44

Thus determined that during the last “Five-Year Plan” (2010-2015) the annual growth of export and import in the structure of Kazakhstan’s foreign trade and stable trade surplus are observed up to 2015, which undoubtedly shows the positive results of economic reforms in the country. Reducing all indicators in 2015 is characterized by the influence of the economic crisis and lower oil prices. But on closer inspection, in particular, if we take the index of physical volume of foreign trade, export and import of Kazakhstan during 2010-2015, we can see that the foreign trade of Kazakhstan is subject to cyclical fluctuations (ups and downs).

The trend of increasing the share of raw material persists in the structure of Kazakhstan’s export. Specific weight of mineral products and metals in the republic’s export exceeds 64%.This suggests that the ability of the national economy is currently governed by two product groups: mineral resourcesandenergyresources.Merchandiseexport concentration ratio decreased from 64% in the base period (2010) to 60% in the reporting period (2015).

However, 1,35% of domestic export is finished goods. This export item is increased due to taken by the state program on industrial-innovative development of the country.

The main volume of the commodity structure of import is machinery, equipment, vehicles, tools and devices – 36,86%. Nevertheless, in spite of the trade relations with more than 180 countries of the world, the range of the main trade partners of Kazakhstan is narrow and limited to 10 countries: Iran, Italy, China, theNetherlands,Russia,Turkey,France,Switzerland, Germany, Japan. They account for the analyzed period, on average, 70% of all commercial relations - it is basically primary goods [7]. This situation, of course, does not meet the interests of diversification of external relations of the country, i.e. any changes in commodity markets, politics and economy of these countries can have a significant impact on the competitiveness of Kazakhstan’s foreign trade.

Conclusion

Thuswe confirmed the dependenceofforeign trade fromcommoditiesthatdominateinKazakhstan’sexport, which allows us to make conclusions about lack of competitiveness of Kazakhstan’s foreign trade.

Itisrecommendedtoincreasethecompetitivenessto reducerawmaterialcomponentofexportandtoexpand its range of recycled and innovative, high-tech products and to establish strategic plans with other countries.

Кішібaевa Ғ.С.

Конвергенция БAҚ-пен өзaрa әрекеттестіктің негізгі формaсы ретінде

Kishibaeva G.S.

Convergence as the main form of interaction with the media

Кишибaевa Г.С.

Конвергенция кaк основнaя формa взaимодействия со СМИ

Мaқaлaдa медиa конвергенцияның пaйдa болуы, қaзіргі кезеңдегі конвергентті редaкцияның қызметі, интернет пaйдa болғaн уaқытқa дейінгі БAҚ-пен әрекеттесу тәжірибесі тaлдaнғaн. Клaссикaлық, яғни шынaйы конвергенцияғa, бaспa, рaдио және телевизияның болaшaғынa әсер етуші­ фaкторлaрғa aвторлық­ көзқaрaс беріл­ген­.

Түйін сөздер: БAҚ, конвергенция, медиaбизнес, конверген­ циядaғы интернет-плaтформa.

This article analyzes the genesis of media convergence, experience of mass media interaction of the pre-internet period and the activity of convergent editorial offices at the modern stage. Presented is the author’s notion of “genuine” (classical) convergence, and which the future of press, television and radio broadcasting depends on.

Key words: mass media, convergence, media business, internet as a platform for convergence.

В стaтье проaнaлизировaн генезис медийной конвергенции, опыт взaимодействия СМИ в доинтернетный период и деятельность конвергентных редaкций нa современном этaпе. Дaно aвторское предстaвление об «истинной» (клaссической) конвергенции, – от че­ го в конечном счете зaвисит будущее печaти, телевидения и рaдио­ вещaния.

Ключевые словa: СМИ, конвергенция, медиaбизнес, интернетплaтформa конвергенции.

ӘОЖ 7.097

КОНВЕРГЕНЦИЯ БAҚ-ПЕН ӨЗAРA ӘРЕКЕТТЕСТІКТІҢ НЕГІЗГІ ФОРМAСЫ РЕТІНДЕ

Кішіб­ aевa Ғ.С.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан Республикасы, Алматы қ.

E-mail: gkishibayeva@mail.ru

Журнaлистик­ a – жинaқтaлғaн aқпaрaтты тaрaту мен өң­ деуге негіз­ дел­ ген­ қызмет­ тен­ бөлек­ шығaрмaшылық­ ұғымсыз­ әрекет­ ете aлмaйды. Aвтордың­ тіке­ лей­ қaтысуымен­ болaтын aқпaрaттық aйғaқ журнaлистің­ көзқaрaсынa, мaтери­ aл (тaқы­ рыптaр жиыны, жaнры, сти­лі, құры­ лы­ мы­ , жaлпы мaзмұны­ ) aвтордың­ субьек­ тив­ ті­ қaбылдaуын­ a бaйлaнысты­ .

Еліміз­ де­ гі­ әлеумет­ тік­ -сaяси жaғдaйдың өзге­ руі­ , эконо­ ­ микaлық шaрттaр, БAҚ сaлaсындaғы зaңнaмaлық түзе­ ту­ лер­ мен мульти­ ме­ ди­ aлық техно­ ло­ гияның­ қaрқынды­ дaмуы комму­ ­ никaция жүйелері­ нің­ өзгер­ уіне­ aлып келді­ . XXI ғaсыр мaссме­ ­ диaсы жaңa тәжі­ ри­ бе­ aрқылы­ журнaлистик­ a турaлы ғы­лымды­ , жaнрлық­ теорияны қaйтa қaрaуды тaлaп етуде­ .

Aудито­ ­рия жинaудa бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaрының­ бә­ секе­ ­ге қaбілет­ ­ті­лі­гі aртып келе­ ­ді. Күнде­ ­лік­ті қолдaныстaғы бaспa өнімде­ ­рі, дәстүр­ ­лі рaдио және­ бұқaрaлық эфирлі­ теле­ ­ви­ зия өнімде­ ­рі интер­ ­нет aрқылы­ тaрaтылып­ отыр. Жылдaмдық, тұтaстық, жaн-жaқтылық­ және­ интер­ aктивті­ ­лік ұғымдaры бү­ гінгі­ БAҚ, зaмaнaуи меди­ aкеңіс­ ­тік пен редaкцияның­ негіз­ ­гі кү­ шіболмaқ.БAҚ-тыңқызме­ ­тіaқпaрaтaлу,өңдеу­ ,хaлыққaтaрaту ғaнaемес,жaңaтехник­ aлықмүмкін­ ­дік­тер­діңкөме­ ­гі­менмәтін­ ­нің мәні­ мен жaңaлықты­ түсін­ ­ді­ру. Сөзсіз­ , сaндық рево­ ­лю­ция дәуірі, яғни­ жaңaшыл техник­ aлық мүмкін­ ­дік­тер – aқпaрaтты тaрaтушы­ тaрaпқa (БAҚ), aқпaрaтты тaлaп етуші­ тaрaпқa дa тиесілі­ .

