2496
.pdfАгрессивное состояние может быть открытым, т.е. внешне выраженным в соответствующих действиях, и скрытым (например,
агрессивное настроение, не нашедшее, а иногда и не ищущее выхода в
агрессивном поведении; агрессивные замыслы).
|
|
|
|
|
Ф.Э. Василюк, связывая агрессивность с переживаниями человека и |
|
|
О |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Г |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
фрустрацией, |
приводит |
|
четыре |
|
|
возможных |
|
состояния |
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
поведения, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
проявляемого субъектами в затруднительных ситуациях. |
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Поведение мотивосообразно и подчинено организующей цели. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Оно |
заведомо |
|
не |
является |
фрустрационным. |
Даже |
|
|
ЧЕ |
|
здесь |
|
не |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
ярость |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
свидетельствует |
о |
наличии |
фрустрации. |
Она |
|
|
|
Г |
исходить |
|
из |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
может. |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сознательного расчета добиться поставленной цели. |
НИ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. |
|
Умышленно |
|
«закативший |
|
|
|
|
|
М |
|
|
|
|
|
|
добиться |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
истерику»в надежде |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
своего, человек |
теряет |
контроль |
|
за своим |
|
И |
|
|
. Но |
в |
|
сознании |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
поведениемТ |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
и мотивом, надежда на |
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
сохраняется смысловая связь между поведениемИ |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
разрешение ситуации. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
3. |
|
Для |
третьего |
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
типа характерна утрата связи, через которую |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
смысл передается от мотива к Йдействию. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. |
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
«Катастрофическое поведение» – не контролируемое ни волей, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
ни сознанием субъекта. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
состояния являются сознательно агрессивными, в то |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Первое и второеР |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
время |
как |
|
Д |
|
|
|
|
третьего и четвертого |
типов являются |
скорее |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
состоянияУ |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
наступающими |
|
после |
|
|
значительного |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
аффективноГ-агрессивными, |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
повышения пороговой величины напряжения. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
В.В. |
Бойко |
считает, |
что |
|
|
агрессия |
|
в |
настоящее |
время |
стала |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
В |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
средством |
|
воздействия |
|
на |
окружение, |
т.е. |
|
агрессия |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
Анеобходимым |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
приобрела социогенный характер. Среди ее современных форм В.В. Бойко |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
обращает внимание на следующие: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
- |
|
«экстрапунитивность»- тенденция всегда и во всем обвинять |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
других и никогда себя; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
21 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
-«поиск мишени» – стремление выместить агрессию на невинном субъекте или непричастном объекте;
-«оправдание через нападение» – механизм агрессии,
|
|
|
основанный на |
подмене |
|
объекта |
|
порицания |
– |
|
вместо |
себя |
|
|
агрессор |
|
|
О |
||||||||||||||||||||||
|
|
|
подставляет другого; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Г |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
- |
«праведный |
|
|
|
гнев» |
|
– |
|
оправдание |
собственной |
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессии |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
возвышенным мотивом; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
«проекция |
|
|
негативных |
|
качеств» |
|
|
|
|
|
Н |
|
своих |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
–приписывание |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
недостатков партнеру; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
- |
«самоутверждение путем |
унижения |
|
|
|
Г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
другого.» – понижение |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
НИ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
значимости, ценности того, что (кто) вызывает досаду; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
«деликатное |
|
|
|
хамство» |
|
– |
|
|
М |
|
|
|
оскорбление |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
изощренное |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
человеческого достоинства; |
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
различные |
|
экспрессивные |
|
|
Т |
|
|
агрессии |
(Бойко |
|
В.В., |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
средстваИ |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1996). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Все |
многообразие |
|
актов |
Н |
|
|
|
|
в |
работе И.А. Кудрявцева, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
агрессии |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н.А.Ратиновой и О.Ф. СавинойЙ |
было отнесено к трем различным классам |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
на основании |
|
|
|
|
|
Н |
уровня |
|
саморегуляции |
|
поведения |
|
и |
|
места |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
ведущего |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессивных проявлений в общей структуре деятельности субъекта. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Первый классР составляют акты агрессии, которые осуществляются |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
Д |
|
|
|
|
, побуждаясь соответствующими агрессивными |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
на уровне деятельностиУ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
на более |
|
высоком, |
|
|
|
||||||||
|
|
|
мотивамиГ, а саморегуляция поведения протекает |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
личностном уровне. Такая деятельность субъекта является максимально |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
и осознанной, здесь индивид обладает наибольшей свободой |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
произвольнойВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
выбора |
|
средств |
|
и |
|
|
способов |
действий. |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
Аволи, селективностью |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
Соответственно выбор агрессивных или неагрессивных форм поведения и |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
соотнесение его с общепринятыми нормами, осуществляются на иерархически наиболее высоком – личностном уровне саморегуляции.
