8

Cлтты *дебиет з мірімен тіршілік етеді. рине, ол сол халы ты% к(ллі тарихымен, оны% барлы даму жа)дайларымен шартты т(рде байланыста ж*не бас а халы тар *дебиетіменарыматынаста болады, осы арыматынас ішінде аударманы% орны айры ша.

Ата ты нер сыншылары аударманы% лтты тіл мен *дебиетті% ркендеуі (шін аншалы ты ма%ызы барын т(бірлей зерттеп, салма ты ой-т жырымдар алдыр)ан.

Аударма м*дениетіні% жо)ары де%гейін алыптастырултты *дебиетті% су, рістеу ж*не оны% зіндік д*ст(рлі сипатын ай ындауына м(мкіндігін тудырады. Аудармашылы – на)ыз шы)армашылы нер.

Аудармашылы шеберлік – шы)армашылы шеберлікті% к(рделі де иын бір ыры. Аудармашы, е% алдымен, *деби жазу шеберлігін ж*не *дебиет теориясын жа сы білу керек ж*не филологиялы -лингвистикалы ж*не к ркем талдау станымдарын д рыс ме%геруі шарт.

Автор сомда)ан образдар, кейіпкерлер мінездемелеріандай *деби *діс-т*сілдермен бейнеленгенін, сюжеттік желі мен композициялы рылымда)ы ерекшеліктер сырын аны танитын аудармашы )ана к ркемдік д*лдікке, бірлікке, те%дес стильдік оралымдар)а ол жеткізе алады.

К ркемдік суреттеу рнектерін барынша д*л ж*не айшы ты етіп т*ржімелеу – т(пн с а стиліні% айта тууына апаратын басты жол.

Сапалы, к ркем аударма жасау аударматану )ылымыны%зекті м*селелеріні% бірі ретінде жалпы к ркем аударма теориясы мен т*жірибесіне ойылатын талап бол)анымен, ол е% алдымен, жеке аудармашылар шы)армашылы)ында ж(зеге асады. Осы ойымызды негізге ала отырып, біз к ркем аудармада)ы шеберлік м*селелерін М. уезовті% т*ржімешілікнері негізінде зерттеп, пайымдауды ма сат еттік.

М. уезов аударма теориясына байланысты пікірлер айтумен атар шетел ж*не орыс классиктеріні% шы)армаларыназа тіліне аудару)а (лес осты.

М. уезов (шін аударманы% зі шы)армашылы суді% мектебі болды. Абай нанбаевты% Пушкинді, Лермонтовты ж*не Крыловты аудару ар ылы з біліміні% рісін л)айтып, заманыны% м*нін т(сінгені сия ты, М. уезов те Гоголь мен

4

'

" *‰

'

"

+ !/3 "4 " !

4877

*$9 16.08.2010 A! ! #3 #38! .!. +D+ + 60<90 1/16. G ( + 3,75 5. . ,K*( + # 9 ". RISO 5 *! !*. ?*!)!* M 398. ) ! ! 500 . % . 9 *! =( +*+ .+.- ) 5& !%. 9! " # - !# $%&'()*& ( +%+: « " # $%&'()*& ( +» 5 *? *!.

050040, ! # *!, @ - ) 5& . :9! !, 71.

« " # $%&'()*& ( +» 5 *? < % *!%. 5 *! .!

61

60

Шекспирді, Толстой мен Чеховты, Тургеневті аудару ар ылы шеберлік жолында сатылап рге басты деп аны айтуымыз)а болады.

М. уезов к ркем аударма т(пн с аны% мазм нымен атар, б(кіл стилін де д*л амту керек деген станымды басшылы а алды. Оны% т*ржімеге байланысты жазыл)ан ой-пікірлері сол кездегі мерзімді баспас з беттерінде (збей жарияланып т рды.

1936 жылы «Социалистік аза стан» [«Егемен аза стан»] газетінде «Пушкинді аза ша а аудару т жірибелері» атты

ма аласы, негізінен, аза ты% к ркем аударма м*дениеті (шін (лкен бір белес бол)алы т р)ан тарихи кезе%ді )ына отырып, со)ан атсалысушылар)а к мек болсын деген оймен жаз)ан д(ниесі еді. Автор м нда Пушкин шы)армаларын аза ша)а аударуды% тарихын шолып, *рбір д*уірдегі аударма)а ыс аша ба)а береді. Ол к ркем м*тінде т(пн с аны о%айлатып немесе асыра с йлетуге м(лдем арсы.

