bahmagambetov_tau-ken_umk_kz

12)«Эквиваленттік саңлау (аудан) жəне кеніштік ауа өткізгіштік қабілеті» тақырыбына реферат дайындау.

Əдістемелік ұсыныс: Эквиваленттік саңлау (аудан) кенішті желдету қиындығының дəрежесін анықтайды.

Əдебиеттер: 1 нег. [83-87].

13)«Кеніштер мен карьерлердегі табиғи тартылыс» тақырыбына қысқаша түсіндірме жазбасын дайындау.

Əдістемелік ұсыныс: Табиғи тартылыс ол кеніш қазбаларын механикалық құралдарсыз желдету, яғни ауаның тартылысын сытқы жəне ішкі ауа айырмасы арқылы пайдаланып желдету.

Əдебиеттер: 1 нег. [120-125], 2 нег. [87-93].

14)«Қазбаларға ауаның өзара бөлінуін реттеу» қысқаша түсіндірме жазбасын дайындау.

Əдістемелік ұсыныс: Əдебиеттердегі шақтыларды (кеніштерді) жəне карьерлерді желдету сұлбалары мен тəсілдеріне талдау жасалып, олардың қолдану аумағын, артықшылығы мен кемшіліктері баяндалуы тиіс.

Əдебиеттер: 1 нег.[306-314], 2 нег.[247-408], 3 нег.[113-140], 1 қос.[339-349 жəне 402-433],

2қос.[73-205].

2.4«Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəні бойынша өздік

бақылау үшін тест тапсырмалары

1.Тау кен кəсіпорындары аэрологиясы ол:

мəселелер зерттелетін тау кен ғылымының бір саласы.

В) Тау жыныстарының түрлерін зерттейтін геология тарауы. С) Кен жұмыстары технологиясын графикалық өңдеу.

Д) Тау кен қысымын зерттейді.

Е) Ғылыми жəне тəжірибелік шешімдер үшін статистикалық мəліметтерді жүйелеу, өңдеу жəне пайдаланудың математикалық əдістерін зерттейтін ғылым.

2. Кеніш ауасы дегеніміз ол:

А) Тау – кен қазбаларын толтыратын атмосфералық ауа. В) Нысандардың саны туралы мəліметтер.

С) Жер қыртысын сипаттайтын белгілердің жиынтығы.

Д) Жерасты қазбаларымен шаңдар мен жылудың тасымалдануы.

51

Е) Қазбалардың газдылығы.

3.Кеніш ауасының ластануына себепкер айғақтар, олар: А) технологиялық көздер, табиғи көздер.

В) Кеніштің жерастында орналасуы. С) Жерастылық су көздері.

Д) Жер қыртысында өтетін физикалық химиялық процесстер. Е) Дұрыс жауабы жоқ.

4.Ауаның құрамдас бөліктері.

А) Оттегі О2, азот N2, жəне көмірқышқылы газы СО2 . В) Оттегі О2, азот қышқылы N2, жəне күкіртті газ SO2. С) Оттегі О2, азот NО2, жəне көмірқышқылы газы СО2.

Д) Оттегі О2, аммиак NН3, жəне көмірқышқылы газы СО2 Е) Оттегі О2, азот N2, жəне сутегі Н2

5.Кеніштің газмолдылығы қандай түрлерге бөлінеді: А) Абсалютті жəне салыстырмалы.

В) Жоғарғы жəне төменгі.

С) Технологиялық жəне табиғи. Д) Абсалютті жəне метандылық. Е) Жауаптардың барлығы дұрыс

6.Метанның қазбаларда қандай түрлерде кездеседі: А) еркін газ, байланысқан жəне суда еріген түрде. В) Абсолютті жəне салыстырмалы.

С) Техногенді жəне табиғи күйде. Д) Қарапайым.

Е) Жауаптардың барлығы дұрыс.

7.Массивтен метанның бөліну түрлері:

А) Қарапайым, суфлярлы жəне кенеттен лақтырыс. В) Абсолютті жəне салыстырмалы.

С) Техногенді жəне табиғи күйде.

Д) еркін газ, байланысқан жəне суда еріген түрде. Е) Дұрыс жауабы жоқ.

8. Ауалық-метанды қоспасының тұтану температурасы:

А) 650°-750°С. В) 800-900°С. С) 900-1000°С. Д) 500-600°С. Е) 550-600°С.

9.Камера, тазарта қазу, даярлау кенжарларына түсетін ауадағы метанның ШРК :

А) 0,5 %. В) 1 %. С) 1,5 % Д) 0,75 %. Е) 2 %.

10.Кен қазбаларының шағын климаты (микроклиматы) тəуелді:

А) Ауаның температурасы, ылғалдылығы, қысымы жəне қозғалыс жылдамдығына. В) Ауаның мөлшері, құрамы, қысымы жəне ылғалдылығына.

