- •Уводзіны
- •Лекцыя 1. Узнікненне Магілёва і паходжанне назвы горада
- •1. Месцараспалажэнне Магілёва
- •2. Археалагічныя помнікі, першыя паселішчы і ўзнікненне Магілёва
- •3. Легенды і навуковыя меркаванні аб паходжанні назвы горада Магілёва
- •4. Помнікі Магілёўскага летапісання - Магілёўская хроніка і яе аўтары.
- •Лекцыя 2. Эканамічнае, грамадска-палітычнае і рэлігійнае жыццё Магілёва ў сярэдневеччы
- •1. Рост горада ў сярэдневеччы. Структура горада, яго выгляд
- •2. Развіццё рамяства, унутранага і знешняга гандлю
- •3. Магілёў часоў Магдэбургскага права
- •4. Рэлігійнае жыццё. Межканфесійныя адносіны
- •1. Архітэктурная спадчына. Магілёўская школа дойлідства
- •3. Магілёўская школа гравюры
- •4. Заняткі, жытло і адзенне магілёўцаў
- •5. Жыццёвыя звычаі гараджан
- •6. Святкаванні ў Магілёве
- •1. Асновы харчавання магілёўцаў
- •2. Кулінарныя традыцыі
- •3. Гатункі напояў
- •4. Магілёўскае піва
- •Лекцыя 5. Магілёў у віхуры ваенных падзей
- •1. Магілёў у час войнаў Расіі і Рэчы Паспалітай
- •2. Магілёўскае паўстанне 1661 года
- •3. Магілёў у час Паўночнай вайны. Вынікі знаходжання ў горадзе Пятра і, а. Меншыкава, Карла хіі
- •4. Айчынная вайна 1812 года ў гісторыі Магілёва
- •5. Вайсковыя адзінкі пад назвай “Магілёўскія”
- •Лекцыя 6. Магілёў у складзе Расійскай імперыі
- •1. Развіццё Магілёва напрыканцы 18 – першай палове 19 стст.
- •2. Па дарозе ў ссылку
- •3. Магілёўскі друк
- •4. Эканамічнае і грамадска-палітычнае жыццё горада ў другой палове 19 – пачатку 20 стст.
- •Лекцыя 7. Магілёў у час першай сусветнай вайны і рэвалюцый
- •1. Знаходжанне ў Магілёве Стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага Расійскай арміі
- •2. Магілёў падчас рэвалюцый і акупацый
- •3. Падтрымка ідэі стварэння Беларускай народнай рэспублікі
- •4. Укаранаваныя асобы і Магілёў
- •1. Усталяванне савецкай улады ў Магілёве
- •2. Эканамічнае і культурнае жыццё горада ў 1920-я гады
- •3. Сродкі на індустрыялізацыю
- •4. У рытме пяцігодак
- •5. Сталінскія рэпрэсіі. Закрыццё храмаў
- •6. Спробы перайменавання Магілёва
- •7. Напярэдадні вайны. Праект пераносу сталіцы бсср у Магілёў
- •1. Пачатак вайны і гераічная абарона Магілёва
- •2. Акупацыя горада: палітыка генацыду і антыгітлераўскі супраціў
- •3. Эканамічнае і сацыяльна-культурнае жыццё ў Магілёве падчас гітлераўскай акупацыі
- •4. Вызваленне Магілёва. Страты горада ў вайне
- •Лекцыя 10. Магілёў на рубяжы тысячагоддзяў
- •Гісторыя Лупалава-Маскоўскага прадмесця – Кастрычніцкага раёну горада Магілёва.
- •1. Помнікі горадабудаўніцтва ў сучасным Магілёве
- •2. Гісторыя Лупалава – Маскоўскага прадмесця – Кастрычніцкага раёну горада Магілёва
- •3. Эканамічнае і культурнае жыццё сучаснага Магілёва
- •4. Дзейнасць грамадскіх арганізацый нацыянальных супольнасцей Беларусі на тэрыторыі Магілёўскай вобласці
- •Літаратура
- •Гістарычная і культурная спадчына горада МагілЁва
- •212027, Магiлёў, пр-кт Шмiдта, 3.