М. уезовті% т*ржіме теориясына байланысты жазыл)ан басты е%бектері: «Ревизорды аудармасы туралы» [« аза *дебиеті», 1936, №9], «Евгений Онегинні аза шасы туралы»

[«Социалды аза стан», 1937, №6, «Евгений Онегин на казахском языке»] «Казахстанская правда», 1937, №5] т.б.

Ол « аза сахнасында ы аударма пьесалар» деген ма ала жазып, к ркем аударманы% лтты театр нерінркендетуге осар (лесін ж*не б дан былай да тигізе беретін игілікті *серін с з етті.

1957 жылы « аза ты% мемлекеттік к ркем *дебиет баспасы» «К ркем аударманы% кейбір м*селелері» деген жина шы)арды. Жина талантты аудармашы М хтар уезовті% «К ркем аударманы% кейбір теориялы м*селелері» деген ма аласымен ашылады. Автор ма аласында аударма )ылымы-

ны% жетістіктері мен кемшіліктеріне тияна ты то талып теді.

«Аударма саласында"ы к птеген міндеттер на тылы т рде, т пн с аны т рлі асиеттерін толы беру шін аудармашыолдан"ан рал-т сілдерді зерттеумен аны талады, оласиеттерге: интонация, ыр"а , образдылы / синонимдерді , идиомаларды , ма ал-м телдерді , афоризмдерді т рліше астарларымен бірге/ секілді элементтер жатады ж не б "анлтты форманы р илы згешеліктері, тарихи сипаттары да келіп осылады» дейді автор.

5

Б л к ркем аударманы% теориясы мен практикасынаыруар е%бек сі%ірген )алым, жазушы М. уезовті% кездейсо айтыла сал)ан ойы емес, аза тілі м*дениетіні%, *дебиетіні%, к ркем стилистикасыны%, тіпті жалпы д(ниеж(зілік руханият пен ркениетті% даму ба)ытын сараптай отырып, за тол)аныстан жаса)ан )ылыми орытындысы еді.

М. уезов Н.В.Гогольді% «Ревизор», И.С.Тургеневті% «Дворян ясы» секілді классикалы шы)армаларын аза тіліне к рікті тілмен аудар)ан. Ол еш ашанда аудармада «т(пн с ада)ы с йлемні% к шірмесін беру керек» деп талапой)ан емес. уезов «тек д*л аудару )ана (лкен жазушыны% тіл, стиль, с йлем ерекшеліктерін бере алатын болады» деп ашып айт ан. Осы уа ыт а дейін орысшадан аза ша)а аударуда М. уезовті% пікірлеріне с(йеніп келеміз. сіресе, оны% аудармада автор стилін б збай жеткізу жайлы д*йектістанымы бірінші кезекке ойылады.

М. уезовпен шы)армашылы ынтыма тасты та бол)ан (аудармашы ретінде) орыс *дебиетшісі З.Кедринаны% естелігіне назар аударайы : «... Мен (шін е% тамашасы – азале%дерін орыс тіліне аудару ісіне, соны% ішінде авторды% (Жанс(гіровті%) зі тікелей атысуымен ж*не М хтар Омархан лыны% басшылы)ымен аудару)а атысуым болып еді. Біз онда Ілиясты% «Дала» поэмасын аударды . Поэманы (шеулеп отырып аударатынбыз. М хтар Омархан лы, Жанс(гіров ж*не мен (шеуіміз бірігіп *уелі жолма-жол аударма жасап алды . Осындай *р отырыста біз бір тарауды аударып тастайтынбыз. Сол кезде мені% олымнан ткен *рбір тарауды дауыстап о ып, тал ылайтынбыз, т(зетулер енгізетінбіз, содан со% )ана дайын болды деп есептейтінбіз. Осы ж мыс (стінде мен М хтарды% аза ты% м*дениетіне шын берілген )ажап к з арасын к рген едім. уезов з мойнында к п те к рнекті ж мыс т р)анына арамастан талай тынымсыз уа ытын, алуанырлы е%бегін осы аударма)а ж мсады», - дейді [«Бізді% М хтар», Алматы, 1976].