22
|
|
|
|
|
Второй класс, по мнению исследователей, образуют акты агрессии, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
релевантные уже не деятельности в целом, а соотносимые с уровнем |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
действий. Поведение субъектов здесь находится под влиянием |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
эмоционального |
|
напряжения, |
|
|
утрачивает |
мотивосообразность, |
|
|
а |
|
|
О |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
активность |
направляется |
|
аффективно |
насыщенными, |
ситуационно |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Г |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
возникшими |
целями. |
|
Ведущим |
|
становится |
не |
личностно-смысловой, |
С |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
индивидуальный |
|
уровень, |
|
где |
|
|
факторами, |
определяющими |
|
Е |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
деяние, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
выступают |
не |
целостные |
смысловые |
образования |
|
|
и |
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
ценностные |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ориентации |
|
личности, |
|
а |
|
присущие |
|
субъекту |
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
индивидуально- |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
психологические, характерологические особенности. |
|
|
Г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Третий |
класс |
образуют акты |
агрессии, |
|
|
НИ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
совершенные субъектами, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
находившимися |
|
|
в |
|
|
наиболее |
|
|
глубокой |
М |
|
|
|
|
|
аффективной |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
степени |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
дезорганизации. |
В |
этих |
случаях, |
|
|
|
|
|
|
специалистов, |
|
регресс |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
по мнениюТ |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
достигает |
|
индивидного уровня, |
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
теряет |
|
не |
только |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
при этомИ активность |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
мотивосообразность |
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
, |
|
но |
|
|
подчас |
|
носит |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
целесообразностьЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
неупорядоченный, |
|
хаотический |
Н |
характер, |
проявляющийся |
|
в |
|
форме |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
двигательных стереотипий. НарушениеЙ |
сознания достигает столь глубокой |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
степени, |
|
что |
у |
|
|
|
|
|
Н |
|
практически |
утрачивается способность |
|
к |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
субъекта |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
адекватному отражению и целостному осмыслению происходящего, по |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
существу |
|
|
|
А |
С |
|
нарушается произвольность и |
|
опосредованность |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
полностьюР |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Д |
|
|
|
|
|
|
звено оценки, способность к интеллектуально- |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
поведения, блокируетсяУ |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
волевому |
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Гсамоконтролю и саморегуляции (Ложкин А.И., 2000). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
образом, |
|
классифицируя |
различные |
|
виды |
|
агрессии, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
С |
Таким |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
О |
|
|
|
|
основываются на мотивации агрессивного поведения, его |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
исследователиВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ацели, используемых средствах агрессии, ее влиянии на объект агрессии и |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
др. Противоречия при классификации и интерпретации видов агрессии |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
связаны со сложностью феномена агрессии, различием мировоззренческих установок авторов при его рассмотрении, а также спецификой экспериментального исследования
23
1.3. Теории агрессии человека в психологии
Описание и объяснение сущности и природы человеческой агрессии в зарубежной психологической науке раскрывается в нескольких теориях,
|
|
|
наиболее |
распространенными |
из которых |
являются |
инстинктивистские |
|
|
О |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Г |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
концепции, заложенные в трудах З. Фрейда (1923, 1926, 1959, 1966, 1970) и |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
К. Лоренца |
(1964, |
1967), |
теория |
фрустрации, теории |
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
социального |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
научения, теория социального влияния и др. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
Инстинктивная |
|
природа |
человеческой |
агрессии |
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
отстаивалась |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Г |
|
К.Лоренца. |
|
|
|
||||||
|
|
|
психоанализе З. Фрейда и социально-этологической концепции. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
НИ |
инстинкт жизни |
|
|
|
|||||||||
|
|
|
З. Фрейд выделил два фундаментальных инстинкта |
– |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(созидательное начало в человеке, |
Эрос) |
|
|
|
М |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
и инстинкт смерти (Танатос – |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
начало |
разрушительное, |
|
с |
которым |
и |
|
|
И |
|
|
|
агрессивность). |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
связываетсяТ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Влечение |
к |
|
смерти, |
по З. |
Фрейду, |
|
|
Т |
|
|
|
к саморазрушению, и |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
побуждаетИ |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессия |
является |
|
механизмом, |
|
|
Р |
|
|