С) Тек қана ауаның құрамына.

Д) Ауаның мөлшері, құрамы, қысымы жəне тығыздығына. Е) Жауаптардың барлығы дұрыс.

11. Ауаның абсалютті ылғалдылығы дегеніміз: А) 1 м3 аудадағы су буларының грамм мөлшері.

В) Бу массасының құрғақ ауа массасының бірлігіне қатынасы.

52

С) Берілген аудағы су булары мөлшерінің, осы берілген ауа белгілі температурада қанығатын су буларының мөлшеріне қатынасы.

Д) Бу массасының ауа қысымына қатынасы. Е) Жауаптардың барлығы дұрыс.

12. Ауаның ылғалдылығының мөлшері ол:

Д) Берілген аудағы су булары мөлшерінің, осы берілген ауа қанығатын су буларының мөлшеріне қатынасы.

Е) Дұрыс жауабы жоқ.

13. Координаттар өсіне түсірілген беткескін түріндегі аэростатикалық теңдеу:

А) d P = ρ ( X dx + У dy + Z dz ).

В) СН4 + 2О2 = СО2 + 2Н2О.

С) P = qρRT.

Д) Р = Рст. + Рдин.

Е) дρ/dt + д(ρи)/dx + д(ρv)/ дy + д (ρw)/ дz = 0.

14. Ауа ағымының толық қысымы анықталады:

А) Р = Рст. + Рдин.

E) СН4 + 2О2 = СО2 + 2Н2О.

16. Энергияның сақталу заңының формуласын көрсетіңіз:

А) Ев + Еп + Ек = Q + A.

В) дρ/dt + д(ρи)/dx + д(ρv)/ дy + д (ρw)/ дz = 0.

С) СН4 + 2О2 = СО2 + 2Н2О.

Д) d P = ρ ( X dx + У dy + Z dz ). Е) P = qρRT.

17. Кеніштегі ауа ағысының режімдері болады: А) Ламинарлы жəне турбулентті.

В) Статиткалық жəне жылдамдықты. С) жоғары жəне төменгі режімде.

Д) Еркін жəне шектелген. Е) Дұрыс жауабы жоқ. 18. Рейнольдс саны:

А) Rе = UD/ν. В) P = qρRT.

С) Ев + Еп + Ек = Q + A. Д) d P = ρ ( X dx + У dy + Z dz ).

Е) Барлық жауаптар дұрыс.

19. Тау - кен қазбаларындағы ауа ағымының түрлері. А) Шектелген жəне еркін.

В) Ламинарлы жəне турбулентті. С) Динамикалық жəне статикалық. Д) Тура жəне айналмалы.

53

Е) Барлық жауаптар дұрыс.

20.Тазарта қазу жəне даярлау қазбалары кенжары кеңістіктерінде температура16 0 С болғанда ауаның қозғалыс жылдамдығы:

А) 0,75 м/с аспауы тиіс. В) 0,90 м/с аспауы тиіс. С) 1,0 м/с аспауы тиіс. Д) 1,5 м/с аспауы тиіс.

Е) 1,75 м/с аспауы тиіс.

21.Кеніш ауасының температурасы мен салыстырмалы ылғалдылығын өлшеуге жиі қолданылады:

А) Ассман психрометрі. В) Микроманометр.

С) Катотермометр.

Д) ШИ - 4 и УГ – 2 аспаптары.

Е) Ауа өлшеуші түтікше (трубка Пито).

22.Атмосфераның салқындату əсерін қандай аспаптың көмегімен анықтайды:

А) Катотермометр.

В) Ауа өлшеуші түтікше (трубка Пито). С) Ассман психрометрі.

Д) ШИ - 4 и УГ – 2 аспаптары. Е) Микроманометра.

23. Кенішті (шақтыны) желдету тəсілі, ол:

А) Жерастылық кен қазбаларындағы ауаны жасанды жолмен қозғалысқа келтіру.

В) Тиімді желдетуді қамтамасыз ететін, ауа беруші жəне желдетістік қазбалардың белгілі бір тəртіппен орналасуы.

С) Тазарта қазу қазбаларының орналасуы. Д) Ауаның қажетті мөлшерін анықтау.

Е) Барлық жауаптар дұрыс.

24.Тұйық қазбаны желдету əдістері: А) Сорма, айдама жəне күрделі (аралас).

В) Турағысты, айналысты (рециркуляциялы) жəне күрделі. С) Тура, кері жəне күрделі.

Д) Тура, орталықты, сорма. Е) Барлық жауаптар дұрыс.

25.Кенішті желдету сұлбасы дегеніміз: Схемой проветривания шахты называется:

А) Тиімді желдетуді қамтамасыз ететін, ауа беруші жəне желдетістік қазбалардың белгілі бір тəртіппен орналасуы.