К рнекті )алым-сыншы М. аратаев М. уезовті% аудармашы ретіндегі р ліне: «Без большой и многолетней переводческой деятельности Ауэзов, вероятно, не стал бы тем, чем он стал для советской литературы» [«Мастерство перевода», М.,

1963], - деп ба)а берген.

6

17.Бехер И.Р. В защиту поэзии. – М.: Иностранная литература, 1959. – 373 с.

18.Добровольский В. С р шинелді ш жігіт – Алматы:МК#Б, 1950.

19.Гоголь Н.В. Шы"армалары 4.т. – Алматы: МК#Б, 1954.

20.Закруткин В. Плавучая станица. – М.: Современник, 1981.

21.Закруткин В. Суда"ы станица. – Алматы: МК#Б, 1952.

22.абдолов З. Жебе. - Алматы, 1997. - 378 б.

23.абдолов З. С з нері. Алматы: Жазушы, 1976. - 358 б.

24.абдолов З. #дебиет теориясыны негіздері. - Алматы: Мектеп, 1970.-380 б.

25.Пушкин А.С. Сказки. - Алматы: Жазушы, 1984.-142 б.

26.Пушкин А.С. Шы"армалары 3.т. – Алматы: МК#Б, 1954.-

535 б.

27.Пушкин А.С. Собрание сочинений. – М.: Правда, 1987. - Т.5.

-446 с.

28.Левый И. Искусство перевода. – М.: Прогресс, 1974. - 397 с.

29.Сатыбалдиев #.Рухани азына. –Алматы: Жазушы, 1987. -

232 б.

30.Федоров А. Искусство перевода и жизнь литературы. – Л.: Советский писатель, 1983. - 352 с

59

сынылатын дебиеттер

1.Айтматов Ш. ош бол, Г лсары. Алматы, 1977. - 336б.

2.Айтматов Ч. Прощай, Гульсары. Фрунзе, 1967. -325 б.

3.Айтматов Ш, Шаханов М. з басында"ы а шыны зары. Алматы, 1977. - 350 б.

4.Айту"анова С.М. #уезов д ст ріні дебиеттегі к рінісі: [Жазушы М.#уезовты жазушылы шеберлігі жайында] //Qлт та"ылымы. -1999. - №4-5. - 56-58 б.

5.Алдабек Н. #уезов м расырпа азынасы: [М хтартану иірімдері] // аза стан мектебі . - 1999. - №11-12. - 72-74б.

6.Антокольский П., Ауэзов М., Рыльский М. Художественные переводы литератур народов СССР. Вопросы художественного перевода. - М.-СП, 1955. - C.5-44.

7.Ауэзов М.О. Из неопубликованного /Казахстанская правда, 1967, 12 апреля.

8.Ауэзов М.О. В воспоминаниях современников. – Алматы: Жазушы, 1972. – C. 359.

9.Ауэзов М.О. О переводе романа “Дворянское гнездо”. Простор, 1968, № 2. C.104-105.

10.#дебиеттану терминдеріні с здігі. – Алматы: Ана тілі, 1996.-240 б.

11.#кімов Т. Даналы м йегі: М хтар #уезов туралы деректер. - Алматы: Ана тілі, 1997. №90.

12.#лім лова T. М хтар #уезов библиографиясы // аза тілі мен дебиеті .-2000.- № 3.- 47-50 б.

13.#уезов М «Ревизорды аудармасы туралы» /« азадебиеті» газеті, 1936 жыл, №37.

14.#уезов М. «Пушкин аудармасы аза дебиетіне не береді?» /« аза дебиеті» газеті, 1937 жыл, №9.

15.#уезов М. «Евгений Онегинні аза шасы туралы» /«Социалды аза стан», 1937, №6.

16.#уезов М. «Евгений Онегин на казахском языке» /«Казахстанская правда». 1937, №5.

58

1963 жылы М*скеу аласында жары к рген «Мастерство перевода» атты кітапты% М. уезовке арнал)анды)ы осыны% ку*сі іспеттес.

На)ыз шы)армашылы к ркем аударма ма саты – т(пн с аны% тілдік, стильдік ерекшеліктерін т(гел ескере отырып, оны% к ркемдік-идеялы асиеттерін толы жеткізу, *рі аза ша биязы да жаты етіп шы)ару. Осы екеуі шеберштас анда )ана аударма к ркем болады. М. уезовті% аудармалары осы айтыл)ан талап а сай келеді.