|
|
которому |
|
это |
|
влечение |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
благодаряЕ |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
переключается: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в первую |
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
разрушение направляется на другие объекты, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
очередь, на других людей. МакЙДаугол (1926) в качестве причин агрессии |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
признавал «инстинкт драчливости», заложенный в человеке от природы. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Мюррей |
(1938) |
|
Т |
|
|
|
|
первичных |
потребностей |
человека ввел |
|
и |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
в число |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
|
, побуждающую искать случаи атаковать с целью |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
потребность в агрессииР |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
принести |
|
|
|
Д |
|
|
|
|
|
|
|
К. |
Лоренцу |
(1964, |
1966, |
1967), |
|
агрессия |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
вредУ. |
Согласно |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
инстинктом борьбы, |
якобы |
|
спонтанно возникающим |
|
и |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
обусловленаГ |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
аккумулирующимся в организме непрерывно. В плане агрессии Лоренц |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
человека с животным и писал, что внутривидовая агрессия у |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
сравнивалВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
представляет |
|
собой |
совершенно |
|
такое |
|
же |
самопроизвольное |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
Алюдей |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
инстинктивное |
|
стремление, |
как |
|
и |
у |
|
других |
|
высших |
позвоночных |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
животных. Вместе с тем Лоренц все же допускает возможность регуляции человеческого поведения и отводит определенную роль воспитанию. А.
Маслоу (1954, 1970) в своей монографии «Мотивация и личность» делает
24
уступку биологизаторскому толкованию агрессивности: она не инстинкт,
но инстинктоидна –подобна инстинкту. Таким образом, во всех инстинктивистских теориях агрессия рассматривается как возникающая из врожденных факторов.
|
|
|
|
|
В зарубежной |
|
психологии |
одной |
из |
распространенных |
|
теорий, |
|
|
О |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Г |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
объясняющих |
|
детерминацию |
человеческой |
агрессии, является |
|
|
|
С |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
теория |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
фрустрации. |
Согласно |
|
этой |
теории |
агрессия |
представляет |
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
результат |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
к |
|
|
|
|
|
|
|
действия фрустраторов, т.е. непреодолимых барьеров, стоящих на пути |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
достижению цели, вызывающих состояние растерянности или фрустрации. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Существует |
|
несколько |
вариантов |
|
|
|
|
Г |
|
|
, |
авторами |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
теории фрустрации. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
НИ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
которых выступают Л. Берковиц, Р. Джин, Э. Доннерштейн, С. Фешбек и |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
М |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
др. Основные положения теории фрустрации были впервые изложены в |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
коллективной работе «Фрустрация и агрессияТ» Дж. Доллард, Н. Миллер, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
в США в 1936 году. |
|
|
|
||||||||||
|
|
|
О. Маурер, Дж. Саэрс, Р. Сиэрс, опубликованнойИ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Авторы книги утверждали, что, еслиЕорганизм подвергается воздействию |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
фрустрации, то он всегда на это реагирует агрессией и не существует такой |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессии, |
которая |
|
возникаетЙ |
не |
на почве |
|
фрустрации. |
Фрустрация |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
признавалась |
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
и |
|
достаточным |
|
условием |
возникновения |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
необходимым |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессии. Позднее Н. Миллер (1948) в ответ на критику теории фрустрации |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
такими учеными, |
Ркак К. Левин, З. Дембо и Р. Баркер, экспериментально |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Д |
что |
|
агрессия |
|
не |
является |
типичной |
|
реакцией |
|
на |
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
подтвердившихУ, |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
фрустрациюГ |
, предпринимает попытку модифицировать ряд формулировок |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
теории фрустрации. По мнению Н. Миллера, фрустрация может порождать |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
О |
С |
|
|
|
к ряду различных видов реакций, одной из которых является |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
побужденияВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Апобуждение к некоторой форме агрессии. Потенциальные агрессивные |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
вспышки |
могут |
быть эффективно сдерживаемы или переводимы в |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
альтернативные действия по типу поиска другого подкрепителя. При этом |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
согласно новой формулировке, в движение вовлекаются некие |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
побудительные |
|
силы |
|
|
организма, |
выполняющие |
промежуточную |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
25 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
опосредующую роль и обозначаемые понятием драйва, или побуждения к агрессии.