В) Жерастылық кен қазбаларындағы ауаны жасанды жолмен қозғалысқа келтіру. С) расположение очистных выработок.

Д) Уақытпен кеңістік аралығында даярлау, тазарта қазу қазбаларының орналасуы. Е) Дұрыс жауабы жоқ.

26.Карьерлерді жел қуатын пайдаланып желдету сұлбалары: А) Турағысты, айналысты (рециркуляциялы) жəне күрделі. В) Тура, орталықты, сорма.

С) Сорма, айдама жəне күрделі (аралас). Д) Еркін жəне шектелген.

Е) Барлық жауаптар дұрыс..

27.Тураағысты (прямоточный) сұлбада желдетуге қатысатын ауа шығыны,

А) Qn = 0,124 X cp¢ Uocp b .

В) Q p = 0,007 xccp U ocp b

С) Q = q · N · z.

54

Д) Q =60Vmin S .

Е) Qn.в = 60´ I ´b1 . n -nbx

28. Желдетудің қайта айналмалы (рециркуляциялы) сұлбасында желдетуге қатысатын ауа А) Q p = 0,007 xccp U ocp b .

Е) Q = q · N · z.

29. Тау кен қазбаларында ауаны бөліп реттеу əдістері:

А) оң (қазба кедергісін α азайтады немесе қазба қимасын жоғарылатады) жəне теріс (қазба кедергісін α өсіреді).

В) туранүктелі, қайта айналмалы. С) еркін жəне шектелген.

Д) тура жəне кері.

Е) Дұрыс жауабы жоқ.

30 Кеніштің (шақтының) желдетіс сұлбалар қалайша аталады:

А) Орталықтандырылған, қапталдық жəне күрделі желдетіс сұлбалары. В) Турағысты, айналысты (рециркуляциялы) жəне күрделі сұлбалар. С) Еркін жəне шектелген сұлбалар.

Д) Тура, сорма жəне орталықтандырылған сұлбалар. Е) Барлық жауаптар дұрыс.

Тест сұрақтардың дұрыс жауабының ПАСПОРТЫ

55

2.5 Курс бойынша емтихан сұрақтары

1.Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері пəнінің мақсаты мен міндеттері.

2.Кеніш ауасы. Кеніш ауасының құрамдас бөліктері.

3.Кеніш ауасының зиянды, улы жəне радиоактивті қоспалары.

4.Кен қазбаларымен қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі, ауаны ластаушы көздер.

5.Кеніштің газмолдылығы жəне газдылық немесе газтасмалдылық .

6.Абсолютті жəне салыстырмалы газмолдылық.

7.Газмолдылықты болжау.

8.Метан. Метанның физика-химиялық қасиеттері.

9.Шақтыларда метанның бөліну түрлері. Метанның ШРК.

10.Тау-кен қазбаларын газсыздандыру.

11.Кеніш шаңы. Көмір шаңдарының жану жəне жарылу(атылғыштық) қасиеттері мен себепкер факторлар.

12.Күкіртті жəне сульфидті шаңдардың атылыстары.

13.Шахтадағы көмір шаңдарының атылысына қарсы күресудің негізгі шаралары.

14.Қазбалардың сланцталуын жəне көмір шаңдарының күлділігін қадағалау.

15.Тау-кен қазбаларының шағын (микро) климаты.

16.Кеніштің жылулық режімі.

17.Кеніш ауасының қызу - ылғалдылық шамашарттары.

18.Кеніштің жылулық режімдерін реттеу.

19.Кеніш ауасын салқындату.

20.Аэростатика негізгі заңдары мен теңдеулері.

21.Аэродинамиканың негізгі заңдары мен теңдеулері.

22.Кеніштегі (шақтыдағы) атмосфералық қысым.

23.Қозғалыстағы ауа қысымының түрлері. Депрессия.

24.Энергияның сақталу заңы.

25.Ауа ағымының үздіксіз теңдеуі.

26.Ауа қозғалысының режімдеріне сипаттама беріңіз. Рейнольдс саны

27.Кеніштегі ауа ағымының түрлері.

28.Кеніштердегі ауа ағымдарының ұқсастығы.

29.Аэродинамикалық кедергі заңдары.

30.Кен қазбаларының аэродинамикалық кедергілерінің бірліктері.

31.Желдетіс торабын есептеудің аналитикалық, графо-аналитикалық əдістері.

32.Турбулентті еркін ағыстардың негізгі сипаттамалары.

33.Эквивленнтік саңлау (аудан) жəне кеніштің ауа өткікізу қабілеті.

34.Шақты мен карьерлердегі табиғи тартылыс.

35.Тұйық қазбаларды желдету.

36.Тұйық қазбаларды желдетуге қажетті ауа мөлшерін анықтау

37.Кенішті желдету тəсілдері, олардың артықшылығы мен кемшіліктері жəне оларды таңдау.