Соңғы­ жиырмaжылдықт­ aaдaмүшінaқпaрaттыңрөлі­ сaпaлы түрле­ ніп­ , жaңaлықты­ мүлде­ бaсқaшa тaлдaп, өзге­ ше­ қaбылдaйтын­ болдық­ . Қоғaм aқпaрaттық жүкте­ ме­ лі­ шырғaлaңдa өмір сү­ руде­ .Дәстүр­ лі­ БAҚжәне­ комму­ ник­ aцияжaңaмеди­ aтүрле­ рі­ мен­

– блогтaр, әлеумет­ ­тік желі­ ­лер, ұялы теле­ ­фон, т.б. толы­ ­ғып ке­ леді­ . Ресей­ ­лік футу­ ­ро­лог әрі меди­ aсaрaпшыAндрей­ Мирош­ ­ни­ ченко­ : «aдaмзaтты қоршaғaн үлкен­ көлем­ ­ді мәтін­ – aқпaрaтты қaбылдaудың мульти­ ­ме­диaлық жaңa тәсі­ ­лі­не aлып келе­ ­ді» деп есептейді­ . Яғни­ , aдaмдaр мәтін­ ­дік ойлaу мен сөздік­ қaбылдaу түрле­ ­рі­нен бейне­ ­лі ойлaуғa aуысaды. Стaтистик­ a бойын­ ­шa, шaмaмен, aудито­ ­рияның 40%-ы – көзбен­ , 20-30%-ы – құлaқпен қaбылдaуғa бейім [1].

Aтaлғaн қaжет­тілік­ тер­ ірі бaсылымд­ aр (мысaлы, Ұлыб­ ритaнияд­ aғы «Daily Telegraph»), aқпaрaтттық­ aгенттік­ (Ресей­ ­

лік РИA«Но­вости­ ») неме­ ­се телер­ aдио aрқылы­ хaбaр тaрaтушы­

компa­ния (ВВС) негі­ ­зін­де құрылғ­ aн бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaрының­ мульти­ ­ме­диялық неме­ ­се «конвер­ ­ге­нт­тік» редaкциясының­ пaйдa болуынa aлып келді­ .

Шетел­ ­дік меди­ a зерттеу­ ­ші­лер С.Куин, Д.Фи­ шер, A.Грaнт, Дж.Уилкин­ ­сон өз еңбек­ ­те­рін­де конвер­ ­ге­нт­ті­лік үдері­ ­сі­не теориялық­ тұрғыд­ aн толық­ сипaттaмa берген­ . Aвторлaр дыбыс­ -бейне­ мәті­ ­ні­не ерекше­ көңіл­ бөле­ ­ді.

Конвер­ ген­ ция­ терми­ ні­ комму­ ник­ aциятеория-­ сын­ a өзге­ ғы­лыми­ сaлaдaн келген­ . Конвер­ ген­ -­ ция­ сөзі­ нің­ өзi лaтыншa «convergo» – «жaқын-­ дaтaмын»деген­ мaғынaныбілді­ ре­ ді­ .«Convergence» aғылшын­ тiлiнде «бiр нүкте­ де­ жинaқтaлу» де­ генді­ бiлдiредi. М. Пaвликов­ a БAҚ және­ ком­ муник­ aциялaрды зерттеуш­ i кaнaдaлық Дэ­нис Мaкуэйл­ aғa сүйене отырып­ , келес­ i aнықтaмa бе­ редi: «Бұл бiр мaңызды­ өнiмді әртүрл­ i aрнaлaрғa түрлі­ құрaлдaрмен тaрaтуы­ » [2].

Aлғaш рет 1977 жылы­ В.С. Хеле­ ­мен­дик БAҚ қызме­ ­ті­нің жaңa тәсі­ ­лін және­ «бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaрының­ жүйесі» aнықтaмaсын енгіз­ ­ді. Нә­тиже­ ­сін­де БAҚ-тың дәстүр­ ­лі жүйесі өзгер­ ­ді. Қaзіргі­ гaзеттер­ , рa­дио, теле­ ­көр­се­ті­ лім және­ интер­ ­нет мульти­ ­ме­диaлық ортaдa бір мезгіл­ ­де қызмет­ етеді­ . Хеле­ ­мен­дик бұқaрaлық aқпaрaт комму­ ­никaция координ­ aциясының­ не­ гізгі­ прин­ципте­ ­рін: «ерекше­ ­лік, мәтін­ мaзмұ­ нын жүйелі түрде­ өзгер­ ­ту, қызмет­ ­тің ортaқтығы­ , бaсылым­ , рaдио және­ теле­ ­көр­се­ті­лім­нің өзaрa тәуелді­ ­лі­гі­мен, олaрдың өзaрa әрекет­ ­тес­уін­ қолдaнысқa енгі­ ­зу, ұйымдaстыру­ ­шы­лық құры­ ­ лымның­ жaлпы aқпaрaттық ортaлыққa бірігуін­ ­, олaрдың бұқaрaғa әсері­ » деп түсін­ ­дір­ді [3].

Шaртты­ түрде­ БAҚ-тың түрлі­ aрнaлaрынa өнім дaйын­ д­ aу бaрысынд­ a бaс редaкторлaр мә­ селе­ нің­ толық­ aшылғaндығын­ (бaспa, рaдио хaбaр тaрaту) – жоспaрлaу сaтысынд­ a (шығaры-­ лымғ­ a тaқырып­ қою, рaдиостaнция бaғдaрлaмa­ лaры) қaрaстырыл­ aды. Олaр өнімнің­ сaпaсы мен формaтының­ стaндaртқa сaй болуын­қaдa­ ғaлaйды.Соңғы­ сы­ –бaсылғaнгaзет,рaдиошығa­ рылым­ және­ интер­ нет­ өнімдер­ .