М. уезов аза *дебиеті классиктеріні% шы)армаларын орыс тіліне аудару)а да к п е%бек сі%ірді. Белгілі орыс а ыны Всеволод Рождественский: «Абай нанбаевты% мен аудар)ан ша)ын жина)ы Алматыда 1936 жылы басылып шы ты. Оны% жары к руіне себепші бол)ан М хтар уезов. Б л соны% идеясы болатын. Ж*не оны% толы ж(зеге асуына ол зі барынша атсалысты. Оны% досты ж*рдемінсіз аудармашы е%бегіні% межелі жерден шы)уы екі талай еді» – деп лы М хтар уезовті% аудармашы ретіндегі ызметіні% бір ырын

к рсетеді.

ХХ "асырды Гомері атан)ан Жамбыл Жабаев жырларыны% орыс тіліне аударылуына да себепші бол)ан М. уезов еді. М. уезов аудармада Жамбылды% « зі згеріп» жа%)ырып, «жа%арып» кетпеуін, оны% образдылы ж(йесі, лтты рнек,

бояуы, ле% ру ерекшелігі аз алпында са талуын аттыада)ала)ан. Ол: «Жамбыл сегіз ырлы, бір сырлы суреткер. Оны толып жат ан ертегі, эпиграмма, памфлет, ма ал-м тел, на ыл с здері бар. Міне, соларды б рін м ият жина тап, соларды б рін аудару ажет. Тек сонда "ана Жамбылды на"ыз жезта дай жыршы, халы ты с з зергері ретіндегі алып т р"ан т л"асын аны тау"а болады», – деген.

«К ркем аударма)а ойылатын е% басты шарт – шы)арманы% к ркемдік-идеялы к(ші мен эстетикалы л*ззатын жеткізу. Ол, е% алдымен, к ркем болсын, *серлі де тартымды о ылсын». Б л пікірді де айт ан М хтар уезов болатын.

Ке%ес жазушыларыны% Б(кілода ты ІІ съезінде Павел

Антокольский, Максим Рыльскиймен бірігіп М хтар уезов к ркем аударма туралы баяндама жаса)ан. Онда: «Дарование переводчика сродны способности артистического, сценического перевоплощения. Это особая отзывчивость на творчество

7

другого человека, особое умение творчески воплотить в себе чужую манеру, пережить и передать ее в своих переводах. При наличи такого уменья и такой способности переводчик является полноценным творцом и художником слова», - деп айт ан.

Аудармашыны% дарындылы)ы оны% бейнелеп отыр)анмір к ріністері мен былыстарына авторша арап, авторша тол)анып, аламды авторша сілтеумен лшенеді.

Аударма дегеніміз – бір тілде ауызша айтыл)ан ой-пікірді, и* болмаса, жазыл)ан м*тінді ты%даушы)а, о ырман)а екінші тілде т(сінікті етіп жеткізу. Бір тілден екінші тілге аударыл)ан немесе баспадан шы ан барлы *деби е%бек аударма туынды деп аталады. Аудармашылы дегеніміз *деби шы)армашылынер бол)анды тан да, оны% тек ана зіне т*н рнегі *р ашан а%)арылып т рады. М*селен, к ркем аудармада андай *дістіолдан)анымен, мейлі еркін аударылсын, мейлі д*л аударылсын, б*рі бір біз М. уезовті% олта%басын а%)арамыз. Орысшадан аза ша)а аудару кезінде біз )алымны% пікірлеріне,станымдарына к бірек с(йеніп отырамыз. Себебі, ол аударма теориясына байланысты келелі пікірлер айтумен атар, оны іс ж(зінде я)ни, т*жірибеде шебер к рсете білген.