Установа адукацыі
“МАГІЛЁЎСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ ХАРЧАВАННЯ”
І. А. Пушкін
ГістарычнаЯ і культурнаЯ спадчынА ГОРАДА Магілёва
Курс лекцый
для студэнтаў усіх спецыяльнасцей
дзённай і завочнай формы навучання
Магілёў 2006
УДК 947.64-25
ББК 63. 3
П 91
Абмеркавана i рэкамендавана да друку на пасяджэннi кафедры гуманітарных дысцыплін. Пратакол № 6 ад 09.02.2006 г.
Навукова-метадычным саветам УА МДУХ. Пратакол № 5 ад 15.03.2006 г.
Складальнік
кандыдат гістарычных навук, дацэнт кафедры гуманітарных
дысцыплін УА МДУХ
І. А. Пушкін
Навуковыя рэцэнзенты:
кандыдат гістарычных навук, дацэнт кафедры археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін УА “МДУ імя А.Куляшова”
А. Р. Агееў
кандыдат гістарычных навук, дацэнт кафедры гуманітарных
дысцыплін УА МДУХ
А. П. Косцераў
Пушкін, І. А.
П 91 Гістарычная і культурная спадчына горада Магілёва : Курс лекцый. – Магілёў: УА МДУХ, 2006. – 150 с.
У кнізе ўтрымліваюцца звесткі аб асноўных, найбольш важных падзеях, з’явах, датах, імёнах, заканамернасцях з гісторыі і культуры горада Магілёва. Асвятляецца дзейнасць найбольш выдатных асоб, якія звязаны з гісторыяй і культурай горада. Прадстаўлены асноўныя помнікі гісторыі матэрыяльнай і духоўнай культуры горада Магілёва. Выданне будзе цікавым для выкладчыкаў, настаўнікаў, студэнтаў і навучэнцаў школ.
УДК 947.64-25
ББК 63. 3
© УА “Магiлеўскi дзяржаўны
універсітэт харчавання”, 2006
Змест
Уводзіны .......................................................................................................
Лекцыя 1. Узнікненне Магілёва і паходжанне назвы горада ..................
Лекцыя 2. Эканамічнае, грамадска-палітычнае і рэлігійнае жыццё Магілёва ў сярэдневеччы ..........................................................
Лекцыя 3. Развіццё архітэктуры і мастацтва ў Магілёве. Быт жыхароў горада ў 15-18 стст. ...................................................................
Лекцыя 4. Гісторыя і традыцыі харчавання .............................................
Лекцыя 5. Магілёў у віхуры ваенных падзей ............................................
Лекцыя 6. Магілёў у складзе Расійскай імперыі .......................................
Лекцыя 7. Магілёў у час першай сусветнай вайны і рэвалюцый ............
Лекцыя 8. Магілёў у 1920 – 1930-я гады ..................................................
Лекцыя 9. Падзеі вайны 1941 – 1945 гг. і Магілёў. Абарона, акупацыя і вызваленне горада .....................................................................
Лекцыя 10. Магілёў на рубяжы тысячагоддзяў ........................................
Літаратура .....................................................................................................
|
4
5
15
33
52
62
73
94
104
122
129
145 |
Уводзіны
Беларускае Падняпроўе самы цікавы рэгіён Усходняй Еўропы. Невыпадкова менавіта тут былі выяўлены самыя старажытныя ў Беларусі стаянкі першабытных людзей. На працягу стагоддзяў Магілёўшчына і горад Магілёў знаходзіліся на месцы сутыкнення чалавечых інтарэсаў і канфліктаў: рэлігійных, міждзяржаўных, нацыянальных. Але магілёўцы імкнуліся пакінуць пасля сябе дабро, веліч, высокародныя ўчынкі, прыгажосць, памкненні, увасобленыя ў помніках матэрыяльнай і духоўнай культуры. Магілёў зведаў багацце і веліч, войны і разбурэнні, уздым і заняпад. Нягледзячы ні на што, захаваў у гістарычнай і культурнай спадчыне магілёўцаў своеасаблівасць і адметнасць, якія вартыя памяці і ўшанавання.