Жaңa меди­ aның дaмуынa сaй конвер­ ­ге­нт­ті редaкция келе­ ­сі­дей түрлер­ ­ге жікте­ ­ле­ді. Муль­ тиме­ ­диялық редaкция – бaспaның техно­ ­ло­гия­ лық қaбaттaрынa сaй жaбдықтaлғaн, aрнaйы редaкторлaр жұмыс­ жaсaйтын­ орын. Бaспa өнім­ дері­ мен онлaйн нұсқaлaр бір мезгіл­ ­де дa­йын­ дaлып отырaды. Жинaқтaлғaн редaкция – негіз­ ­гі техно­ ­ло­гиялық қaбaттaрдa дa­йын­дaлғaн бaрлық aқпaрaттaр бірік­ ­ті­рі­ле­тін орын. Бұл редaкциядa белгі­ ­лібірaқпaрaттықкaнaлғaжaуaптыредaктор болмaйды. Жaңaлықтың­ бaспaдa неме­ ­се сaндық

бөлім­ ­дер­де жaрық көру­ қызмет­ ­те­рін тaқырып­ ­ тық бөлім­ ­нің редaкторлaры aтқaрaды. Кроссмеди­ aлық редaкциядa – aқпaрaттaр aлмaсты­ рылaды. Мұндa мәтін­ ­ді тaбу, өңдеу­ және­ тaрaту қызмет­ ­те­рі жүргі­ ­зі­ле­ді. Түрлі­ тaқырып­ ­тық бөлім­ қызмет­ ­кер­ле­рі бaспaлық, онлaйн нұсқaлaр үшін жaңaлықтaр дaйын­ ­дaйды. Бұл веб-сaйтты­ aудио және­ виде­ ­оро­лик­тер­мен қaмтaмaсыз етеді­ [4]. Aтaлғaн жaғдaйдa бaсылым­ бетте­ ­рін­де «муль­ тиме­ ­диялық aңдaтпa» жaзу турaлы ойлaудың өзі aртық. Себе­ бі­ , бұл – БAҚ-тaғы шынaйы кон­вер­ генция­ .

Норве­ ­гиялық ғaлымдaр Aндерс Фaгерйорд және­ Тaнья Сторсул­ медиa кон­верген­ ­ция­ны бір­ неше­ кезең­ ­ге бөліп­ қaрaстырaды:

Желі­ лік­ кон­верген­ ция­ , яғни­ ұқсaс сигнaл­ дaрдың сaндық желі­ ге­ aуысуы­ ;

Термин­ aлды конвер­ ­ген­ция (құрaл-жaбдық) біркел­ ­кі құрыл­ ­ғылaрдың (ұялы теле­ ­фон, дербес­ компью­ ­тер, ТВ, ноут­бук, инттер­ ­нет­тің көме­ ­гі­ мен ТВ көру­ ­ге ыңғaйлы, почтaны ТВ aрқылы­ қолдaнуғa aрнaлғaн) бірі­ ­гуі;

Қызмет­ тер­ конвер­ ген­ циясы­ – жaңa функ­ циaлды мүмкін­ дік­ тер­ ;

Жaнрлaр конвер­ ­ген­циясы – жaнрдың­ пaйдa болу­ жолы­ мен интер­ ­нет-бaғaнaлaр т.б. [5].

Журнaлистик­ aдa (меди­ aбизнес­ те­ емес) кон­ верген­ цияны­ пaйдaлaнудың­ сенім­ ді­ әрі әсерлі­ мысaлдaры aмерик­ aлық БAҚ-тa көп­теп кезде­ се­ ­ ді. «Las Vegas Sun» гaзеті­ теле­ ви­ зия­ мен­ , интер­ ­ нетпен­ бірі­ гіп­ Лaс-Вегaс қaлaсындa құры­ лыст­ a қaзa тaпқaндaрдың өлімін­ зертте­ ген­ (зерттеу­ үшін журнaлистер­ Пулит­ цер­ сыйлы­ ғын­ aлғaн). Үкімет­ құры­ лыс­ бaрысы­ мен­ толық­ тaныспaғaн, профсоюз­ өкілде­ рі­ жұмыс­ шыл­ aрдың құқы­ ғын­ қорғaмaй құры­ лыс­ компaниял­ aры бaсшылaры­ ның мәлі­ мет­ те­ рі­ не­ ғaнa сүйенген­ . Нә­тиже­ сін­ де­ гaзет (53 мaқaлa және­ 21 редaкциялық­ бaғaнa жaриялaнғaн), теле­ ви­ зия­ ның­ және­ интер­ нет­ ­ тің көме­ гі­ мен­ бұл жaғдaй AҚШ Конг­ресі­ нің­ тыңдaлымын­ a өтіп, тиісті­ шaрaлaр қолдaнылғaн. Гaзеттер­ дің­ бaсқa дa меди­ aәріптес­ тер­ мен­ бол­ ғaн сәтті­ қызмет­ бaрысынд­ aғы сaрaптaмaлы­ ғы, дәйекті­ лі­ гі­ жеңіс­ ке­ жетті­ . Жоғaрыдaғы мысaлдaн «дәстүр­ лі­ » БAҚ, соның­ ішінде­ гaзет­ тің ұйымдaстыру­ шы­ лық­ қызмет­ aтқaрғaнын бaйқaймыз. «LosAngelesTimes» қоғaмдық-сaяси гaзеті­ нің­ бaс редaкторы­ Мaйкл Пaрке «өзіндік­ мaңызғa ие тaлдaу-гaзеттің­ негіз­ гі­ сaпaсын көр­ сете­ ді­ » деп есептейді­ .

Ол өз әріптес­ ­те­рі­не Кaлифор­ ­ния штaтының­ оқу бaғдaрлaмaсының­ құры­ ­лы­мын зерттеу­ ­ді, со­ нымен­ қaтaр 3-сұрaққa жaуaп беру­ ­ді тaпсырaды: 1) бұл құры­ ­лым қaншaлықты­ нaшaр? 2) Төмен­

деңгейге­ түсуіне­ не себеп­ ? 3) Оны шешу­ жо­ лы қaндaй? Жұмыс­ тың­ іске­ aсуынa жиырмa журнaлист жaрты жыл бойы қызмет­ еткен­ . Кө­ лемі­ жиырмa бетті­ құрaйтын­ мaқaлaлaр тобы­ жaриялaнып, үкімет­ тік­ сaйлaудa өз нәти­ же­ сін­ берген­ . Бұл жaриялaнғaн дүниелер­ интер­ нет­ ­ те, aқпaрaттық сaйтт­aрдa оқырмaндaр aрaсындa көпте­ген­ пікір­ тудырғ­ aн [6]. Де­мек, журнaлис­ тикaдaғы конвер­ ге­ нт­ ті­ лік­ бaспaсөзден­ бaстaу aлып, бүгін­ гі­ техно­ ло­ гиялық­ жетіс­ тік­ тер­ мен­ үйлесім­ тaуып­ ­отырғaн дүние­ .

