кедү сән болвчн, яһҗ чамд дурлсн бийнь, хаҗудан хоосн сомпаһад йовад йовхлач, һарад зулцхадм. тедп*

164

әнчн өөрни мел шатад йовх кергтә болжаиа, — гиҖ келт чкәд» үүрнЬ элк хатад инәв.

...Нарн турүн харһсн машинд сууһад һарв. 6.

Нарн дербетовкд ирчкәд, гостиницд оч зогсв. Рай- ■промкомбинатин шин бәрсн гер әльд бәәхинь медҗ 'авчкад, эн һарад йовб. Хойр давхр школ давад, нег уульнц.керчәд, зөвәрт йовчкад, хәәҗ йовсн гериннь өөрирәд зогсв. гертәс кун һарч ирхш, «ода әльк терзнь болхв», гиҗәһәд, уульнцар цааран-нааран йовҗаһад, хәрү ирәд, шин герин өөр зогсв. тигҗәтл нег бичкн көвүн гүүһәд һарад йрв.

— Көвүн, зогсҗалч, Дорҗин Җирһл әльк хорад бәэиә? — гиҗ эн сурв.

— тер хойр терз,— гичкәд көвүн уульнцар гүүһәд йовҗ одв. Териг барун таласнь эргҗ ирәд, көвүнә заасн хойр терзин туск үүднә өөр невчк бәәжәһәд, бармткәснь авад арһул секхлә, дотрк хоран хасвчнь секәтә, цииц

халхг салькид арһулхан делсәд бәәв. Күн герт бәәх, угань медгдхш-тагчг. Үндән эн зогсҗаһад, хәрү һархар

седв. дакад үүриннь келон үг санчкад үкс:

— Орҗ болхйи? — гиҗ эн сурв.

Цааһас, стул деерәс күн босон болв, дарунь кенчр хаац секгдв, өмннь Ж,ирһл ирәд эогсад бәәв.

—Мендвт! — гиҗ эи келв.

—Менд, — гин агчмин зуур. Җирһл Нарниг хәлә-

җәһәд:

— Нарн, тавта?.. Үнәрий? Яһҗ олҗ ирвт? — гиҗ.

байрлсн бәәдлтәһәр сурв.

Нарн яахан эс медсн бәәдлтәһәр, дунго зогсад бәәв.

— Юңгад зогсад бәәнәт? Ортн герәд, — гиҗ Җирһл келн, эргүләд энүг хәлән йовҗ, үүднә көшг секҗ өгв.

...Ора болҗ йовх цаг. Экләд харңһурад ирв, Җирһл шам шатав. Ик стол деер дегтрмүд, тетрадьмуд, бек уулһдг бор цаасн болн наньчн кесг зүсн сурһүль сурдг улсин юмн бәәҗ, тедниг кевтнь хуран йовҗ, Җирһл келв:

— Өөрк диван деерән суутн.

дакад бийнь бас дивана өөр бәәсн стул деер ирәд

суув.

— Таниг тендәһә генткн, үгән күцднь келлго, йовж одхла, алн болад бәәвв. тертн ода күртл уханасм һар-

165

хш. Минь ода бичг бичҗәһәд, таниг санҗалав: яһад Нарн тигхл[ генткн, үг-күр угаһар йовҗ одв? Тигҗәтл, теңгрәс унон кевтә, орад күрәд ирвт.

— генткн йовх учр бәәсн болхгов. тигәдчн генткн бн танахнур күрәд ирүв — гичкәд Нарн инәв.

Нарниг тигәд келчкхлә, Ж,ирһл хойр һарарн үсэн ясад, һазр хәләһәд, инәһәд бәәв. «Мел иим өңгтәһәр энүг би вагонд үзлүсв», — гиҗ Нар« байрлҗ хәләв. Түнләнь гишң, күзүнднь бәәсн медальон үзгдәд, хәрү му уха санулв: «Энчн күргтәчн болх, герин эзн күнчн бәәдг болх. Би медхшлм: эн бийләһән йовсн зургиг дүүһән гилүс. «дүнь ода әльд бәәхмб»? Үнн үг келсн болхий?» Игҗ Нарнд эн күүкнә медальон түрүн үзгдснәс нааран ода күртл му уха орула. Игәд энүг кесг юм сана бәәтл, Җирһлчн хара суусн уга: «Тенткн йовх учр бәәсн,.. генткн күрәд ирүв»,—гисн юн үг болҗана? Тигҗ санчкад Ж.и- рһл, үүнә шинкән хуссн чирәһинь, өөдән кеһәд самлсн хар үсинь, болһамҗтаһар хәләсн зеернкә хар нүдинь

