Бадмин Николай. Теегин зурһуд. 2004
.pdf
Бадмин Николай
ТЕЕГИН ЗУРГУД
• Шүлгүд •
Элст Хальмг дегтр һарһач
2
Оглавление |
|
ХОЙР УЛСИН ИНЬГЛЛҺН................................................................................................................. |
6 |
ХАЛЬМГ КҮҮКНӘ ДУН ...................................................................................................................... |
7 |
ТҮРҮН ДУРН .......................................................................................................................................... |
7 |
ХАР ШОВУН ........................................................................................................................................... |
8 |
ИҖЛ ДЕЕРК СЕЛӘН ............................................................................................................................ |
8 |
ЭЭҖИН СЕДКЛ...................................................................................................................................... |
9 |
БАЙРИН АСХН .................................................................................................................................... |
10 |
МОСКВА - ХОТЛ БАЛҺСН............................................................................................................... |
12 |
ШИН СОВХОЗ ...................................................................................................................................... |
13 |
КҮНДТӘ ХӨӨЧ ЦАҺАН .................................................................................................................... |
14 |
ХӨӨЧ КҮҮКН....................................................................................................................................... |
15 |
ХАВРИН ХУР ........................................................................................................................................ |
15 |
ӨНЧН ХУРҺН....................................................................................................................................... |
16 |
ТҮРҮН ҮГ .............................................................................................................................................. |
16 |
ХАВР ....................................................................................................................................................... |
17 |
ТООМСРТА ҮКРЧ ХАББА ................................................................................................................ |
18 |
КҮЦСН ДУРН ....................................................................................................................................... |
18 |
МИНИ ЭҢКР БАЛҺСН....................................................................................................................... |
19 |
ЭГЧНР..................................................................................................................................................... |
20 |
ДОМБР.................................................................................................................................................... |
21 |
НАРН ГЕРЛТНӘ................................................................................................................................... |
21 |
ПОЧТАЛЬОН КҮҮКН ........................................................................................................................ |
22 |
ХҮРМ ...................................................................................................................................................... |
23 |
ТҮРҮН ЦАСН ....................................................................................................................................... |
23 |
ХУЛДАЧ ................................................................................................................................................. |
24 |
ТЕЕГИН ЗУРГДУД .............................................................................................................................. |
24 |
СӘӘНӘР ТОДЛНА............................................................................................................................... |
25 |
ЦАҺАНА БАЙР..................................................................................................................................... |
25 |
ӨҢГӘН СОЛЬСН ТЕГ ........................................................................................................................ |
26 |
ДӘӘЧНРТ НЕРӘДСН БУМБ............................................................................................................. |
27 |
ТӨРСКН ТЕГ ........................................................................................................................................ |
28 |
ЭЭҖИН БЕЛГ ....................................................................................................................................... |
29 |
ТЕЕГИН ЗУРГ....................................................................................................................................... |
29 |
САКМАНЩИКҮДТ ............................................................................................................................. |
31 |
ИҖЛ - ТЕЕГИН СЕЛӘН..................................................................................................................... |
32 |
|
3 |
СЕЛӘНӘ ТОСХАЧНРТ ...................................................................................................................... |
33 |
БАЙР ....................................................................................................................................................... |
33 |
ЭК КҮҮКН ХОЙР................................................................................................................................. |
34 |