1918 жылдан бастап алы% о ырман М. уезовті% аударма туындыларымен таныса бастады. Осы жылы М. уезовті% т*ржімелеуімен Л.Н.Толстойды% «Будда» деген *%гімесі басылады. азан т %керісінен кейінгі бірінші рет жары а шы ан прозалы аударма туындысы *зірге бізге белгісіз. Сонымен атар, б л зі аза *дебиетіні% тарихында (лкен ізалдыр)ан М. уезовті% жазушылы жолында баспас з бетін к рген т %)ыш туындысы деп айтады зерттеушілер. Себебі, оны% ал)аш ы е%бектері « ор)ансызды% к(ні» мен «Е%лікКебекті%» баспас з бетінде 1921-1922 жылдары жариялан)аны белгілі. Аударманы% к ркемдік сапасы, *сіресе сол д*уірді% т р)ысынан ара)анда, те жо)ары. Орындалу шеберлігі жа)ы- нан оны б )ан дейінгі аударма е%бектерді% алды%)ы атарынаою)а болады. Аударманы% шеберлігі т(пн с аны% баяндау ж*не суреттеу ж(йесін б збай, *рбір ойды аза ты% к ркем с здерімен соншалы жаты етіп бере білуінде. Аудармастанымдары т р)ысынан м ны еркін аударманы% тобына жат ызу)а болады. Еркін дегенмен, м*тінде беталды ауыт у- шылы та, аза жа)дайына бейімдеймін деп орынсыз ара

8

“ ош бол, Г(лсарыны%!” аза тіліне аударылуы – республикамызды% м*дени міріні% елеулі жетістігі. Повесті% аудармасы т тасынан ал)анда аза ты% аудармашылы неріні% зор табысы болып табылады. Аудармашылы нер деп отыр)анымызды% себебі: “ ош бол, Г(лсары! ” аудармасы бізде к ркем аударма ісіне же%іл к*сіп есебінде арамай , к п білім, ажырлы е%бек нерпазды ты талап ететін к ркем деп арайтын тияна - ты к з арас алыптасып, ны)ая баста)анын д*лелдеуді% бірі болып отыр. Б л к з арас – бізде к ркем аударма д*режесін жо)ары к теруді% сенімді кепілі болып саналады.

Пысы тау с ра тары

1.Ш.Айтматов шы"армаларын аза тіліне аудару д ст рі.

2.Ш.Айтматов шы"армалары Ш.М ртаза аудармасында

3.Ш.М ртазаны аударматану"а ос ан лесі

57

Шы%)ыс Айтматов – лы жазушы, к ркем с зді% ас ан шебері. Оны% лылы)ы, бір жа)ынан, халы тіршілігіні% сырын данышпанды пен ашып, мір былыстарын жан-жа ты ке%інен суреттеп к рсете білетіндігінде болса, екінші жа)ынан, с з нерін шы%)а к теріп тамаша суреттеуінен болар.

К ркем аударманы% негізінен (ш т(рі бар екендігі к пке аян. Ш.Айтматов шы)армасы желісінде сол (ш т(рді% (шеуі де бар. сіресе еркін аударманы% неше алуан т(рлері кездеседі. М*селен:

“Потом он пригоршнями пил воду из речки. Холодную, студенную воду с тонким, хрустящим ледком. Вода с шумом протекала между дрожащими пальцами, а он снова черпал ее и пил, обливаясь. Отдышался, пришел в себя и только тогда

представил себе всю нелепость этой расправы над собой”

Аудармасы:

“Содан со% зенге барып, ала анымен ілініп алып су ішті. Жа)асы м з монша ты, тіс сыр ыратар сал ын су. Уыстап ал)ан су дірілдеген сауса тарыны% арасынан сауылдап айта т гіледі. Танабай айтадан іліп алып, омырауына су т гіліп, та)ы ішеді. Демін алып, есін жи)ан кезде барып, зінезі ол салма бол)ан д(лей ойыны% оспадарсыз, орынсыз, ожар *рекет екенін ты”.

Осы с йлемдерді% аудармасы аудармашыны% бірде шеберлігін танытып жатса, бірде еркін аударманы% да жетегінде кететіндігін а%)артады. Мысалы, екінші с йлемдегі “холодная студенная вода”- дегенді аудармашы “тіс сыр ыратар сал ын су” деп аудар)ан. Шеберлік деп осыны айты%ыз. Біз б ны птаймыз.

Сонымен, Ш.Айтматовты% “ ош бол, Г(лсары” повесіні% аудармасы т тасынан ал)анда елеулі табыс а жеткен шы)армашылы аударма болып табылады. Аударманы% т(пн с а)а не) рлым жа ын д*л болуы, авторды% жазушылы шеберлігін, к ркемдік м*нер машы)ын аза тілінде барынша жар ырата к рсете білген. Жа сы аударманы% *деби тілімізді дамыту)а, оны% с з оры мен синтаксистік м(мкіндіктерін байыту)а себепші болуына да штармыз. Шынында, шеберді% олынан шы ан нерпазды% к ркем аударма, контексті% рухын айта ту)ызып, т(пн с аны% к ркемдік эмоциялы сапасын тірілте аударуды ма сат еткен.