үзчкәд сурв:

Не, келтн, яһҗ үүртән күрвт, ю үзвт, яһҗ нааран ирвт? Кедлмшәсн сулдв, өрүпәс наран гертәсн һарад угав. Үр 'күүкдм яһцхаснь медгдхш, эндр негчн күн ирснго. һанцхарн суухла, ик үүдвртә юмн бәәҗ.

— Ю келхв. Сән күрүв, үзсн дала юмн уга, нааран машинд сууһад, күрч ирүв. Эн тоотиг келх цаг дала болхгов... Көдлмшәсн сулдув гидмт? Көдлҗәлт тигәд?

— Э, би доладгч класс төгсәчкәд. тосхлһнд көдлн бәәҗ, цааранднь сурһуль сурлав. Одахн күртл чолу тәвдг күүкдин бригадир йовлав.

—Би чамаг көдлжәнә гиҗ санҗасн уга биләв.

—Көдлмш кесн муй, тигәд?

—Уга. Сән болхгов. Һооднь келхә, чамаг ээҗиннь еөр бәәҗәһәд, арвдгч класс төгсәжл эн, ода тосхлһна

институтас ю хәәнә, гиҗәләв.

Игж келхләнь, Ж,ирһл инәмсклв.

—Ж.ирһл, би эндүрәд, хаҗһр келәд оркув.

—Ю хаҗһр келвт?

—Таниг «чи» гнчкжв.

Хоюрн инәлдцхәв.

— Мел бийән «таниг» гигәд бәәхләтн, уурм күрәд бәәлә. Бийим «та» гиҗ бичә келтн,

—«Чи» гиснчн амр.

—Амр биш, сән.

166

— Күн бийән сурһад-сундлад йовхла, ханад йовдг кумб, ода үнәс хооран «чи» гисв,» — гичкәд, Нарн инәв.

Үүнә хөөн эн хойр цааранднь ю күүндхән олҗ эс чадад, зөвәр тагчг сууцхав.

—Не, энчн игәд, амндан ус балһсн улс кевтә, тагчг сууихахмб? — гиҗ Нарн шоглв.

—Не, ю келхәр бәәнәт? Келтн.

—Лү көвүнчн яһла? — гиҗ, медальонурнь хәләжә-

һәд, Нарн сурв.

— Эндр амрдг өдрлм, стадион тал йовдг болх,— .

гиҗ хәрү өгв. Тигчкәд. Нарнас хәрү сурва:

— Та мел мини медальон тал хәләсн болад бәәдмт? Эмунд бәәх зургин эзнтн ода арвхн зурһа орҗана... Ир-

хлань, таньлдулсв.

— Үнәр келхлә, би энүгичн, гемго сәәхн, күүкдин зүрк авлад оркм дүңгә -күн бәәдлтә, гиҗ санҗалав, — гиҗ келчкәд, Нарн инәв.

. — Манахс гиичд одцхала. Бидн энд сууһад суухм биш, олн хурсң һазр орй? Мини үүрмүд харһх, тәньлдүлсв.

—Тәньлдснә хөан, би үлү болад бәәх угай?

—Уга гиҗ медҗәнәв. Зуг эврән, сааклаһан әдләр,

зулад бичә йовҗ одтн.

— тигхд зулом үнн, ода ирсмчн лавта. Яһад ирсим-

чн чи медх зөвтәч.

— Не, би тер өрәһүр орад ирсв, та эн дегтрмүд хәлә-

җәтн.

Җирһл цаадк ерәһүр орад йовҗ одв. Нарн нег дегтр

авад секв.

Удснго, хар шеемг бишмүд өмссн, өндр давхрлгта туфльта, чирә-зүсән, үснәннь күклән ясад оркон, Җирһл һарад аашна, түнләннь гишң һазаһас өндр нурһта нәрхн хар көвүн орҗ ирәд, Нарнла мондлв.