ААВИН ДҮР........................................................................................................................................... |
35 |
ЭЗӘН ОЛСН ОРДЕН ........................................................................................................................... |
36 |
ШҮЛГЧ................................................................................................................................................... |
37 |
АХИН ЗУРГ ........................................................................................................................................... |
38 |
КҮСЛ....................................................................................................................................................... |
39 |
КҮНДТӘ ҮКРЧ ..................................................................................................................................... |
40 |
ШИН БҮҮР ............................................................................................................................................ |
41 |
ХӨӨЧИН ДУН ...................................................................................................................................... |
41 |
ЭЦКИН ГИРЛГ..................................................................................................................................... |
42 |
КИРҺЛҺНӘ ПУНКТД......................................................................................................................... |
43 |
ТРАКТОРИСТИН ДУН....................................................................................................................... |
44 |
СААЛЬЧ ................................................................................................................................................. |
45 |
СУРҺУЛЬЧ............................................................................................................................................ |
46 |
АВҺ МАНҖ ........................................................................................................................................... |
47 |
КЕР МӨРН ............................................................................................................................................. |
48 |
ЗУНЫН ӨДР .......................................................................................................................................... |
49 |
ШИН БҮЛ .............................................................................................................................................. |
50 |
ХАЛЬМГ БИ .......................................................................................................................................... |
50 |
ААҺ ЦӘ................................................................................................................................................... |
51 |
САТКУН ПҮРВӘ .................................................................................................................................. |
52 |
ХАВРИН ТЕГ ........................................................................................................................................ |
53 |
ДУУНА АЙС, ҖИҢН! ......................................................................................................................... |
54 |
ИТКЛТӘ ИНЬГӘН КҮЛӘҖӘ ........................................................................................................... |
55 |
СЕДКЛ АВЛСН КӨДЛМШ ................................................................................................................ |
55 |
ТЕЕГИН УРҺЦ ..................................................................................................................................... |
56 |
ҺАШУТА ЦАГИН ДУН ...................................................................................................................... |
57 |
ХАРАЛТА НЕГ ӨДР ............................................................................................................................ |
58 |
”УРАЛАН”, ДИИЛВР БӘР!................................................................................................................ |
60 |
МИНИ КЕЛН......................................................................................................................................... |
61 |
ҺУРВН БУГ ........................................................................................................................................... |
62 |
НАСТА ШҮЛГЧИН ТҮРҮН ДЕГТР ................................................................................................ |
66 |
4
ББК 84 (Калм)
Б 153
Книга издана при финансовой поддержке главы Малодербетовского районного Муниципального образования
А. Б. Чудидова.
Бадмаев Н. Б.
Б153 Степные картины: Стихи. На калм.яз.
-Элиста: Калм. кн. изд-во, 2004.-103 с.
ISBN 5-7539-0519-6
Стихи, вошедшие в данный сборник, написаны в разные годы.
Автор поэтически осмысливает изменения, происходящие в Калмыкии.
Б 47002260202-008 Без объявл. ББК 84 (Калм.)
© Н. Б. Бадмаев, 2004.
© Оформление. С. А. Бадендаев. 2004.
5
ХОЙР УЛСИН ИНЬГЛЛҺН
Дөрвн өөрдәс нүүҗ һархларн, Дурта "Җаңһран” амлҗ дуулад, Хөвтә җирһлин бүүр хәәһәд, Хаалһин түрүһәр хальмг йовв.
Иртыш, Урал һолмуд һатлад, Ик түрү зовлң үзв.
Уулта модта һазрмуд давад, Урсхул номһн Иҗлд ирв.
Эгч Иҗлин эрг түшәд, Элвг өргн теегт бүүрлв. Алдр орс әмт олад, Ах-дү болҗ үүрлв.
Халх-даарх, өлсх-цадхан Хамдан йовҗ эдн үзцхәв. Әрәсән байн орн-нутган Аль-бис хортнас харсцхав.
Күсл болсн иргчднь Кишгтә Бумбнь делгрв. Орс, хальмг ни-негн
Ончта җирһлән оньдинд дүрклв.
Мана иньгллһн алтнас өңгтә, Мөңк нарна толянь герлтә, Урһа модна ацас салата, Үрнәс үрнд цеврәр хадһлата.
6
ХАЛЬМГ КҮҮКНӘ ДУН
Хальмгин өргн теегнь Холд җирлзҗ налана, Теегин күүкн байрта Төрскән магтҗ дуулна.
Дүүвр ахнрин делдсн Диилврмүдиг дуундан магтна, Дуунаннь еңсг айснь Деер теңгрт хадгдна.