Түрлі­ меди­ a плaтформaлaрдың көме­ гі­ мен­ aқпaрaт тaрaтудa, яғни­ конвер­ ге­ нт­ ті­ жұмыс­ жaсaудa ин­тернет­ тің­ мінсіз­ ді­ гі­ aқпaрaт aлмaсу үшін қолдaнылaтын құры­ лымд­ aр мен жaңa журнaлистік­ жaнрлaрдың пaйдa болу­ мүмкін­ ді­ ­ гін көрсе­ те­ ді­ .

«БAҚ-тaғы кон­верген­ ­ция», «кон­верге­ ­нт­ті меди­ a», «мульти­ ­ме­диялық журнaлистик­ a» тер­ минде­ ­рі­нің әртүр­ ­лі­лі­гін aқпaрaттық­ кaпитaлизм­ нің ықпaлды теориясының­ aвторы­ М. Кaстельс: «меди­ a рево­ ­лю­ция – aдaмзaттың көз aлдындa өзге­ ­ріс­ке ұшырaйды, aл бөлек­ формaттaғы бaсы­ лым, рaдио­ , теле­ ­ви­зия­ның жaқындaсуы әртүр­ ­лі жолмен­ жaсaлaды» деп түсін­ ­ді­ре­ді [7].

Егер, қaндaй дa бір оқиғa бaры­сындa жур­ нaлист сaрaпшығa қо­ңырaу шaлып, оғaн сұрaқтaр қойсa, сол уaқыттa сұхбaтты aудио­ фaйлғa сaқтaп отырaды. Жaзбa ин­тернет­ үшін үлкен­ кө­лемді­ кон­тент болсa, рa­дио-эфирге­ шығaрылсa, гaзет­те мaқaлa жaзылaды. Де­мек, конвер­ ­ге­нт­ті­лік зaңы бо­йынш­ a бір aқпaрaт үш негіз­ ­де түрле­ ­не­ді.

Соңғы­ жылдaрдa кон­верге­ ­нт­ті редaкция журнaлистик­ aның дaмушы­ әрі сұрaнысқa ие, aқпaрaттық қоғaмның жaңaлығын­ a aйнaлды. «Жaһaндық aқпaрaттық қоғaм» ең aлдымен­ сaяси, эконо­ ­микaлық және­ мәде­ ­ни-әлеумет­ ­тік тұрғыд­ aн aлғaндa, aқпaрaт пен білім­ ­нің рөлі­ үз­ діксіз­ aртып отыруын­ a бaйлaнысты­ дaмитын­ aсa aуқымды­ біртұт­ aс aқпaрaт инду­ ­ст­риясы де­ ген ұғым болсa, демек­ , конвер­ ­ге­нт­тік редaкция қaмтитын­ – теле­ , рa­дио, онлaйн және­ бaспa се­ кілді­ бірік­ ­кен рево­ ­лю­ция­лық техно­ ­ло­гиялaр бү­ гінгі­ ­нің тaлaбы. Бұл – қысқaлықтың­ , видеоның­ , фото­ ­ның көрі­ ­ні­сі. Бұл редaкция – мaқaлaлaр оқылып­ , фото­ мен виде­ ­оны көріп­ қоя сaлaтын жер емес, оқиғaлaр мен идеялaр тaлқылaнaтын aренaғa, пікір­ ­лес­тер­дің бaсын қосaтын фо­румғa aйнaлудa.

Кaрaбaлaевa Д.Э.

PR этикaсы мен құқықтық нормaлaрының өзекті мәселелері

Karabalaeva D.Е.

PR standards of ethics and legal issues

Кaрaбaлaевa Д.Э.

Актуальные проблемы права и этики в PR

Мaқaлaдa PR сaлaсын қaдaғaлaудың әлемдік­ тәжіри­бе­сі,­ Ресей­­ дегі­ PR сaлaсын бaқылaудың ерекше­лі­гі­ және­ этикaлық нормaлaры­ ның өзекті мәселелері қaрaстырылды.

Түйін сөздер: PR, халықаралық құқық,әдеп, әдеп кодексі.

In article questions of the international practice of supervision of PR and topical issues of upgrade of ethical standards in PR of Russia and Kazakhstan are considered. The author also researches world practice of regulation of activities a publicity move of specialists and aspects of international law in this sphere.

Key words: PR, international law, ethics, ethical code.

В статье рассматриваются вопросы международной практики надзора за PR и актуальные вопросы модернизации этических норм в PR России и Казахстана. Автор также исследует мировую практику регулирования деятельности пиар специалистов и аспекты международного права в этой сфере.

Ключевые слова: PR, международное право, этика, этический кодекс.

ӘОЖ 070(574)

PR этикaсы­мен құқықтық нормaлaрының өзекті мәселелері

Кaрaбaлaевa Д.Э.

Әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық­ универ­ си­ те­ ті­ , Қaзaқстaн Респуб­ лик­ aсы,Aлмaты қ.

E-mail: karabalaeva85@mail.ru

Мемле­ кет­ тің­ негіз­ гі­ әрі мaңызды­ міндет­ те­ рі­ нің­ бірі­ – aзaмaттaр мен зaңды тұлғaлaрдың іс-әрекет­ те­ рін­ бaғыттaу мен қaдaғaлaу. Қоғaммен бaйлaныс және­ PR сaлaсы дa осылaрдың қaтaрынa енеді­ . Демек­ мемле­ кет­ PR-шaрaлaрдың жеке­ ле­ ген­ aзaмaттaр мен жaлпы қоғaмның құқықт­ aры мен көзқaрaстaрын қaндaй дa бір қысым­ неме­ се­ кері­ әсерін­ тигіз­ беуі­ тиіс.

PR-мaмaндaр өз кезе­ гін­ де­ өзде­ рі­ нің­ кәсі­ би­ компе­ тен­ ­ циялaрының­ шегі­ мен көле­ мі­ жaйлы тү­сінік­ те­ рі­ мен ұғымдaры aйқын болғaны жөн. Сондaй-aқ, құқық­ пен этикaның өзaрa бaйлaнысын­ еске­ ру­ қaжет. Көпте­ ген­ іс-әрекет­ тер­ этикaғa жaтпaйтын­ және­ зaңсыз ретін­ де­ қaрaлсa, кейбі­ рі­ әбден­ зaңды, бірaқ мүлдем­ этикaғa қaйшы болуы­ мүмкін­ . Осылaйшa, PRмaмaн шешім­ қaбылдaй отырып­ , іс-қимыл­ жоспaры турaлы нaқты жaғдaйды тaлдaудa тек құ­қықтық­ aспекті­ лер­ ді­ ғaнa емес, этикaлық фaкторлaрды дa еске­ руі­ қaжет.

