- •1. Сінтаксіс як раздзел граматыкі. Асноўная сінтаксічныя адзінкі сінтаксісу. Віды і сродкі сінтаксічнай сувязі.
- •2. Словазлучэнне: характэрныя асаблівасці, суадносіны са словам і сказам, тыпалогія.
- •3. Віды падпарадкавальнай сувязі ў словазлучэнні. Асаблі-васці дапасавання і кіравання ў сучаснай беларускай літа-ратурнай мове.
- •4. Сказ як асноўная сінтаксічная адзінка: катэгарыяльныя адзнакі, функцыі ў мове. Аспекты вывучэння сказа.
- •5. Тыпы сказаў паводле мэты выказання. Адносін выказвання да рэчаіснасці, інтынацыйнага афармлення.
- •6. Дзейнік як галоўны член сказа. Тыпы дзейнікаў і спосабы іх выражэння.
- •7. Выказнік як гал. Чл.Сказа. Тыпы выказ. І сп. Іх выражэння.
- •8. Каардынацыя выказніка і дзейніка ў ліку і родзе.
- •9. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам. Размежаванне дзейніка і выказніка пры выражэнні іх пэўнымі граматычнымі формамі.
- •10. Дапаўненне, яго віды. Спосабы выражэння
- •11. Азначэнне, яго віды. Выражэнне дапас і недапас азнач.
- •12. Прыдатак як разнавіднасць азначэння. Размежаванне прыдатка і паяснёнага слова. Злучок і двукоссе пры прыдатку.
- •13. Акалічнасці, іх віды і спосабы выражэння.
- •14. Аднародныя члены сказа: прыметы аднароднасці, выражэнне, спосабы сувязі і сэнсава-сінтаксічныя адносіны, закрытыя і адкрытыя аднародныя рады.-
- •15. Аднародныя і неаднародныя азначэнні.
- •16. Абагульняльныя словы пры аднародных чл сказа: семантыка, сінтакс. Функц, марфалаг выраж; зн прыпынку.
- •17. Адасобленыя члены сказа: паняцце, умовы адасаб-лення. Адасабленне дапас і недапасав азначэнняў.
- •18. Умовы адасаблення прыдаткаў і правілы ўжывання знакаў прыпынку пры іх.
- •19. Адасабленне акалічнасцей.
- •20. Адасабленне дапаўненняў і далучальных канструкцый
- •21. Параўнальныя звароты. Знакі прыпынку пры параўнальным звароце і падобных да яго канструкцыях.
- •22. Зваротак: сувязь са сказам, інтанац афармленне, грамат выр, функцыі ў маўленні. Знакі прыпынку пры зваротку.
- •23. Пабочныя канструкцыі. Падзел іх паводле структуры, марфалагічнага выражэння і суадноснасці з тыпамі сказаў, значэння.
- •24. Устаўныя канструкцыі, іх адрозненне ад пабочных. Знакі прыпынку пры ўстаўных канструкцыях.
- •25. Аднасастаўныя выказнікавыя асабовыя сказы: пэўна-, няпэўна-, абагульнена-асабовыя сказы, формы выражэння ў іх выказніка.
- •26. Аднасастаўныя выказнікавыя неасабовыя сказы: бесасабовыя і інфінітыўныя сказы, формы выражэння ў іх выказніка, семантычныя разнавіднасці.
- •27. Намінатыўныя сказы: характэрныя прыметы, выражэнне дзейніка, разнавіднасці паводле значэння, адрозненне ад іншых простых сказаў.
- •28. Канструкцыі, што прымыкаюць да намінатыўных сказаў, і іх характарыстыка.
- •29. Няпоўныя сказы і іх тыпы. Адрозненне няпоўных сказаў ад падобных да іх іншых сказаў.
- •31. Парадак слов ў сказе. Сэнсавае, граматычнае і стылістычнае значэнне парадк слов.
- •32. Складаназлуч. Сказ: сродкі сувязі частак, сэнсавыя адносіны (і іх прыватныя значэнні) паміж часткамі, адкрытая і закрытая структура, знакі прыпынку.