—Эн мини дү, һәрә тәньлд. Көвүн одад, Нарнд һарад өгәд:

—һәрә,— гив.

Нарн бас эврәннь нерән келәд, һаринь атхв.

— Эн жил нәәмдгч класс төгсәвв. Бас намаг дураһад, көдлмш кен йовҗ, сурһулян цааранднь сурхар бәәнә.

— Ода тигҗ сурсн чик болҗана. Школмудчн көдлмш кедг баһчудт дөңг сәәнәр өгх эсв хәәҗәнә. — гиҗ Нарн

келв.

167

һәрә, бидн парк орнавди, чи гертән бәәҗә,— гнж Җирһл йүүдан келв.

— Би юмнд одшгов, дегтр умшнав, — гиҗ өмнәснь дүнь хәрү өгв.

Җирһл Нарн хойр дарунь һарад йовҗ одцхав. 7.

Өмтн гертәнчн, һазаһанчн шаман шатачкж, цаг-арвн

• час болҗ йовна, серҗгнон салькн эднә өмнәс көдлҗәнә...

Җирһлин көвкр цаһан махлань, күзүн деер унсн бишмдинь захин товчнь-цуһар Нарнд эврә, өөрхн, цуһар мел улм-улмар үнтә болад бәәв.

—Не. ода яһий, әльдәрән одй?—гиҗ Ж.ирһл сурв.

—Чини дурн, чамд әльд сән болна, тигәрән йовий,— гиҗ Нарн өмнәснь хәрү өгв. Энүнә тигж, үнн седкләр,

келсн үг күүкнә зүркнд күрв, тигхлә, нүднәснь нульмсн эврэн асхрад бәәв. Болв, тер нульмсн байрлсн учр деерәс, 'биидән, Нарниг үнн седкләр дурлсн учрар һарчах нульмон. тигәдчн Җирһл генткн өөрдҗ ирәд, Нарна күзүнәс хойр һаран авад, эврәннь халун урларн халхаснь үмсв. Зүркәрнь киитн хар салькн орсн болад одхла, хойр һаран татҗ авн, доран эрпн, түдүкн һарад йовад одв.

Нарн ардаснь ирәд, барун ээмәснь авад, бийүрн ша-

хад урласнь үмсчкәд келв:

— Ж.ирһл, тендәһә намаг яахар седсиг медвчи? тер кеер үлдсн бичкн станц деер би бас чамла игҗ үмслдхәр седләв. Болшго болад бәэв, тигәд эргәд йовҗ одлав. Чи, сәәхн иньгм, үмсчкәд. эргәд һарад одвшч... түндчн

байрлжанав.

Невчкн зуур эн хойр тагчг зогсцхав, кеннь болвчн ухаһан дотран тунһав. Дакад <нег-негән хәләлдчкәд, хәрү үмслдцхәв. Эн хойр ода-өмнкәсн өрхн. тигхлә дурлхдчн, байрлхдчн, күүндхдчн, йовхдчн амр. Ода эн хойрин емн йоста гидг үнн дурн секгдв, цевр седкл, ирх җирһл, олн дунд байртаһар йовх хаалһ...

Эдн ик моддудин дундаһар йовцхав. Эврәниь жирһлән, яһж. йовсан Нарн келв. Ж.ирһл соңсн йовж, толһаһан гекәд йовб. Нарн хәрү һариннь сүүһәс авб. Э« хойр улм цаарапднь кссг юм келлдәд йовад йовб.

Эднлә әдл җирһлтә баһчуд дала. Күүкд көвүдин утар татсн сэәхн дуудин <айс селәнд болн ик холд донһдснь бас мел эн хойрт соңсгдад бәәв. Ямаран ду дуулв-

168

чн-эднд нег анчата ухан бәәнә: «бидн-баахн, цуцршго, хооран хәршго улсвдн», — гисн иткл...

Түдү мет җирһл, Нарн хойр-баахн, чидлтә, һавшун, ямаранчн көдлмш кеж чадх, юичн төр хаһлҗ чадх улс. Эн хойр төрскндән коммунизм тосхлһнд орлцҗ, әмтнлә хамдан жирһж чадхнь лавта.

