Дондуков Арслан Боваджинович 2.IX.1926г. — 18.VIII. 1942г.

Нань бичәтә үг уга. Энүн деер ю бичхүв? Арвн зурһа күрәд уга баһ насндан, миңһн җилд мартгдшго туурмҗ бүрдәв. Арслң җөөлн зүрктә, өр өвч, оңдан күүнәс әмән чигн хармншго көвүн билә.

— Болха эврәннь җалван цуглулад эн бумблв тәвүлв. Тегәд чамаг дуудуллав, көдлмшәсчн таслсн болхла, гемим тәвҗ ас, — гиҗ үүрм келв. Терүнә келсн үгин хәрүд чаңһур һаринь атхв. Нань өгдг хәрү нанд уга билә.

Болха бас көөрк күзүцәһән зовлң эдлв. Тер сөөнь бийднь Швефель яһҗ баахн көвүд-күүкдт меклгдсән медв. Боваҗниг хаҗ алад, Болхаг Германь тал хар көдлмшт йовулв. Дәәнә хөөн хәрҗ ирәд, багшин техникум чиләһәд, Болха сурһулин багшар көдлҗәнә.

— Хамҗл альд бәәхнь медгднү? — гиҗ Борлгас сурув.

219

219

— Уралас цааран бәәдиҗ. Экономист медрлтә, хулд-гүүлгәнә көдлмшт бәәнә. Хавраһа эврәннь машиһәр нааран ирлә, — гиҗ Болха келн, — эн Арслңгин цогциг тер дәәнә улс бәәсн ах-дүүһин үкәрт тәвхмн болвза гиҗ би терүнлә селвгцхлә, иигҗ келнә: «Ах-дүүһин үкәрт терүнә цогц эндәс авч оршах зөв кен чамд өгхмби? Негдврәр Арслң олна көлд болвчн дәәнд орлцсн күн биш, нам негчн фашист алсн уга билә. Терүнә цогциг ах-дүүһин үкәрт эндәс авч оршах зөв кемрҗән өгхлә, намаг үксн цагт мини цогц альд оршахмн болхви? Кремлин эрсин өөр мөңк заль шатҗах, таньдго салдсин үкәрин өөр намаг оршахмн болхви? Би яһвчн нег немш алсн күнлмби?» — гиһәд Хамҗл мини келсн үгиг наадн-шогд хүврәв, — гиҗ Болха һундлан келв.

— Эх, Хамҗл, Хамҗл! Терүнәс нааран һучн җил давв, болв урдк кевтән терүнә толһаднь салькн, ухань генн, — гиҗ терүнд һундҗ би келв. — Әмтнлә хамдан бууһан бәрәд, Арслң фашистнрлә эс ноолдснь үнн, нег чигн фашист эврә һарарн эс алснь бас үнн, болв Арслң баһасн авн кенәсчн эврәннь әрүн цаһан седклән хармндго, кенд болвчн дөңгән күргхәр седдг, арвн зурһа күцц күрәд уга насндан эврәннь цогц, әмтин үнтә җирһлән — мана эндрәк җирһлин төлә әрвллго, бийән өөдән тооллго, Хамҗлын деегүр хәләц угаһар, терүнә өөдм-өгтм үг угаһар, һол зүркнәсн өгснь бас үнн! Нам бүкл җирһлиннь туршарт бийинь өөһәд йовдг, бийинь хар гөрәр гөрдәд йовдг Хамҗлын хар седкл эн «Чөткрин хар толһа» дор дарулҗ, үнн цаһан седклтәһән манд иткүлв.

— Тана келсн үг чик, болв терүг оршасн ормнь, эн толһан нернь — дегәд бүтү-бүркг. Нааран ирсн кү сүрдәхмн. Терүг оршасн толһан хар нерн Арслңгин цевр цаһан нерн хойриг дүңцүлхд дегәд ирлцән уга. «Чөткрин хар толһад» Арслңгиг оршав, гиһәд яһҗ келхв? Өцклдүр сурһульчнриг нааран иртхә, гиҗ келҗәһәд, толһан неринь келчкәд, дотркм ирвәтрәд одв. Дегәд му нерн. — гиҗ Болха келв.

220

— Болха, чини келсн үг мел чик, — гиһәд би хар мраморар кесн бумблв тал зааһад: — Зуг оһтрһун цәклһн мет герлтәһәр болн ахрар унтрсн Арслңгин җирһлиннь тольнь — эн толһан бүтү-бүкл неринь цәәлһҗ, терүг эс иткҗәсн улсин хар санаг оршаҗ, эндрәс авн энүнә нериг оңдарулҗ, мөңкинд әмтнә чееҗд шиңгрх нернь — Цаһан толһа.

221

134