56

д(рсіндікке салыну да, т рпайылы та жо . М ны% еркіндігі т(пн с аны% негізінен, соны аза ша т(сінікті де тартымды етіп жеткізуді% таби)и ажеттілігінен туып отырады. уезовті% б л аудармасында)ы еркіндік т(пн с аны% )ымды ж*неисынды шегінен асып кетпейді. Оны% *рі д*л, *рі к ркем аударылуыны% да себебі осыдан.

Аударманы% шы)армашылы станымдары туралы 1936 жылы жаз)ан «М гі жасайтын Шота Руставели» атты

ма аласында біраз ойлар бар. Ол грузин хал ыны% талантты а ыны Шотаны% «Жолбарыс терісін жамыл ан батыр» деген

ата ты поэмасын аудару)а аза ты% ірі а ындары кіріскендігін м*лімдейді, со)ан байланысты аударма жайында біраз ойларын орта)а салады. Поэманы аза ша с йлетпестен б рын бас а тілдердегі аудармаларымен танысу)а ша ырады. Автор *рбір аударма)а жан-жа ты *зірлікпен, )алымды ма)л матпен, сол та ырып жайында тере% білімімен кірісуді талап етеді. Ол аудармада т(пн с аны% к ркемдік, стильдік ерекшеліктерін, ой тере%дігін жеткізуді бірінші кезекке ояды. Ш.Руставелиді% з жанынан ма ал шы)ар)ышты)ын, аз с зге к п ма)ына сый)ызып, тере% метафора (лгісімен салыстыра сипаттайтын

кестесі мол а ын екенін ескертеді. М. уезов: «... сол ерекшеліктер мен асылдандыра аса ыпты боп отырса, міндетті зоры да, адірлісі де осында. Бізді а ындар м дениеттерді бір-бірімен жа ындасу жолында абысып табысуына ж рдем етеді», – деп т(йеді. Б л да аудармашы

ызметіні% тарихи ма%ызын к ре білгендік деп саналады. М. уезовті% кемел ой, кеме%гер а ыл-парасаты, алуан

сырлы алып таланты, мірге деген алымды к з арасы, елден ерекше е%беккерлігі – осыны% б*рі ) ламаны% рухани дар ан байлы иесі, біртуар дара т л)а екенін к рсетеді. Оны толы т(сініп, т(йсіну де, ол турасында на ты келіп, бояуын *лсіретпей *%гімелеу де о%ай)а со пайды. Жазушыны% мерзімді баспас з беттерінде жариялан)ан ма алаларыны% ндылы)ыазіргі аударма нерімен айналысып ж(ргендерге (лкен септігін тигізуде.

Аударма ту)ан *дебиетімізді% эстетикалы м(мкіндіктеріні% молаюына, *деби тілімізді% байи т(суіне айры ша *сер етеді. Аударманы ай т р)ыдан зерттеу керек екендігі туралы екі дай айтыс азірге дейін жал)асып келеді. Осы м*селе

9

ж нінде М. уезов «К ркем аударманы кейбір теориялы м селелері» дейтін ма аласында: «К ркем аударма теориясын жекелеп, жіктеп арастыр"анда, кейінгі кезде ода к леміндедебиетте екі т рлі згеше бейім барлы"ы аны талады. Бірі – аударма тіл зерттеу "ылымыны ау ымына енетін сала бол"анды тан, аударма ісіні м нісін "ына отырып, б л м селені лингвистикалы діспен зерттеу жа"ына арай тартады да, екіншісі – бізді ше, д рыс бейім аударма с знеріні бір т рі деп "ынады да, эстетикалы принциптерді, к ркемдік таразыны ал"ы талап а ояды, сонды тан да б л бейім аударманы дебиеттану теориясы зерттейтін объект», -

деп арайды. М. уезовті% б л пікірі бір жа ты айтыл)ан. М. уезовті% жо)арыда)ы ма аласы, айтыс туралы пікірімен жазушы *рі аудармашы .Сатыбалдиевті% «Рухани азына» атты е%бегі ар ылы танысу)а болады.