—Би үнн дурлсн учр деерәс, чееҗ деерчн толһаһан тәвбүв, — гиж Ж.ирһл келв.

—Би ү«н дурлсн учр деерәс чамаг хәәһәд, күрәд ирвшв, — гиҗ Нарн хәрү өгв.

Сө давад оркхла, хар үүлн бүркәд, сальклад ирв.

Нарн кителән, тәәләд, җирһлд көдргв. Невчк сууҗа-

һад Ж,ирһл саналдв.

—Яһвчи?

—Йирдән... Зовлң үзгдхий, җирһл үзгдхий... Юн учрар чи бидн хойр күүнә балһсна станц деер харһвдн?

Мел наснь турш игәд,— мел насни турш...— гигәд хойр

давтчкад чирәһән Нарна чееҗд шахв.

— Би чамаг наснь турштан дурлхв, ма«а җирһлин хаалһ деер юн эс харһвчн. һооднь келхлә, би чамаг ямаранич. күн кевтәһәр медхшлм. Күүкн күүнә зүркн күүрг, тнгәдчн келсиг иткҗәнәв, дакад эврән дурлчкс- •на үүл. Чи-мини седкл туссн үрч. Мууһар тоолхла, чи дурлсн күүктәчн болхч, гер-бүл чигн бәәх, сурһулян намас түрүләд төгсәчкәд, йовҗчн одхч... Ода юуһинь ке-

лхв...

— Не, болх... Бидн негнлм, ман хойриг кен салһх би

лә. Сурһуль өмн, төгсгхән келий.

— Не болв... Бидн нег-негән меклшголм. Мини дурн

чамла.

тигхләнь Нарн иньгән авад, үмсчкәд сурв:

—Чи намаг кезәһәс 1нааран «чи» гивчи?

—Сахндак мнни үмссн һазр медхшийчи?

Тенткн үүлн бархлзад, салькн чаңһрв. Өөрхнд һал цәкләд, оһтрһу ду һарв. дарунь хур экләд дуслв. Эргәд хәләцхәхләнь, өөрнь нег ик савһр модн бәәҗ.

— Эн модн дор зогсхла, норһхго,—гигәд Нарн Ж.и- рһлиг дахулад һарв, <модн дор зогсҗаһад, хурт норсн толһаннь үсиг иләд бәәв.

Дүң-дүлә, харңһу. Өмннь юмн үзгдхш. Невчк бәәҗәһәд, хур гиихлә, өдн гер талан һарад йовб. Күүндә йовтл, герүрн яһж. күрсән эдн медснго. Ж,ирһлиг орад ирхлә экнь:

169

— Хәәмнь, ода күртл әльд йовад йовначи? — гив. Җирһл үг келлго, экән күзүдчкәд, усн-цасн болад

уульв.

—Яһвчи, Җирһл, юн болҗ одва?

—Зэж, керлдхшийчи? Нег үг келнәв.

—К\ әәҗәнәв! Ю келхәр бәәхмчи? Нә, кел, келх кергтә юмн болхла.

—Нег күүнд үгән өгчкүв... Би түүнд дурлчкув, —

гичкәд, хәрү уульв.

—Кемб терчнь?

—Чи тәньшгоч, эн һазрии күн биш.

—Не, сурһульчнь тигәд яахмб?

—Бидн хамдан нег институтд сурхвдн, тер дөрвдгчд,

би негдгчд...

—Не, кенә кен гидг күмб терчнь?

—һәрән Нарн.

—Кенә гәрән?

—Сәәнәр медҗәхшив. Манҗин Һәрән гисн болна.

—Тигхләчн би терүгчн таньх зөвтәв. Эк, эцг угай?

—Э.

—Эцгнь, дәәнд үксн, экнь энд өңгрсн көвүн болхмн.

Экиннь нерн җирһл гинү?

—Э, «мини экин неря бас Ж,ирһл билә», — гинә.

—Не, терчнь Манҗин һәрән көвүн, экләнь би кезә-

нә сурһульд йовлав, мини үр билә.

—Иир сән, өндр шар...

—Не, терчнь, Нарн гидг «ертә болхмн. Одахн Киш-

тә терүнэнчн тускар келҗәлә. «Йир сән көвүм», — гиж келлә. теднә Корскла хамдан институтд сурҗ йовҗ.

