1. Што такое мова? Якія функцыі выконвае мова? У чым іх сутнасць?

Мова - гэта сістэма знакаў, якая выкарыстоўваецца для камунікацыі і выразу думак. Мова выконвае розныя функцыі, уключаючы інфармацыйную (перадача інфармацыі), выражальную (выраз эмоцый і пачуццёў), камунікатыўную (забеспячэнне ўзаемадзеяння) і метамовую (для гаворкі пра саму мову).

2. Якія існуюць гіпотэзы паходжання мовы? У чым іх сутнасць?

Існуе шматлікія гіпотэзы паходжання мовы, уключаючы тэарыю евалюцыі (мова развілася з прыродных звукаў), тэарыю божага адкрыцця (мова была дадзена людзям Богам або богамі) і тэарыю сацыяльнага канвенсу (мова была створана людзьмі для камунікацыі).

3. Вызначце месца беларускай мовы сярод іншых моў свету.

Беларуская мова належыць да славянскай групы індаеўрапейскай сям’і моў1. Яна займае важнае месца сярод іншых моў свету, але яе пазіцыя можа змяняцца ў залежнасці ад колькасці носіцеляў мовы, статусу мовы ў краіне і іншых фактараў.

4. Пералічыце этапы фарміравання і развіцця сучаснай літаратурнай мовы.

Этапы фарміравання і развіцця сучаснай літаратурнай мовы залежаць ад многіх фактараў, уключаючы гістарычныя, культурныя і сацыяльныя змены. Гэтыя этапы могуць уключаць перыяды станаўлення, нормалізацыі, стандартызацыі і модэрнізацыі.

5. Ахарактарызуйце кожны перыяд.

Кожны перыяд у развіцці мовы мае свае унікальныя асаблівасці. Напрыклад, перыяд станаўлення звязаны з форміраваннем базавых структур мовы, перыяд нормалізацыі звязаны з устаноўкай стандартаў мовы, а перыяд модэрнізацыі звязаны з адаптацыяй мовы да сучасных патрэб.

6. Гіпотэзы паходжання і часу фарміравання беларускай мовы.

Гіпотэзы паходжання і часу фарміравання беларускай мовы розныя. Аднак, вядома, што беларуская мова развілася з праславянскай мовы, якая была мовай славянскіх плямёнаў, якія жылі ў сярэднім перыядзе нашай эры.

7. Пералічыце характэрныя асаблівасці беларускага правапісу, што існаваў у “Граматыцы” Б.Тарашкевіча

• Фанетыка-граматычныя асаблівасці: У аснове граматыкі ляжалі фанетыка-граматычныя асаблівасці тагачаснага сярэднебеларускага дыялекту, найперш «цвёрдае р» і «моцнае аканне»³.

• Правілы граматыкі: У правілах граматыкі выкарыстоўваліся як марфалагічны (пераважна), так і фанетычны прынцыпы³.

• Словы іншамоўнага паходжання: Словы іншамоўнага паходжання выдзяляліся ў асобную групу. Тарашкевічам было прапанавана пісаць галосныя і зычныя ў іншамоўнай лексіцы так, як яны вымаўляліся ў мове, з якой былі запазычаны³.

• Недапрацаваныя правілы: Шмат якія правілы ў граматыцы адсутнічалі або былі недапрацаванымі, напрыклад, нарматывы напісання складаных словаў, некаторых канчаткаў, прозвішчаў, імёнаў, геаграфічных назваў.

8. Якія змены адбыліся ў беларускім правапісе пасля рэформы 1933 г.?

Асаблівасці рэформы ўключаюць:

Скасаванне пісання «мяккі знак» між «падвойных зычных» і пасля «з-с», «дз-ц» перад мяккімі зычнымі.

Скасаванне пераходу «е» ў «я» пры пісанні асобных «не» і «без».

Уводзіліся новыя правілы напісання «у» і «і» пасля галоснага папярэдняга слова.

9. Ахарактарызуйце агульны стан беларускай мовы ў 60-80-х гг. Хх ст.

Кампанія па звужэнні сферы ўжывання беларускай мовы:

• У 1960-х гадах была праведзена кампанія, якая мела на мэце звузіць сферы ўжывання беларускай мовы2.

• Барацьба з дысідэнцтвам і іншадумствам: У 1970-х і ў сярэдзіне 1980-х гадоў актывізавалася барацьба з дысідэнцтвам і іншадумствам2.