Пересмотр теории фрустрации осуществил Л. Берковиц (1962, 1965, 1981, 2001). Он считал, что фрустрация не является достаточным условием
|
|
|
для возникновения |
агрессии. |
Л. |
Берковиц утверждал, |
что |
фрустрация |
|
|
О |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Г |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
вызывает |
лишь |
|
|
эмоциональную |
|
реакцию, |
которая |
создает |
|
|
|
С |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
только |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
готовность |
к |
выполнению |
|
актов |
|
агрессии. |
Агрессивные |
|
|
|
Е |
не |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
реакции |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
появятся |
до |
тех |
|
пор, пока |
нет |
соответствующих |
сигналов, |
Н |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
стимулов, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ассоциирующихся с настоящими или предшествующими подстрекателями |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
гнева. Агрессия |
может |
быть |
выявлена |
|
|
|
|
|
Г |
|
в |
результате |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
и без фрустрации. |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
наблюдения |
за |
так |
|
называемыми |
|
агрессивными |
НИ |
|
|
|
Берковиц |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
моделями. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
полагает, |
что |
в |
|
роли |
|
главных |
корней |
|
|
М |
|
|
выступают |
так |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
агрессивности |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
называемые отвратительные события, |
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
которыеТ могут порождать страх и |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
стремление избежать неприятной ситуацииИ. Он подчеркивает, что дело не |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в природе самого стимула-сигнала, а вЕтом значении, которое он может для |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
личности, в той ассоциации, которую он может у нее вызвать. При этом |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сила враждебного нападенияЙ, осуществляемого в ответ на воздействие |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
соответствующих |
|
|
|
|
|
Н |
|
|
зависит |
от |
|
их |
значимости и |
от |
|
степени |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
сигналов, |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессивной |
|
|
|
|
|
Т |
|
|
личности, |
|
интенсивности |
|
ее гнева |
и |
|
степени |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
готовности |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
|
|
|
|
|
привычек. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
развития у нее деструктивныхР |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Д |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
представителей |
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
СледуетУотметить, что наибольшее внимание у |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
вызвало |
изучение условий, при которых ситуация |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
теории фрустрацииГ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
фрустрации ведет к агрессивным действиям. Важными переменными, |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
О |
С |
|
|
как на возникновение, так и на торможение агрессии явились |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
влияющимиВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессоров |
|
и |
|
жертвы, |
оправданность- |
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
Асходство-несходство |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
неоправданность |
|
|
агрессии, |
|
а |
также |
собственно |
агрессивность |
как |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
личностная характеристика.
Теория фрустрации претерпела значительные изменения в работе С.Розенцвейга (1981), который провел анализ фрустрирующих ситуаций,
26
|
|
|
осуществил классификацию и типизацию реакций на фрустрацию. Многие |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
исследователи стали рассматривать агрессию лишь как один из возможных |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
выходов из фрустрирующей ситуации. Более того, некоторые ученые |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
пришли к |
|
выводу, что |
|
при фрустрации |
личность |
реагирует |
целым |
|
|
О |
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
комплексом |
защитных реакций, |
одна |
из |
которых играет ведущую и |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Г |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
структурирующую роль. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
Таким |
образом, |
теория фрустрации |
представляет |
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
агрессию |
как |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
внутреннюю |
|
предрасположенность, |
|
активизируемую |
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
внешними |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
стимулами, как проявление вовне внутренней напряженности и тревоги. |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Г |
|
|
в трудах |
|
|
|
||||
|
|
|
|
Концепция социального научения агрессии разрабатывалась. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
НИ |
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А. Басса (1961, 1971), А. Бандуры (1959, 1961, 1973) и др. Басс определяет |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
М |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
фрустрацию как блокирование процесса желательного поведения и вводит |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
понятие атаки – акта, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
враждебные стимулы. |
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
поставляющего организмуТ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
реакцию, а фрустрация – |
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
При этом атака вызывает сильную агрессивнуюИ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
слабую. Басс выделяет факторы, |
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
отЕкоторых зависит сила агрессивных |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
привычек: |
частота и |
|
|
|
|
|
Н |
|
|
случаев, в которых |
человек |
был |
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
интенсивность |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
атакован, |
фрустрирован, |
раздраженЙ |
; |
частое достижение |
успеха |
путем |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессии; культурные и субкультурные нормы, способствующие развитию |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
некоторые черты темперамента; стремление к |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
у ребенка агрессивности; |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
|
|
|
|
, к защите от группового давления, которое, |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
самоуважению, независимостиР |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