Аударма ызметіні% е% басты ма саты, - В.Г. Белинскийді%

аны тауынша – халы тарды% бір-бірімен танысып, « зара идеялар алмасу, со"ан арай дебиеттерді г лденіп суі, а ылой рісіні л"аю я бір халы дебиетіні екінші халы тіліне аударылуына негізделеді». Демек, аза тіліне аударыл)ан *деби

туынды аза *дебиетіні% азынасына осыл)ан ндылы . Олаза *дебиетіні% т л туындысымен туыстас, (ндес бола алады.

М. уезов орыс жазушысы Л.Соболевпен бірлесіп «Абай» трагедиясын жазды. Ал со)ыстан кейінгі жылдары Л.Соболев «Абай жолы» эпопеясыны% екінші ж*не (шінші кітабын орыс тіліне аударды (бірінші кітапты% аудармасыны% редакциясын бас ар)ан да сол болатын). Осы (лкен ж мысты% (стінде екі жазушыны% шы)армашылы ынтыма тасты)ы мен досты)ы ана) рлым арта т(сті. Автор мен аудармашыны% ж мыс (стінде кездескен иынды тарды шешу, жолма-жол аудармада)ы орыс жазушысына т(сініксіз кейбір с здерге авторды% берген ескертпелері аудармашылы нерді% иын да ызы ты ж мыс екендігіні% ку*сі іспеттес. аламгер з ортасыны%, зі мір с(рген заманыны% перзенті. Ол зімен ба)ыттас, *ріптесайраткерлерді% шы)армашылы т*жірибесі мен та)ылымын бойына сі%іргенде, олармен *уендес, (ндес бол)анда )ана о)ам алдында)ы парызын тейді.

М. уезов 1954 жылы «Правда» газетінде басыл)ан ма аласында: «Аударма м дениеті здіксіз сіп келеді. Сонымен

10

Міне, Шы)ыс Айтматовты% екі туындысынан екі т(рлі мысалды *дейі келтіріп отырмыз. андай тамаша суреттер! Ж*не бас а жазушы емес, тек Шы%)ыс )ана аламынан ту)ан сурет.М*селе, осы (зінділерді% не ыс а, не зынды)ында емес. Барлы н*рсе, сол жо)арыда)ы мысалдарды% шы)арманы% *леуметтік-идеялы рылымын, ситуациялар мен кейіпкерлерді% таби)атын жете ашу)а, жете на ты бейнелеуге, суреттеуге мейілінше тымды ызмет ететіндігінде. Аударма да сол д*режеде.

Шерхан М ртаза Шы%)ысты% атап кеткендей к(рделі туындыларын осылайша ая)ына дейін к ркем *рі мейілінше д*лалпында, (йлесімді т(рде жеткізген десек еш андай арты кетпес едік. йткені та)ы да айталап айтамыз, ма танышпен айтамыз. Шы)армалары зіні% к ркемдік рухани айырылма)ан. Шерхан М ртаза небір алтын уа ытын аудармадан г рі зіні% т л шы)армашылы е%бегіне ж мсаса, німді е%бек м нан да г рі еселене т(сер еді )ой! Біра жазушы Шерхан аударманынер деп асиеттеп рметтейтін бол)ан со% )ана Шы%)ыс шы)армаларын аударып ж(р. Аударманы% азабынан ашса, жан тынышты)ын, з е%бегін )ана к(шейтсе, *рине ол б л туындыларды еш ашан аударма)ан болар еді.

Бізді% )ымымызша аударма ндылы)ы с з д*лдігінде емес ма)ына д*лдігінде. Сол ма)ынаны к ркемдік шеберлік пенз тілінде жеткізіп бере білуде. Ірі суреткер тым н*зік келеді. Сол н*зіктікке м*н бермей, аудармашы с з уалап кетсе, ол автор)а иянат. Шерханны% аудармаларынан б ндай жетіспеушілікті к рмейміз.

Ш. Айтматовты к ркем с зді% иесі Ш.М ртаза жете т(сініп, ме%гере біліп аудар)ан. Негізгі классиктерді% шеберлігі - оларды% кейіпкерлері мірде екінші айталанбайды. рбір кейіпкерді% с йлейтін с зі зіне лайы , з ойы бойынша ша т рады. Мысалы, повестегі жыл ышы Танабайды% айтар с зін Сегізбаев с йлей алмайды. Екеуіні% мірге к з арасы да, білімі де екі т(рлі.

55