• Барацьба з фармалізмам і касмапалітызмам: У канцы 1940-х і на пачатку 1950-х гадоў ішла барацьба з фармалізмам і касмапалітызмам.

10. Дайце азначэнне паняццю “білінгвізм”. Вызначце яго віды. Аспекты ўзнікнення білінгвізму.

Білінгвізм - гэта папераменнае карыстанне дзвюма мовамі. Калі ва ўжытку знаходзяцца тры і больш моваў, прынята гаварыць пра шматмоўе або полілінгвізм5. Білінгвізм даследуецца ў розных аспектах, з якіх асноўныя: псіхалагічны, педагагічны, сацыялінгвістычны.

11. Дайце азначэнне паняццю “інтэрферэнцыя”. Назавіце яе віды.

Інтэрферэнцыя - гэта з’ява, калі ў асобе, якая валодае дзвюма мовамі, адна мова ўплывае на другую5.

Вылучаюць віды інтэрферэнцыі:

фанетычная;

акцэнтная;

лексічная;

граматычная;

словаўтваральная.

12. Пералічыце фанетычныя асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай.

• Наяўнасць гука [ў], у рускай мове яму адпавядаюць гукі [в] і [л]: воўк – волк, лаўка – лавка6.

• Наяўнасць злітных, двайных літар дз і дж, якія ператварыліся ў самастойныя гукі: дзень, хаджу, ксѐндз, падзяка7.

• У беларускай мове гукі [ж], [ш], [ч], [дж], [р] зацвярдзелыя6.

• Беларускі фрыкатыўны [г] адпавядае рускаму [г] выбухному: горад, галава, нага7.

• Беларускім гукам [дз], [ц] адпавядаюць у рускай мове мяккія зычныя [д‟], [т‟]. Гэта так званае “дзеканне” і “цеканне”: дзверы – дверь, дзіця – дитя, цела – тело7.

13. Акцэнталагічная норма ў сучаснай беларускай мове.

Націск – выдзяленне аднаго са складоў слова з дапамогай гукавых сродкаў.

У беларускай мове націск разнамесны (свабодны), ён не толькі надае фанетычную акрэсленасць словаформе (глядзе'ць на ваду', прачыта'ны ру'капіс), але і сам па сабе можа служыць сродкам адрознення сэнсу: адсы'паць – адсыпа'ць, ва'раны – вараны'. Разнамесны націск беларускай мовы можа быць рухомым (дво'р – на двары', рука' – ру'кі) і нерухомым (ле'та – ле'там – ле'тні – ле'цейка).

У тых выпадках, калі норма дапускае два націскі, а сэнс слова не мяняецца, узнікаюць акцэнталагічныя дублеты (варыянты): галлё' – го'лле, насланнё' – насла'нне, ра'ніцай – раніцо'й, наво'кал – навако'л. Па-за іх межамі знаходзяцца словы, дзе адзін з варыянтаў з’яўляецца адхіленнем ад літаратурнай мовы: зна'хар (замест знаха'р), до'гавар (замест дагаво'р). Адной з прычын ненарматыўнай настаноўкі націску ў беларускіх словах з’яўляецца ўплыў рускай мовы.

14. Пералічыце марфалагічныя асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай.

Марфалагічныя асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай:

Назоўнікі грудзі, дзверы, каноплі, крупы ў беларускай мове не маюць формы адзіночнага ліку, а ў рускай мове адны (конопля, крупа) маюць форму толькі адзіночнага ліку, другія (грудь, дверь) – і адзіночнага і множнага ліку1.

15. Пералічыце асаблівасці будовы словазлучэнняў у беларускай мове.

Асаблівасці будовы словазлучэнняў у беларускай мове:

Дзеясловы ветлівасці дзякаваць, падзякаваць, аддзячыць, дараваць, прабачыць у беларускай мове спалучаюцца з назоўнікамі або займеннікамі ў форме давальнага склону2.

У беларускай мове суб’ект і аб’ект знаходзяцца ў раўназначнай пазіцыі суб’ект ↔ аб’ект3.

16. Якія нормы сучаснай мовы Вы ведаеце? У чым іх сутнасць.

Нормы сучаснай мовы:

Моўная норма — гэта агульнапрынятае ўжыванне моўных сродкаў. Нормы бываюць арфаэпічныя, акцэнталагічныя, словаўтваральныя, лексічныя, марфалагічныя, сінтаксічныя, стылістычныя, арфаграфічныя і пунктуацыйныя4.