встречая |
|
|
Д |
|
|
|
|
|
окружающих, |
провоцирует |
человека |
|
|
к |
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
сопротивлениеУ |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
проявлениюГ |
агрессивных форм поведения. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
А. Бандура считает фрустрацию лишь одним из факторов агрессии, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
агрессию только у людей, которые уже научены отвечать |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
провоцирующимВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
обхождение |
|
насильственными |
|
установками |
|
|
и |
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
Ана отвратительное |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
действиями. |
Он |
отвергает инстинктивные |
представления, |
заявляя, |
что |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
люди не рождаются с заранее заданным репертуаром насильственного |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
поведения, а обучаются ему на протяжении всей жизни. Бандура |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
рассматривает |
|
агрессию |
|
как |
специфическую |
форму |
социального |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
27 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
поведения личности, которое приобретается и поддерживается во многом |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
тем же способом, что и другие формы социальной активности. По его |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
мнению, комплексный анализ агрессии требует вычленения трех ее |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
компонентов: |
|
а) |
|
способа, каким |
|
эти |
действия |
приобретаются, |
|
или |
|
ее |
|
|
О |
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
источников; б) факторов, стимулирующих возникновение агрессии, или ее |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Г |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
побудителей; в) условий, регулирующих исполнение таких действий, или |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
регуляторов агрессии. Бандура пишет, что специфические формы, которые |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
приобретает агрессивное поведение, частота, с которой оно выражается; |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ситуации, в которых оно проявляется, и специфические цели, избираемые |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
для |
|
нападения, |
|
|
главным |
образом |
|
|
|
|
|
Г |
|
|
факторами |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
детерминируются. |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
социального |
научения. |
|
Бандура |
|
считает, |
что |
|
НИ |
|
|
агрессивного |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
образцы |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
М |
|
|
|
|
а) семьи; |
б) |
|
|
|
||||||
|
|
|
|
поведения перенимаются в основном из трех источников: |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
субкультуры; |
|
в) |
|
|
так |
|
|
называемого |
|
|
И |
|
|
|
моделирования, |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
символическогоТ |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
. Теория социального |
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
обеспечиваемого средствами массовой информацииИ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
научения |
решающее |
|
место |
в |
|
|
|
Р |
|
|
агрессии |
|
отводит: |
|
а) |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
мотивацииЕ |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
«отвратительному |
|
опыту», |
Н |
|
различного |
|
рода |
отрицательным |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
или |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
побудителям; |
|
б) |
|
|
положительнымЙ |
|
стимулам. Бандура |
писал |
|
о роли |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
наказания в возникновении агрессии. Как считает А. Бандура, наказание |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
может |
|
и |
не |
|
|
|
|
Т |
|
|
враждебное |
поведение, |
|
а |
может |
|
усиливать |
|
и |
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
влиять |
на |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
ослаблять |
его. |
А |
С |
|
подчеркивает, что если человек с детства видит |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Д |
вторР |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
поведения людей, особенно родителей, то в силу |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
примеры агрессивногоУ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
подражанияГ он обучается агрессивным действиям. Физическое наказание |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
признается |
моделью |
агрессивного |
поведения, передаваемого |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
ребенка |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
О |
С |
|
|
взрослыми. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
ребенкуВ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
Т |
Последней по времени в зарубежной психологии возникла теория |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
А |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
|
социального влияния или принудительной силы. Согласно данной теории, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
физическое насилие (сила принуждения) используется для достижения |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
желаемого |
тогда, |
|
когда |
|
исчерпаны (или |
отсутствуют) |
другие |
способы |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
(сила убеждения). Такие ученые, |
|
как Р.Б. Смит, Р. Браун, |
Дж. |
|
Тедещи |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
28 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(1974) призывают в своих работах отказаться от употребления самого |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
термина «агрессия» как неадекватного. Они выдвигают новый подход с |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
позиции теории социального влияния, базирующийся на использовании |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
понятия принудительной силы, |
с помощью которого им представляется |
|
|
О |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
возможным описать некоторые виды поведения, в том числе и агрессию. |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Г |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
Термин |
|
«агрессия» |
|
|
|
|
выступает |
|
|
в |
|
качестве |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
вспомогательного, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
способствующего |
пониманию тех действий, |
|
для |
которых |
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
используется |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
принудительная |
сила. |
Принуждение – |
это |
одна |
из |
форм |
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
социального |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
влияния, необходимая для того, чтобы сдержать или подчинить с помощью |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