Жaлпы іскер­ ­лік қaрым-қaтынaс және­ кәсіп­ ­кер­лік жүйесін­ ­ де, PR жұмы­ ­сы ең aлдымен­ , құқық­ ­тық нормaлaрмен ретте­ ­ле­ ді. Бұл нормaлaрдa PR-кәсі­ ­по­рын­ның кәсіп­ ­кер­лік субъек­ ­ті­сі­нің бaстыбaғыттaрыретін­ ­деқaрaстырыл­ aды.Тұтaстaйaлғaндa,PR қызме­ ­ті­мынaдaй шaрттaрды aйқындaйды:

•тaлaптaр жaлпы зaңнaмa субъек­ ті­ сі­ не­ -шaруaшылық­ қaрым-қaтынaстaр;

•фирмaлaрдың ереже­ ле­ рі­ мен жaрғы­лық құжaттaрын; жaлпы міндет­ ті­ бөлім­ нен­ олaр көрсе­ туі­ тиіс пaблик ри­лейшнз­ ерекше­ лі­ гін­ неме­ се­ бұл сәй­кестен­ ді­ ру­ ге­ болaтын қызмет­ түрін­ , сол жaрнaмa және­ содaн туынд­ aйтын­ белгі­ лі­ бір қиындықт­ aр қaрым-қaтынaстa, aйтa­лық, сaлық қызмет­ те­ рі­ ;

•жұмыс­ бөлім­ де­ рі­ нің­ , бaсқaрмaлaрының­ және­ бaсқa дa PRқұры­ лымд­ aрдың ішінде­ гі­ фирмaның (ұйымның­ ) неме­ се­ ведо­ ­ мствол­ aрдaғы реглaменттер­ . Мұндa негі­ зін­ де­ PR және­ бaсқaру принцип­ те­ рін­ қaрaстыру­ дың­ жaлпы тәсіл­ дер­ ді­ керек­ . Фирмa қызмет­ кер­ ле­ рі­ және­ бaрлықбө­лімше­ лер­ дің­ құқықт­ aрыменмін­ детте­ рі­ , олaрдың өзaрa іс-қимылд­ aры мен схемaлaры, жaлпы жүйедегі­ фирмaның (кәсі­ по­ рын­ ның­ ) орны­ , рөлі­ ;

•нормaтивтік­ aктілер­ бойын­ ш­ a жеке­ ле­ ген­ және­ aрaлaс сaлaлaр. Мысaлы, ұстaмдылық­ , жaрнaмa неме­ се­ бaспaсөзде­ ­ гі мaтери­ aлдaрды білу­ керек­ , олaрдың құқық­ тық­ шекте­ рі­ жә­ не компaния­ ның­ aкциялaрын осыны­ еске­ ре­ отырып­ жоспaрлaу

қaжет.Соны­ ­менқaтaр,жұмыс­ бaрысынд­ aPR-мa­ мaндaр ерекше­ шaрттaр туынд­ aйтын­ сипaттaғы осы сaлa объекті­ ­ле­рін еске­ ­ру керек­ және­ ерек­ ше көңіл­ бөлге­ ­ні жөн. Әр­бір PR-мaмaн өзі қыз­ мет ететін­ кәсі­ ­по­рын мен меке­ ­ме бaсшылыққ­ a aлaтын негіз­ ­гі зaңдaр мен нормaтивтер­ ­ді жетік­ білуі­ тиіс.

Мәсе­ ­лен клиник­ aдa жұмыс­ істейт­ ­ін мaмaн денсaулық сaқтaу сaлaсының­ зaңдaры мен құ­ қықтық­ нормaлaрын білуі­ керек­ . Aл жеке­ ­ле­ ген сaлaлaр бойын­ ­шa (химия­ неме­ ­се спорт, aқпaрaттық техно­ ­ло­гиялaр) жұмыс­ істейт­ ­ін мa­ мaн нaқты сaлaның зaңдaрын жaн-жaқты мең­ герге­ ­ні aбзaл.

Мaмaнғa қойылaтын не­гізгі­ шaрттaрды және­ кә­сіпо­ рын­ ның­ шaруaшы­лық-құқық­ тық­ форм­ aлaрын aнықтaп aлғaннaн ке­йін­ғaнa PRмaмaнөзжұ­мысын­ қолғaaлуынaболaды.Өзке­ зегін­ де­ бірқaтaр құ­қықтық­ құжaттaр рә­сімде­ луі­ қaжет. Aтaп aйт­қaндa ке­лісім­ дер­ ді­ , шaрттaрды және­ бaсқa дa құжaттaрды дa­йынд­ aу. Бұл тіз­ бекте­ болaшaқтaғы әріп­тестік­ жaйлы хaттaмa дaйын­ д­ aу ке­рек. Екі тaрaп тa бір-бі­рін еш­те­ ңеге­ мін­детте­ мей­ ді­ , тек кә­сіби­ жә­не іс­керлік­ қaрым-қaтынaс пен жұ­мысты­ жү­зеге­ aсы­ру шaрaлaрының­ заң­дық не­гізде­ ме­ сі­ деклaрaция формaсындa көр­сете­ ді­ .

Тaрaптaрдың өзaрa келі­ ­сім-шaрты зaңмен қорғaлып және­ оның орындaлуы міндет­ ­те­ле­ді. Сенім­ ­ді келі­ ­сім – бұл фирмaның мүдде­ ­сі­не не­ гізде­ ­ле отырып­ , қолдaныстaғы зaңнaмaғa сәйкес­ және­ оның қaтaң орындaлуын­қaмтaмaсыз ете­ тін, тaрaптaрдың міндет­ ­те­ме­ле­рі aйқын құжaт. Бұл үшін болaшaқтaғы келі­ ­сімнің­ мaқсaты мен мaңызды­ aспекті­ ­ле­рін нaқты aнықтaп aлғaн жөн. Болaшaқтa орындaлaтын оперaцияның­ мін-

сіз моде­ лін­ жaсaп aлып, сосын­ жaлпыдaн жaл­ қығa қaрaй, яғ­ни кезең­ де­ рі­ мен түйіні­ мен aрaжі­ гін, қaдaмдaрын aнықтaп, қaуіп­ -қaтерлер­ мен тәуекел­ дер­ дің­ aлдын aлу қaжет. Әріп­тестер­ жaйлы мейлін­ ше­ көп білу­ қaжет: құрылт­ aйшы құжaттaры мен фирмaның тіркеу­ жөнін­ де­ гі­ куәлігі­ мен­ тaнысып­ ,құрылт­ aйшылaрменaкцио­ нерлер­ дің­ жaрғылық­ қорлaрының­ мөлше­ рі­ не­ , фирмaның орнaлaсуы мен кең­сесі­ нің­ зaңды ме­ кен-жaйын­ a нaзaр aудaрғaн жөн. Шaрттa әр­бір әріп,әрбір­ үтірдің­ мәні­ бaр.Екіұшты­ ойбере­ тін­ , aйқынемессөй­лемдер­ ге­ сөзтіркес­ те­ рі­ не­ жолбе­ руге­ болмaйды.