- •33. Складаназалежны сказ: агульнае паняцце, сродкі сувязі даданай часткі з галоўнай. Знакі прыпынку ў складаназалежным сказе (сс).
- •34. Складаназалежныя сказы з даданымі дзейнікавымі і даданымі дапаўняльнымі часткамі.
- •35. Складаназалежныя сказы з даданымі выказнікамі і даданымі азначальнымі часткамі.
- •36. Складаназал. Ск. З дад. Акалічнаснымі ч-камі
- •37. Складаназал. Ск. З дад. Параўнальнымі і дад. Далучальнымі часткамі.
- •38. СЗалС з некалькімі даданымі часткамі.
- •39. Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх тыпы. Знакі прыпынку ў бязз. Скл.Сказах
- •40. Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі. Знакі прыпынку ў іх.
- •41. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы.
- •42. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы. Знакі прыпынку.
- •43. Ускосная мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Правілы змены простай мовы ўскоснаю.
- •44. Пунктуацыя. Прынцыпы суч. Бел пунктуацыі. Класіфікацыя знак. Прыпынку паводле ф-цыі.
12. Прыдатак як разнавіднасць азначэння. Размежаванне прыдатка і паяснёнага слова. Злучок і двукоссе пры прыдатку.
Прыдатак – азначэнне, выражанае назоўнікам, які звычайна дапасуецца да паяснёнага слова ў склоне і ліку: Адразу за нашай хатай ужо з год ляжала яліна-выварацень.
Спецыфічнай уласцівасцю прыдатка ў тым, што характарызуючы прадмет, ён дае яму другую назву.
Можа адносіцца да любога члена сказа, выражанага назоўнікам, і абазначаць: а) якасць, уласцівасць прадмета: Гляджу, а побач з волатамі-дубамі стаіць малады клянок. б) нацыянальнасць, саслоўную прыналежнасць, месца жыхарства, прафесію, сваяцтва і г. д.: Воін-беларус ішоў побач з іншымі воінамі-славянамі, несучы вызваленне в) уласныя геаграфічныя назвы – назвы гарадоў, вёсак, рэк, азёр і г. д.: Шмат у горадзе Віцебску гістарычных мясцін, якія ахоўваюцца дзяржавай. г) умоўныя назвы выданняў, газет, часопісаў, твораў літаратуры і мастацтва, арганізацый, прадпрыемстваў і г. д. Такія прыдаткі маюць форму назоўнага склону і бяруцца ў двукоссе: Славутая паэма «Сцяг брыгады» з’явілася на фронце. д) эмацыянальную ацэнку: Сабраліся разам, нібы на карагод, беластволыя бярозы-прыгажуні.
Размежаванне прыдатка ад паяснёнага слова: 1) пры спалучэнні двух агульных назоўнікаў прыдатак вызначаецца шляхам замены яго дапасаваным азначэннем-прыметнікам: Цёк сок-бярозавік, і свежыя бярозавыя пні былі мокрыя, быццам іх хто знарок паабліваў. 2) пры спалучэнні агульнага назоўніка з уласным назоўнікам, які абазначае неадушаўлёны прадмет, прыдаткам з’яўляецца ўласны назоўнік: Рачушка Уюнаўка, што па-лісінаму хітра карадзецца па альховых зараслях, абходзіць веску бокам. 3) пры спалучэнні агульнага назоўніка з уласным іменем (прозвішчам) чалавека прыдаткам з’яўляецца агульны назоўнік: Ігумення Ефрасіння ніколі не губляла сувязяў са знешнім светам, была ягонай настаўніцай і суддзёй. 4) пры спалучэнні родавай і відавай назвы прыдаткам будзе з’яўляцца відавая: Пушча-лес не шуміць, белка, лось не бяжьіць, салавей-птушка ў той час сціхае. 5) пры спалучэнні двух агульных назоўнікаў прыдаткам будзе з’яўляцца назоўнік, які ўказвае на прызначэнне прадмета: Побач адзінока мясцілася тынкаваная будка-сцярожка.