силы |
|
других. |
|
В |
|
|
качестве |
|
|
причин |
|
|
|
|
Г |
|
|
|
человеком |
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
использования. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
принудительной |
силы |
|
|
выделяются: |
|
|
|
|
|
|
НИ |
|
|
|
|
в |
себе |
|
и |
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
отсутствие уверенности |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
четкого |
понимания временных |
|
перспектив, |
М |
|
|
|
|
|
|
адекватно |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
неспособность |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
оценивать |
потенциальные затраты, |
|
|
|
|
|
И |
для |
реализации своих |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
необходимыеТ |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Т |
|
|
|
и др. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
целей, наличие страха, стремление к самореабилитацииИ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Таким образом, |
|
в зарубежной |
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
Епсихологии выявляются различные |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
подходы к объяснению причин агрессивного поведения, но, несмотря на |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
различия, |
отмечается |
|
|
|
стремлениеЙ |
|
выработать |
единую |
|
|
теоретико- |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
методологическую |
|
|
|
|
Н |
|
|
для |
|
|
изучения |
человеческой |
|
|
агрессии, |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
основу |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
интегрировать |
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
концепции |
|
для |
разработки |
|
новых, |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
различные |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
|
|
|
|
|
исследования этого явления. В современной |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
перспективных технологийР |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
Д |
|
|
|
|
психологии наблюдается отказ от абсолютизации |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
зарубежной социальнойУ |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
какого-либоГ одного фактора, детерминирующего человеческую агрессию, |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
роль |
факторов |
|
природной |
|
и |
|
социальной среды |
в |
|
ее |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
возросла |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
, выражена тенденция к рассмотрению многофакторной |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
возникновенииВ |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Адетерминации агрессивного поведения. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
29
ГЛАВА 2. ПРОБЛЕМА АГРЕССИИ ПОДРОСТКОВ
ВПСИХОЛОГИИ
2.1.Особенности агрессивного поведения подростков
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
Одной из отличительных особенностей поведения в подростковом |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
возрасте |
являются |
|
агрессивные |
проявления, |
|
которые |
|
носят |
|
Е |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
ярко |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
выраженный характер, |
|
что |
подтверждается множеством |
|
Н |
|
|
|
как |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
работ |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
отечественных авторов (М.А. |
Алемаскин (1985), Н.В. |
|
ЧЕ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
Аликина (1989), |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р.Р.Бирюшев |
(2001), |
|
|
О.В. |
Гордякова |
(1999), |
|
|
Г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
В.В..Знаков (1990), |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А.А.Р.Зоуир (1999), |
П.А. Ковалев (1996), |
|
|
|
НИ |
|
|
|
|
|
|
|
Р.М. |
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
Э.И. Кондракова (2000), |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Масагутов |
|
(1998), |
|
Г.Милковски-Олейничак |
М |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
(2000), Ю.Б. Можгинский |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
(1999), В.В.Ольшанская (2000), А.А. Реан, |
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
ТЛ.М. Семенюк (1998). С.Ф. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Сироткин |
(1996), |
И.А.Фурманов |
|
|
|
Т |
др.), |
так и |
зарубежных |
(А. |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
(1996) Ии |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бандуда, А. Гюггенбюль, Г. Паренс и Едр.). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Большую |
роль |
|
|
в |
|
|
Н |
|
|
|
агрессивного поведения |
|
|
у |
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
возникновении |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
подростков |
исследователи Йотводят |
именно |
возрастному |
|
фактору. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Утверждается, |
что |
|
|
|
Н |
|
|
|
|
|
|
|
изменения |
в |
|
данном |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
анатомо-физиологические |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
В |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
возрастном |
|
|
|
Т |
|
психологическая |
перестройка |
обусловливают |
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
периоде, |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
А |
С |
|
в поведении подростков, в том числе агрессивное |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
негативные тенденцииР |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
Д |
|
|
|
|
|
возраст считается сензитивным в плане развития |
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
поведение. ПодростковыйУ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
С |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
агрессивностиГ . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
Й |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
И |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
К |
|
|
|
|
психического |
|
развития |
в |
подростковом |
|
возрасте |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
С |
Особенности |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
О |
|
|
в отечественной психологии в работах В.Г. Асеева (1989), |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
освещалисьВ |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
АЛ.И.Божович (1968), Л.С. Выготского (1983), И.С. Кона (1978, 1980), |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
А.К.Марковой |
(1975), |
|
Е.А. Шумилина |
(1979) и др. Описывая |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
С |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
положительные сдвиги, свойственные формированию психического |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
развития подростков, большинство исследователей, тем не менее |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
подчеркивают |
как |
неравномерность, |
скачкообразность развития, так и |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
30 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|