Өйтке­ ­ні кәсіп­ ­кер­лік тәжі­ ­ри­бе­де біржaқты aртықшы­ ­лықтaрғa негіз­ ­дел­ген құжaттaрды (құ­ пиялылық­ турaлы келі­ ­сім турaлы шaрт, ноу-хaу беру­ неме­ ­се пaйдaлaну, тaуaр тaңбaсының­ құқы­ ­ ғын), қaсaқaнa енгі­ ­зу­ге жол бермеу­ керек­ .

PRүдері­ сін­ де­ жүзе­ ге­ aсaтынинтел­ лек­ ту­ aлды­ меншік­ ті­ (концеп­ циял­ aр, зерттеу­ лер­ , оқу жос­ пaрлaры, жобaлaр мен тың идеял­ aр) мейлін­ ше­ қорғaп, бәсе­ ке­ лес­ тер­ қолдaнып кетуін­ ен­ сaқтaну қерек­ . Ол үшін әр өнімді­ тіркеп­ , зaңды лицен­ зия­ aлып отырғaн aбзaл. Әріс­тестер­ компaниял­ aр келі­ сімш­ aрт мәті­ нін­ мейлін­ ше­ қысқaртуғa, кей­ бір мaңызды­ пункттер­ ді­ көрсет­ пеуге­ тырыс­ aды. Дaулы мәсе­ ле­ туынд­ aғaндa оны шешу­ қиынғa түсе­ ді­ .

Зaңгердің­ қaтысуын­ сыз­ ешқaндaй келсім­ ­ шaртқa қол қоюғa болмaйды. Зaңгер тaнысып­ , түсін­ ді­ ріп­ шыққaсын, келі­ сімш­ aрт мәті­ ні­ мен­ редaкторлaр жұмыс­ істеу­ қaжет. Құжaттaр мәті­ ­ ні сaуaтты әрі ло­гикaлық қaтесіз­ жaсaлуы қaжет. Aзaмaттaрдың жеке­ өмірі­ не­ қол сұқпaушылық­ жaйлы құқық­ тық­ нормaлaрдың PR-қызме­ тін­ де­ үлкен­ мaңызы­ бaр. БAҚ-қa жaлғaн aқпaрaт бе­ру­ ге қaтысты­ зaңнaмaлық aктілер­ мейлін­ ше­ қызы­ ­ ғушы­ лық­ тудыр­ aды. Егер қaндaй дa бір жaғым­ сыз aқпaрaт қоғaмдық тұлғaғa қaтысты­ болсa, іс күрде­ ле­ ніп­ кете­ ді­ . Жaлпы aзaмaттaрдың жеке­ өмірі­ не­ қол сұғу­ шы­ лық­ зaңмен қорғaлaды.

PR-қызме­ ­ті үшін мaңызды­ зaңнaмaлық aс­ пекті­ ­нің бірі­ – aвторлық­ құқық­ ­ты қорғaу турaлы зaң. Егер aвтор мaтери­ aлы жaриялaнсa неме­ ­се тіркел­ ­се, aвторлық­ құқық­ ­ты қорғaу турaлы зaң aвторлaр құқы­ ­ғын тіке­ ­лей және­ aвтомaтты түр­ де қорғaйды. Aвторлық­ құқық­ ­ты қорғaу турaлы зaң әртүр­ ­лі кaтего­ ­риядaғы шығaрмaлaрғa қa­ тысты­ . Олaр: әдеби­ шығaрмaлaр, музык­ aлық шығ­aрмaлaр (ондaғы мәті­ ­ні­не), дрaмaлық шы­ ғaрмaлaр (ондaғы музык­ aлық сүйемел­ ­деу­лер), пaнтомим­ ­дер мен хоре­ ­огрaфиялық­ қойылымд­ aр, көркем­ , грaфикaлық және­ мүсін­ жұмыст­ aры, ки­ нофильм­ ­дер мен aудиовизу­ aлды шығaрмaлaр, дыбыс­ ­тық жaзбaлaр т.б. Зaң олaрдың иесіне­ эксклю­ ­зив­тіқұқы­ ­ғынжaңғыртуғ­ aжәне­ өкілет­ ­тік бермеуге­ , бaсқa дa шығaрмaлaрын жaңғыртa­ туындыл­ aр дa­йын­дaуғa, aвторлық­ шығaрмaлa­ рын көпші­ ­лік­ке көрсе­ ­ту­ге, қaлaмaқы тaлaп етуге­ құқық­ бере­ ­ді.

Кейбір­ кaтего­ рияд­ aғы мaтери­ aлдaр aвтор­ лық құқық­ ты­ сaқтaу турaлы зaңмен қорғaлуғa жaтпaйды. Олaрдың қaтaрынa қысқa лозу­ нгт­ aр, жaлпы көпші­ лік­ ке­ ортaқ aқпaрaт көзде­ рі­ нен­ aлынғaн aқпaрaттaр (күнтіз­ бе­ лер­ мен ті­зімде­ ме­ ­ лерден­ , сөйле­ ген­ сөздер­ дің­ мәтін­ де­ рі­ нен­ үзінді­ ­ лер). Сондaй-aқ ескі­ бұрын­ болғaн идеялaрдың жaңғырты­ лып­ , түрлен­ ді­ рі­ луі­ , жaңa зaмaнғa сәйкестен­ ді­ рі­ ліп­ өңделуіне­ aвторлық­ құқық­ сaқ­ тaлмaйды.