Спалучэнне прыдатка з паясненым словам трэба адрозніваць ад знешне падобных сінанімічных і антанімічных назваў (хвіліны-часіны, купля-прадажа), складаных тэрмінаў (дом-музей, хата-чытальня). Такія спалучэнні абазначаюць адно паняцце і з’яўл. Адным чл сказа.
13. Акалічнасці, іх віды і спосабы выражэння.
АКАЛІЧНАСЦЬ – даданы член сказа, які абазначае характар дзеяння, стану, прыметы, звязваецца з паяснёным словам прымыканнем або слабым кіраваннем. Часцей аднос да дзеясл.. радзей – да наз., прым., прысл., БПС: Усе рэкі Беларусі дужа прыгожыя. Выражаюцца прысл., дзеепрысл., наз. з/без прыназ., інфін., фразеалаг. і сінтаксічна непадзельнымі словазл. Паводле сэнсавых адносін паміж акалічнасцю і паяснёным словам вылучаюць акалічнасці:
месца – маюць значэнне месца дзеяння, месца праяўлення стану і прыметы, напрамак руху; адказваюць на пытанні дзе? куды? адкуль? дакуль?; адносяцца дзеясл/БПС; выражаюцца прыслоўямі, назоўнікамі ўскосных склонаў з прыназоўнікамі і без іх, спалучэннямі розных часцін мовы, устойлівымі зваротамі.
У глушэчы нясмела крычала птушка.
часу – абазначаюць час дзеяння, час праяўлення стану і прыметы; адказваюць на пыт калі? колькі часу? з якога часу? да якога часу? як доўга?; выражаюцца прыслоўямі, назоўнікамі ўскосных склонаў з прыназоўнікамі і без іх, наз+прысл, колькасна-іменнымі спалучэннямі, дзеепрысл і дзепрысл зваротамі, устойлівымі зваротамі: У нядзелю зранку неба зацягнулі чорныя хмары.
мэты – маюць значэнне мэты дзеяння; адказваюць на пытанні для чаго? з якой мэтай?; выражаюцца прыслоўямі, наз во ўск скл з прыназ., інфінітывамі, дзеепрысл. словазл.: Развітанне я сумыслу адклаў на апошнія дні.
прычыны – абазначаюць прычыну дзеяння, праяўлення стану, прыметы; адказваюць на пытанні чаму? ад чаго? з-за чаго? па якой прычыне?; выражаюцца прыслоўямі, наз ва ўск скл з прынз., субстантыв прым., дзеепрысл, дзеепрысл словазл.: Спрасонку хлопчык ускрыкнуў і зноў моцна заснуў.
спосабу дзеяння маюць значэнне спосабу дзеяння, стану, якасці; адказваюць на пытанні як? якім чынам? якім спосабам?; выражаюцца прыслоўямі, дзеепрыслоўямі, дзеепрыслоўнымі зваротамі, устойлівымі зваротамі, наз уск скл з прыназ. Адным махам дрэва не зваліш.
меры і ступені – маюць значэнне меры, колькасці, ступені праяўлення дзеяння, стану, прыметы; адказваюць на пытанні колькі? на колькі? як многа? у якой меры? у якой ступені?; выражаюцца прыслоўямі, колькасна-іменнымі спалучэннямі, наз уск скл з/без прыназ, устойлівымі зваротамі: Пакуль чвякаў па мокрым лузе, зарасіўся па пояс.
умовы – маюць значэнне ўмовы, пры якой адбываецца, выконваецца дзеянне; адказваюць на пытанне пры якой умове?; выражаюцца дзеепрыслоўямі, дзеепрыслоўнымі зваротамі, наз уск скл з прыназ. . Пры зручным выпадку я завітаю да вас.
уступкі – маюць значэнне абставін, насуперак якім адбываецца, выконваецца дзеянне; адказваюць на пытанне нягледзячы на што?; выражаюцца наз уск скл з/без прыназ.,, дзеепрыслоўямі: У горадзе, нягледзячы на вялікую радасць, панавала цішыня.