17. Дайце вызначэнне, што такое функцыянальны стыль мовы.

Функцыянальны стыль мовы — разнавіднасць мовы, якая абслугоўвае пэўную сферу чалавечай дзейнасці: навуку, мастацтва, палітыку, дзелавыя і паўсядзённыя зносіны5.

18. Ахарактарызуйце гутарковы стыль мовы.

Гутарковы, або размоўны, размоўна-бытавы, стыль абслугоўвае сферу бытавых зносін і часцей выкарыстоўваецца ў форме вуснага маўлення6.

19. Ахарактарызуйце афіцыйна-справавы стыль мовы.

Афіцыйна-справавы стыль — гэта такая функцыянальная разнавіднасць маўлення, якая выкарыстоўваецца ў сферы афіцыйных дзелавых адносін7.

20. Дайце азначэнне паняццю “дакумент”. Пералічыце віды рэквізітаў дакумента.

Дакумент — гэта афіцыйны паперавы або электронны дакумент, які мае юрыдычную сілу. Рэквізіты дакумента — гэта абавязковыя элементы дакумента, якія забяспечваюць яго паўнавартаснасць і ідэнтыфікацыю. Рэквізіты могуць уключаць нумар дакумента, дату і месца выдання, назву організацыі, якая выдала дакумент, падпіс аўтара, пячатку і г.д.

21. Ахарактарызуйце мастацкі стыль мовы.

Мастацкі стыль мовы: Я не змагла знайсці дастаткова інфармацыі пра мастацкі стыль мовы. Мастацкі стыль, як правіла, адносіцца да мовы, якая выкарыстоўваецца ў літаратурных творах, такіх як паэзія, проза, драма. Гэты стыль часта характарызуецца выкарыстаннем метафар, сімвалаў, і абразных выразаў для стварэння эмоцыйнага ўздзеяння на чытача.

22. Ахарактарызуйце публіцыстычны стыль мовы.

Публіцыстычны стыль мовы: Публіцыстычны стыль мовы выкарыстоўваецца, як правіла, у палітыцы, грамадстве, адукацыі, масавай агітацыі. Ён характарызуецца дакладнасцю, паслядоўнасцю выкладання асноўных тэзісаў разам з іх эмацыйным адценнем.

23. Ахарактарызуйце навуковы стыль мовы.

Навуковы стыль мовы: Навуковы стыль беларускай мовы адрозніваецца дакладнасцю і чаткасцю перадачы навуковай інфармацыі. Важным складнікам гэтага стылю з’яўляецца выкарыстанне спецыяльных тэрмінаў і тэрміналогіі, якія адлюстроўваюць навуковую сутнасць той ці іншай канцэпцыі або з’явы³.

24. Лексіка-фразеалагічныя асаблівасці навуковага тэксту.

Адметнасць навуковай мовы вызначаецца і праз падбор і выкарыс­танне фразеалагізмаў. Фразеалагізмы валодаюць рознай мерай экспрэсіі. З пункту гледжання функцыянальна-стылявой афарбоўкі іх можна падзяліць на дзве групы: функцыянальна замацаваныя за пэўнымі стылямі і функ­цыянальна не замацаваныя за асобным стылем. У першай групе выдзяля­юцца кніжныя, размоўныя і прастамоўныя фразеалагізмы. Толькі нямногія фразеалагізмы могуць быць стылістычна нейтральнымі і функцыянаваць ва ўсіх стылях: час ад часу, узвышаць голас, усё роўна, перш-наперш, у крайнім выпадку, раз-пораз, мець рацыю, браць слова, адным словам, болей таго, між іншым, з аднаго боку.

Кніжныя фразеалагізмы выкарыстоўваюцца ў публіцыстычных, на­вуковых і мастацкіх тэкстах. Навуковыя тэксты вызначаюцца абмежаванай колькасцю фразеалагізмаў: альфа і амега, краевугольны камень, актуаль­ная тэма, уяўляе навуковы інтарэс, чырвоная нітка, ланцуговая рэакцыя, запас трываласці, нулявы цыкл. Да іх прымыкаюць калькі і паўкалькі з ін­шых моў: аддаваць належнае, агнём і мячом, камень спатыкнення і інш.

У навуковых тэкстах функцыя фразеалагізмаў – намінатыўная, а ў мастацкіх і публіцыстычных тэкстах яны скарыстоўваюцца, каб надаць мове вобразнасць.