Өдр, сө ирвәс Өнр орнь байҗна,
Өсх-өргҗх хаалһнь Өмннь үзгдҗ җиринә.
Бамб цецгин өңгәр Байн теегнь цецгәрнә, Байрар чееҗнь дүүрәд, Бичкн зүркнь бульглна.
Күүкн бийнь эрдмтә — Күлг трактор йовулна, Күчтә шивә делдлһнд Килмҗән өгч орлцна.
ТҮРҮН ДУРН
Харңһу сө салькн үләнә, Холын баран күрңтҗ үзгднә. Захин герт герл һарна, Зүркни дурн тиигәрән ниснә.
Тер герт күүкн бәәнә, Түрүн дурим энлүлҗ эзлнә. Тоомсрта гиҗ әмтн келнә,
7
Туурмҗта җирһлин түлкүр гинә.
Үүлн көвҗ, теңгрт нүүнә, Үләгдҗ тедн салькнд көөгднә. Үзгдҗ арднь одд чирмлднә.
Сөөһин серүн салькн үләнә, Серҗңнсн аһар седкл сергәнә. Тер күүкн чееҗд төөнрнә,
Таалмҗта зөвшәл оньдинд күләгднә.
ХАР ШОВУН
Хальмг теегт бәәрлдг Хар шовун цервнә, Хурц хойр нүднь Харвҗ холд үзнә.
Хойр җиврәрн арһулхн Хәәвдҗ уданар делнә, Өвцүһәрн сальк керчҗ, Өөдән үрвҗ ниснә.
Деер үүлн заагт Деләд, эргәд хальна. Теегән өндр деерәс Тер харвҗ һәәхнә.
Кеер теегт чамаг Кесг дәкҗ үзнәв. Һәрд гиҗ келәд,
Һәәхәд оньдинд байрлнав.
ИҖЛ ДЕЕРК СЕЛӘН
Иҗл һолын эргд
8
Ик селән дүңгәнә, ”Цаһан Амн” гиҗ, Цугтан нерәдҗ келнә.
Эргин дора мелмлзҗ, Ээҗ Иҗл урсна, Өмн бийднь налаҗ, Өргн тег уняртна.
Теегин аһуг дүүргҗ, Тохмта малмуд идшлнә. Әмтнә җирһл кеерүлҗ, Әрүн тосхлтс өснә.
Байн җирһлтә эрг — Бүүрлсн әмтнә кишг. Өдр, сарар өсг, Өврүлҗ тууҗд бичгдг.
ЭЭҖИН СЕДКЛ
Дөчн хойрдгч җилин Дәәнә гүргү цагла Эңкр ээҗән теегт Эрднь үлдәчкәд йовла.
Тиигхд экнр үрән Теврәд эңкрлҗ үмслә. Маңна, халхинь иләд, Менд ирхинь мөрәдлә.
Тер цагин ноолданд Теегин үрн Эрднь Нерән нүүрт дуудулҗ, Ноолдснь лавта болдг.
9
Дәәч үрәрн экнь Даңгин хүүв кеҗәв, Дәәнә заль унтрҗ,
Диилвртә ирхинь күләҗәв.
* * *
Дөчн тавдгч җилин Дулан нарта өдр, Диилврин тугмуд эндән Дәрвкәд деегшән делсв.
Тер дәәнә һалас Теегүр эс ирсн
Туурмҗ үзүлсн дәәчнрлә Теегин Эрднь угальгдв.
”Альк, кенә һазрт Алтн әмнәсн хольҗсн? Зөргтә кесг үүлдвр Залу кевәр үзүлсн?”
Ээҗ иигҗ санна, Экрәд, зәрмдән уульна. Өлгәтә зургинь авад, Өрчдән шахад эңкрлнә.
БАЙРИН АСХН
Совхозин клубд эндр Соньн асхн болҗана. Байрин нәр угтҗ, Баһчуд олар җирһҗәнә.
Көгтә домбран авад, Күүкн Ноһала цокв. Хаҗудк хойр көвүнь Хувцан ясад босв.
10