38.Кенішті желдету сызбалары жəне оларды таңдау.

39.Жалпы шақтылық ауа мөлшерін реттеу.

40.Қазбаларда ауаны бөліп реттеу.

41.Желдеткіш қондырғысының толық депрессиясын анықтау.

42.Желдеткіштің сипаттамасын салу.

43.Кеніштегі ауа жоғалымы (утечка) жəне олардың түрлері.

44.Кеніштегі ауа жоғалымын (утечка) реттеу.

45.Шақты, карьер желдетісін жобалау.

46.Орталықтандырылған желдету сұлбасы, оның артықшылығы мен кемшіліктері.

47.Қапталдық желдету сұлбасы, оның артықшылығы мен кемшіліктері.

48.Күрделі аралас желдету сұлбалары, артықшылығы мен кемшіліктері.

49.Тұйық қазбаларды жалпы кеніштің қысымы арқылы желдету.

56

50.Тұйық қазбаларды жергілікті желдеткіштермен желдету.

51.Карерді табиғи желдету сұлбалары. Оларды қолдану аумағы.

52.Шақты желдетісінің тəсілдері мен сұлбалары.

53.Карьерді желдетудің экономикалық шамашарттарын есептеу.

54.Карьерді желдетудің тураағысты (прямоточный) сұлбасында желдетуге қатысатын ауа шығынын анықтау.

55.Карьерді желдетудің қайта айналмалы(рециркуляциялы) сұлбасында желдетуге қатысатын ауа шығынын анықтау.

56.Карьердегі зиянды қоспаларды шығару.

57.Кенішті, шақтыны желдетуге қажетті ауа мөлшерін анықтау.

58.Жалпышақтылық қысымды анықтау.

59.Кеніштегі желдетіс жүйесін бақылау, қадағалау.

60.Кеніштегі шаң желдетіс қызметі.

57

ГЛОССАРИЙ

Абсцисса – жазықтықтағы немесе кеңістіктегідекарт тікбұрышты координат жүйесінің бірінші координат нүктесі;

Анемометр – ауа қозғалысының жылдамдығын өлшеуге арналған аспап; Ауаның қайта айналымы(рециркуляция) – ауаның, негізгі желдетістік ағыншаның

қозғалу, жүру бағытына қарама қарсы қозғалысы; Газталдағыш (газоанализатор) – газды қоспалардың сандық құрамын анықтау үшін

қолданылатын аспап; Депрессия – атмосфералық қысыммен сорғылау желдеткіші тудыратын қысымдар

арасындағы айырмашылық; Контур – қарапайым тұйықталған қисық;

Кедергі заңы – ауаның қазбамен қозғалу, жүру кезінде қысым жоғалымының ауаның мөлшеріне немесе жылдамдығына тəуелділігі;

Кеніш ауасындағы шаңның салмақтық мөлшері– кеніш ауасындағы шаң, тозаң бөлшектерінің массасы немесе салмағы, мг;

Микроклимат – кеніштегі, шақтыдағы, карьердегі метеорологиялық жағдай; Ордината – жазықтықтағы немесе кеңістіктегі декарт тікбұрышты координат жүйесінің

екінші координат нүктесі; Ось – оң бағыт таңдалып алынған түзу;

Сорғылау аспабы – ауаның жағдайын, күйін жəне шаңдылығын анықтап талдау үшін сынама алуға арналған аспап;

Өлшеу қателері - өлшеу нəтижелерінің өлшенген шаманың ақиқат немесе дəл мəндерінен ауытқуы;

Теорема – ақиқаттығы дəлелденетін математикалық сөйлем; Пневмокониоз – шаңды ауаны жұтудан пайда болатын кəсіби өкпе дерті;

Шаң өлшегіштер (пылемеры) – ауаның шаңдылығын тікелей өлшеу орнында анықтайтын аспаптар.

58

Шығу туралы мəліметтер

СП ОƏК Пайдалы қазбаларды жерасты игеру

кафедрасының 2008 ж. «11» мамыр № 11 хаттамасы

СП ОƏК Тау-кен институтының 2008 ж. «10» маусым № 11 хаттамасы

050707 – Тау-кен ісі мамандығына арналған «Тау кен кəсіпорындары аэрологиясының негіздері» пəні бойынша

ОҚУ - ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

Бахмағамбетов Бахтияр.

.

Басуға __ . ________ 2008 ж. қол қойылды. Пішімі 60 х 84 1/16. Кітап журнал қағазы. Көлемі ___ . ______ ес. -б. т. Таралымы _______ дана. Тапсырыс № ____

_____________________________________________________________________________

Қ. И. Сəтбаев атындағы баспа типографиясында басылған Алматы қ. Ладыгин көшесі, 32

59