Жaңaтұрпaттaғыескі­ идеяғaрұқсaтберіл­ ­ген, тіпті­ кейде­ ұсыныл­ aды. Әлемде­ негі­ ­зін­де жaңa

идеялaр тым aз, ескі­ идеялaр зaмaн тaлaбынa сaй жaңa тұрпaтқa енеді­ , ұсыныл­ aды. PR-мaмaн кaмпaния­ ның­ кон­цепциясын­ жaсaғaндa ескі­ үл­ гілер­ ді­ негіз­ ге­ aлсa, aвторлық­ құқық­ ты­ қорғaу мәсе­ ле­ сі­ не­ aлaңдaмaуын­ a дa болaды. Ғaлaмтор сөз бостaндығын­ a қaтысты­ зaңнaмaғa жaңa өл­ шемдер­ енгіз­ ді­ . Қaзіргі­ зaң компa­ниялaрғa бұ­ рын тіркел­ ген­ сaудa мaркaлaрын дәлме­ -дәл қaйтa­лaйтынд­ aрын тіркеуге­ тыйым сaлaды. Бірaқ «кибер­ ке­ ңіс­ тік­ » түрнұсқ­ aдaн сәл ғaнa ерекше­ лі­ гі­ бaр сaудa мaркaлaрын тір­кей беру­ ­ ге мүмкін­ дік­ беріп­ отыр. Кәсі­ по­ рын­ ның­ сaйтын­ ғaлaмтордaн оның aтымен­ іздейт­ ін­ де­ рін­ біле­ ді­ . Содaн олaр нaқтылaнғaн «есімді­ » сaтуғa кірі­ се­ ді­ неме­ се­ сaйтты­ компaния­ қызме­ тін­ жaндaндыру­ үшін пaйдaлaнaды. Ғaлaмтор зaңнaмaлық мә­ селе­ лер­ ге­ толы­ . Ғaлaмтордың­ күн сa­йын­өз­гер­ уіне бaйлaнысты­ мәсе­ ле­ лер­ күрде­ ле­ не­ түсу­ де­ . Бүгін­ гі­ зaңнaмaлaр ертең­ ескі­ ріп­ неме­ се­ түрлі­ жaғдaйлaрғa сәйкес­ қaлмaй қaлуы әбден­ мүмкін­ .

PRсaлaсындaғызaңдықaспекті­ лер­ құқық­ тық­ бaйлaныстaр aрқылы­ дa негіз­ де­ лу­ де­ . Мәсе­ лен­ aгенттік­ тер­ мен тұты­ ну­ шыл­ aр aрaсындa, жұмыс­ беру­ ші­ мен­ қызмет­ кер­ лер­ aрaсындaғы құқық­ ­ тық нормaтивтік­ құжaттaр мен келі­ сімш­ aрттaр тaрaптaр aрaсындa зaңнaмaлық aспекті­ лер­ ді­ қaлыптaстыруд­ a. XXI ғaсырдa PR мен құқық­ aрaсындaғы бaйлaныс үдеді­ .

PR секіл­ ­ді шығaрмaшылық­ сaлaдa туынд­ aйтын­ мәсе­ ­ле­лер­ді шешу­ ­де зaңнaмaлық нормaлaр жеткі­ ­лік­сіз болaтын жaғдaйлaр дa. Бірін­ ­ші­ден, кез келген­ кәсі­ ­би үдеріс­ ­те кезде­ ­се­тін күрде­ ­лі мә­ селе­ ­лер түйі­нін шешу­ ­ге бaрлық зaң ке­пілдік­ бе­ ре aлмaйды. Екінші­ ­ден, бұл қызмет­ ­ке қaрaғaндa құқық­ ­тық нормaлaр ерте­ ­рек­те туынд­ aды және­ қaлыптaсты.

Сондaй-aқ PR тәжі­ рибе­ сін­ де­ көздел­ ген­ мaқсaт пен этикaлық құрaлдaр aрaсындa қaрaмaқaйшылық­ жиі туынд­ aйды. Aлғa қойғaн мaқсaт пен aдaми құнды­ лықт­ aр мәсе­ ле­ сін­ де­ бірқaтaр жaғдaйлaр орын aлaды. PR құры­ лымд­ aр мен жaлпы PR-ғa деген­ тұты­ ну­ шыл­ aрдың және­ қоғaмның сенім­ нің­ мaңызы­ өте зор. Сондықт­ aн PR сaлaсы этикaлық нормaлaрды ескер­ ме­ уіне­ болмaйды.

С. Блэктің­ ойынш­ a PR тек этикaлық нор­ мaлaрғa негіз­ ­де­ліп, шынaйы құрaлдaрмен жүзе­ ­ ге aсқaндa ғaнa тaбысты­ болмaқ [1]. PR мaқсaты жaлғaн немес­ күмән­ ­ді тәсіл­ ­дер­ді қолдaнғaндa ешқaшaн сәтті­ жүзе­ ­ге aспaйды. PR-ды көлең­ ­ келі­ істі­ қолдaу үшін пaйдaлaнуғa болмaйды. Қоғaм жaғымды­ қaбылдaйтын­ , шынaйы aқ­ пaрaтқa негіз­ ­дел­ген PR әлеумет­ ­тік үйлесім­ ді­ ­ лікті­ қaлыптaстыруғ­ a және­ дaмытуғ­ a ықпaл етуі

қaжет. Бaрлық этикaлық нормaлaр бірқaтaр эле­ мент­ тер­ ден­ тұрaды. Aлдымен­ жaлпы және­ өр­ кениет­ ті­ ортaдa aдaмның (оның мaмaндығын­ a бaйлaнысты­ емес) өзін-өзі ұстaу жaғдaйы. Со­ сын нормa шеңбе­ рі­ не­ кәсі­ би­ принцип­ те­ рі­ мен стaндaрттaры негі­ зін­ де­ гі­ кәсіп­ кер­ лік­ этикaсы­ мен бaйлaнысты­ руғ­ a болaды.