Як адзначае пісьменнік Кастусь Тарасаў: “Любоў да Радзімы мае перадумовай веданне мінулага свайго народа – яго перамог і паражэнняў, здабыткаў і страт, яго герояў, мысліцяляў, вялікіх майстроў, помнікаў духоўнай і матэрыяльнай культуры... Менавіта любоўю да Радзімы дыктуецца жаданне прасякаць загадкі даўніны, даведацца пра тое, што было, але чаго ўжо няма, ці што засталося малапрыкметнымі слядамі ў скупых словах летапісаў і нешматлікіх дакументах...”1. Гэтай высокароднай мэты найлепей дасягнуць пранікнуўшыся мінуўшчынай роднага краю – горада Магілёва, яго гістарычнай і культурнай спадчынай.
Любыя веды аб мінулым Магілёва набліжаюць яго да нас, узбагачаюць нашыя пачуцці, запаўняюць навакольную прастору і папярэдні нам час мноствам падзей і асоб. Гісторыя і культурныя здабыткі Магілёва дазваляюць убачыць у далёкай даўніне тое, што было для яе будучыняй, прынамсі гэта і дазваляе вучыцца ў яе. Выказваючы свой гонар за мінулае, мы спадзяемся, што наступныя пакаленні будуць ганарыцца днём сёняшнім, учынкамі і справамі людзей пачатка 21 стагоддзя.
Таму вывучэнне курса “Гістарычная і культурная спадчына Магілёва” будзе садзейнічаць: станаўленню і развіццю адукаванай, творчай, нацыянальна-свядомай і сацыяльна-актыўнай асобы; выхаванню пачуцця гонару за свой край, патрыятызму. У выніку, у свядомасці замацуюцца веды аб асноўных, найбольш важных падзеях, з’явах, датах, імёнах, заканамернасцях з гісторыі і культуры горада Магілёва; адбудзецца знаёмства з дзейнасцю выдатных асоб, якія звязаны з гісторыяй і культурай горада.
За апошнія некалькі год з’явілася даволі шмат кніг і публікацый па гісторыі і культуры Магілёва, у напісанні каторых браў удзел і аўтар курса лекцый. Праводзяцца міжнародныя навуковыя канферэнцыі, прысвечаныя Магілёву. Гэтыя выданні пашыраюць і паглыбляюць веды зацікавіўшыхся спадчынай Магілёва. Апошняе і з’яўляецца адной з мэтаў курса лекцый. Аўтар адабраў з вялікай колькасці падзей і асобаў, на яго думку, найбольш цікавыя, якія можна выкарыстаць сучаснікамі ў сваёй практычнай дзейнасці. Напрыклад, спадчына Магілёва і магілёўцаў знойдзе сваё адлюстраванне ў турызме, рэкламе, стварэнні архітэктурных і геаграфічна-ландшафтных асяродкаў, у назвах крам, кавярняў, рэстаранаў, тавараў, блюд і г.д.
На старонках курса лекцый няма спасылак на выкарыстаныя крыніцы і даследаванні (агульны спіс размешчаны напрыканцы), аднак абавязак аўтара засведчыць, што ён карыстаўся шматлікімі даследаваннямі – як даўняй пары, так і сучаснымі, за што выказвае падзяку: Агеяву А.Р., Барысенка М.С., Бяспанскаму С.І., Капыціну В.Ф., Клімуць Ж.Я., Косцераву А.П., Марзалюку І.А., Сідарэнка Б.І., Філіповічу І.І., Шымукенусу М.У., Яцкевічу З.Л. і інш.