—терүгинь медҗәхшив... Ээҗ керлдхшийчи?

—Ода би чамаг юн гиҗ керлдхви?

һаза терзин өөр Нарн шам унтртл зогсв. Энүнд тер солңһтрсн герл, әрә үзгдсн эмгн күүкн хойр, теднә инәдн, хоорндан күүндҗәх күр мел үүнә тускар һарчах бол-

сн болҗ медгдв.

Нарниг гостинцд өөрдәд ирх 'алднд, өрән торһас җиргәд бәәцхәв.

8.

дегәлә Корск хойр шүүврән өгч чадлго, хәрәд күрч ирцхәсн, ода паркас һарлго гишн бәәцхәнә. Зндр асхн эдн саак скамейк деерән күүндсн сууцхана.

170

Бийәсн тедүкнәр Җирһл өөрән нег күүтә һарад йовҗ одсиг үзчкәд, Корск ду тасрҗ одв. Бийән эс керглҗәхинь

медчкәд, Дегзлә уурлад келв:

— Не, үзвчи? Җирһл, чамаг менд бә гигәд одси өңгтә. Өөрән ямаран әвртә гидг бәәдлтә кү дахулҗ.

—Не, болх. Бичә хала-бала гигәд бә!

—Бийим хала-бала гиҗ юңгад келяәч. җирһллә кө-

өлдснчнь худлйи? Хойр туулала көөлдхлә, негинь чигн бәрдмн биш, хоосн үлддмн.

— Чн мпни кевтә туула болҗахговч... һооднь келхлә, хойр күү>нә хоорнд орлцад чамд керг уга. Чи ю меддвч, ман хойриг ю 'күүндсинь сонслчи? Кен болвчн эндүрдмн, ;би эврән гемтәв. терүгән чама угаһар медҗәнәв.

—Ә-ә, чи ода бийнь Җирһлд санатавчи?

—Санатач<н болсв, чамд юн болҗана: «Үсн уга, хөн

холвад орна» — гидг. Мел чамаг «эн тигҗ, тер игҗ», гигәд гүүһәд йовна гинә. Яһҗ меднәчи бидн нег-негән соңсад, чама угаһарчн келх үгән олхчн биләвдн. Күүнә седкл, ухан гидгчн күчр юмн болжана: «Орчлңг ора болн җора», — гиҗ келдмн. Ода яахв, 'арһ уга. Кесгнь намаг җе гитлм ховлҗ. Мини үгиг Җирһл ода иткшго...

— Чи намар наад кеҗәлчи?— гигәд, һаран ясад, Де-

гәлә йосндан уурлад ирв.

Болх, болх. Бичә үнд аздлхар седәд бә. Әлә, гүвдлдәч күн ичр-һутран, нрх эврә җирһлан кевтнь нег агчмин зуур гееһәд оркдмн. Би чамд нег залуһин тууҗ келҗ өгсв. тер залу эк, эдг хойрасн дала малта-гертә үлдҗ. Эврәи эзн болчксн, ода ю кехв гихләрн, эн көзр наадна. Көзрт малан, герән, гериннь күүһән шүүгдчкнә. Тигәд, нутг дундан бәәсн «һал һулмтнннь өөр эмәл деерән суучкад, һанцхн унх мөрән цулвраснь бәрҗәһәд, өөрән зогсҗасн улст келҗ: «Игә игә бәәҗ, энчн әләтәд оддг юмн бичә болтха, көзрән татх кергтә» — гиҗ. тер кевтәһәр, чи, биди хойр игә, игә бәәҗ, әләтәд одхла-му болх, Дегәлә, әльвлдгэн бокрх кергтә.

Тигҗ келсинь соңсчкад, Дегәлә яахан медҗ эс чадад, дотр бийнь хутхлдад одв. Корск энүнд ики холд бәәх күүнә күн болҗ медгдв.

— Нә, би чамд нег залуһин тууҗ келҗ егсв. тер залу кевтсн туула гетдг бәәҗ... Мә чамд, кевтон туула ямаранинь. — Йгҗ келн Дегәлә Корскиг хойр-һурв цәс-цәс гилгәд халхарнь ташчкад, доран орклад уульв.

171