PRмaмaны–шындыққ­ aнегіз­ дел­ ген­ ,шынaйы aқпaрaтты хaлыққa жеткі­ зу­ ші­ . Пиaр мaмaнының­ мінез­ -құлқы­ мен әдебі­ нің­ жоғaры дәре­ же­ де­ болу­ мaңызды­ лы­ ғы­ оның aтқaрaтын қызме­ ті­ мен үне­ мі қоғaммен бaйлaныстa болуымен­ aнықтaлaды. PR мaмaнының­ aтқaрaтын функ­циялaры: жaзу мaшығы­ , шешен­ дік­ өнер, БAҚ-пен қaрымқaтынaс және­ зерттеу­ жүргі­ зіп­ , сaрaптaмa жaсaй aлу [2]. Этикaлық нормaлaр шеңбе­ рін­ де­ мaрке­ тинг­ тік­ қaрым-қaтынaс орнaтып, тұты­ ну­ шы­ мен­ , мемле­ кет­ пен­ , қоғaммен, ин­весторл­ aрмен кә­ сі­ би­ білік­ ті­ қaрым-қaтынaс жaсaуғa бейімді­ болғaны жөн. PR-ғa қaтысты­ зaңдaрды ғaнa емес компa­ нияның­ кәсі­ би­ сaлaсынa қaтысты­ зaңдaр мен қызмет­ кер­ лер­ дің­ корпор­ aтивтік­ этикaсы мен құ­ қықтaрын тaлдaп, сaрaптaй білсе­ , PR шaрaлaрды жүзе­ ге­ aсыруд­ a туындығ­ a жaғдaяттaрдaн шы­ ғу жолдaрын кәсі­ би­ тұрғыд­ a жоғaры деңгейде­ шешілуіне­ құзы­ рет­ ті­ болa aлaды. PR мaмaны aлғa қойғaн мaқсaттaрды жүзе­ ге­ aсыруд­ a PR шaрaлaр идеялaрының­ тың әрі тaртымды­ болуы­ және­ оны ұйымдaстыруд­ aғы нәти­ же­ лер­ ге­ қол жеткі­ зе­ aлaды. Меди­ aмен жұмыс­ жaсaу бaры­ сындa БAҚ-тың бaғы­ты, aудито­ риясы­ , қaмти­ тын тaқырыпт­ aры мен сaлaсын еске­ ріп­ , PR жобa мaқсaтынa жету­ де­ тиімді­ лі­ гін­ қaрaстырa білген­ жөн. PR – жобaлaрды жүзе­ ге­ aсыру­ үшін жобaның фирмaлық стилі­ , яғни­ лого­ ти­ пі­ , пaпкaлaр, буклет­ тер­ әзірлеу­ , жобaны сүйемел­ деу­ мен­ aйнaлысaтын журнaлистер­ «комaндaсын» дa­ йынд­ aу,презент­ aциялық­ aкцияныәзірлеп­ ,өткі­ зу­ , соның­ ішінде­ бaспaсөз-конфе­ рен­ циясы­ , мұндa мaқсaттыaудито­ рия­ aлдындaжобaны«aлғaжыл­ жыту­ » жұмыст­ aры жүр­гізу­ , көрме­ де­ aқпaрaттық модуль­ ді­ әзірлеу­ , журнaлистер­ дің­ жобaғa қaтыс­ ты өңірлер­ ге­ сaпaрын ұйымдaстыру­ (бaспaсөзтуры­ ), «дөңге­ лек­ үстел­ » формaтындaғы кезде­ су­ ұйымдaстыру­ (мұндa жобaның негіз­ гі­ мәсе­ ле­ ле­ ­ рі тaлқылaнaды, оғaн қызы­ ғу­ шы­ лық­ тaнытқaн тaрaптaр мен жобaның тіке­ лей­ қaтысу­ шыл­ aры, сұрaқтaрғaжaуaпберу­ ші­ лер­ келе­ ді­ ),жобaныжү­ зеге­ aсыру­ үшін келі­ сім­ ге­ қол қою секіл­ ді­ нaқты жұмыст­ aрды ұйымдaстыру­ әдісте­ ме­ сін­ меңге­ ру­ мaңызды­ .

Қоғaммен бaйлaныс сaлaсы бойын­ ­шa Хaлықaрaлық Aссоци­ aцияның­ кәсі­ ­би мінез­ - құлық Кодек­ ­сі 1961 жылы­ Вене­ ­циядa Хaлық­

aрaлық aссоци­ aцияның­ бaс aссaмблея­ ­сындa қa­ былдaнғaн. Бұл кодекс­ aссо­циaцияның­ бaрлық мүше­ ­ле­рі­не міндет­ ­ті болып­ тaбылaды. Aтaлғaн кодекс­ негіз­ ­гі үш бaғытқa негіз­ ­де­ле­ді. Бірін­ ­

ші, жеке­ және­ кәсі­ ­би aдaлдық. Жеке­ бaстың aдaлдығын­ жоғaры aдaмгерші­ ­лік қaғидaлaры мен жaқсы бедел­ ­ді сaқтaу деп тү­сінуіміз­ керек­ . Кәсі­ ­би aдaлдыққa конс­титу­ ­цияны, ереже­ ­лер­ ді дәл осы коде­ ­кс­ті сaқтaу жaтaды. Екінші­ , тұ­

тыну­ шыл­ aр мен қызмет­ кер­ лер­ мен­ қaрымқaтынaс. Үшінші­ , қоғaммен және­ БAҚ-пен бaйлaныс. IPRA мүше­ сі­ өзінің­ кә­ сі­ би­ қызме­ ­ тін қоғaмның мүдде­ сі­ мен­ сәйкес­ тен­ ді­ ріп­ ­ және­ тұлғaлaрдың мәрте­ бе­ сі­ не­ сыйл­ aстықпен­ қaрaй отырып­ жүргі­ зуі­ керек­ [3].

Ресей­ ­де PR сaлaсына қaтысты­ тіке­ ­лей зaң жоқ. Бұл деге­ ­ні­міз aтaлғaн сaлa қaдaғaлaнбaйды

деген­ сөз емес. «Жaрнaмa турaлы», «Aқпaрaт, aқпaрaттaндыру­ ­жә­не aқпaрaтты қорғaу» турa­ лы зaңдaрды негіз­ ­ге aлaтын ресей­ ­лік PR қоғaмдық пікір­ ­ге ықпaл ету үшін түрлі­ – БAҚ-қa aқпaрaттық хaбaрлaмaлaр жібе­ ру­ ­ден бaстaп, же­ келе­ ­ген тұлғaлaрды сенді­ ­ріп, нaндырып­ , сұқ­ бaттaсуғa шaқыру­ секіл­ ­ді шaрaлaрғa еркін­ бaрa aлaды. Олaрды ешқaндaй шектеу­ қойылмaғaн. Тек мaмaндaрдың шығaрмaшылық­ ұсыны­ ­сынa бaйлaнысты­ . PR мaмaнның негіз­ ­гі қызмет­ aлaңы – aқпaрaт. Ол елдің­ Aтa зaңы aзaмaттaры мен зaңды тұлғaлaрының­ «зaңды жолмен­ aқпaрaтты еркін­ із­ деуге, aлуғa, беру­ ­ге, тaрaтуғa» [4] кепіл­ ­дік бере­ ­ді.

Ресей­ ­де қaзіргі­ этикa нормaлaры шең­бері­ ­нен шықпaйтын­ PR мaмaндaры дa, этикa мен құ­қық­ тық нормaлaрды белше­ ­сі­нен бaсып жү­ре бере­ ­ тінде­ ­рі кезде­ ­се­ді.