Старасценка Т.Я. СТЫЛІСТЫКА БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ (дапаможнік)

8.Адзначце спалучэнні з тропамі:

1)лес махае галавою;

9.Адзначце словы з функцыянальна-стылістычнай канатацыяй:

1)рэлятыўны;

што 16.Адзначце афіцыйныя дакументы, у якіх моўныя сродкі ў пэўнай ступені

17. Вызначце і запішыце тэрмін, які часта выкарыстоўваецца пры аналізе мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў. _______ .

18. Закончыце фармулёўку:

Сказ, у якім склад дзейніка невялікі і ўся актыўная інфармацыя сканцэнтравана ў складзе выказніка, характэрны для такога тыпу тэксту, як

20.Адзначце тып тэксту:

Любуючыся красой палёў, думаў пра нейкага дзядзьку з вунь таго хутара ці з гэтай во вёскі: як жа ён успрымае ўсё гэта хараство? Проста жыве ў ім, у спакоі шчаслівага спажыўца? Як птушка?

Многія словы тут фактычна страчваюць націск, вымаўляюцца вельмі коратка і невыразна, аб’ядноўваючыся з націскным словам у адзін такт.

Значную ролю ў размоўна-бытавым стылі адыгрывае інтанацыя. Яна нясе вялікую сэнсавую, мадальную і эмацыянальную нагрузку. Пры сінтаксічнай і фанетычнай непаўнаце, рознага роду перабіўках, устаўках інтанацыя аказваецца асноўным сродкам не толькі выразнасці, але і граматычнай арганізацыі выказвання. Толькі пры дапамозе інтанацыі можна ў поўнай меры перадаць усю гаму сэнсавых і эмацыянальных адценняў выказвання. Разнастайныя інтанацыйныя і тэмбравыя змяненні, а таксама пералівы эмацыянальна-экспрэсіўных фарбаў, мадальных ацэнак робяць

маўленне натуральным, жывым, выразным (“Асновы культуры маўлення і стылістыкі”).

1)сказ;

2)празаічная страфа;

3)фрагмент

22.Адзначце правільнае азначэнне празаічнай страфы:

1)паралельная сувязь сказаў;

2)ланцужковая сувязь сказаў;

3)частка тэксту ад аднаго чырвонага радка да другога;

4)структурна-сэнсавая частка тэксту;

5)сукупнасць слоў, словазлучэнняў, сказаў

23.Адзначце асаблівасці паралельнай сувязі сказаў:

4) камбінаваная 25.Напішыце, якой катэгорыяй з’яўляецца слоўны рад. _______ . 26. Закончыце фармулёўку:

Вобраз, які з’яўляецца формай літаратурнага артыстызму пісьменніка, гэта

_______ .

27.Адзначце асаблівасць маўлення, праз якое выяўляецца вобраз апавядальніка:

1)ад 1-й асобы;

2)ад 2-й асобы;

3)ад 3-й асобы;

4)ад 3-й асобы, калі ў творы ўжыты стылістычна афарбаваныя адзінкі

28.Закончыце фармулёўку:

Сродкі суб’ектывацыі аўтарскага аповеду, якія адлюстроўваюць кампазіцыйна важнае перамяшчэнне пункту гледжання, гэта _______ .

29.Адзначце слоўныя прыёмы суб’ектывацыі аўтарскага аповеду:

Лабановіч стаяў каля расчыненага акна. Штось прыемнае і радаснае ўлівалася яму ў душу ад гэтых новых малюнкаў і ад гэтага размашыстага бегу машыны. Борзда адыходзіла назад станцыя з высокаю вадакачкаю, закрываючыся свежаю зелянінай раслін. Рассыпаючы сноп залатых стрэл, велічна выплывала сонца з-за краю

Адказы да тэставых заданняў

3.ДЫСКУРС-АНАЛІЗ ТЭКСТУ

3.1.Асэнсаванне паняцця дыскурс у лінгвістычнай парадыгме

Тэорыя дыскурсу на сёння актыўна развіваецца і вывучаецца рознымі навукамі – сацыялінгвістыкай, семіётыкай, філасофіяй, псіхалогіяй, культуралогіяй і інш. Тым не менш, адсутнічае дакладная і агульнапрызнаная дэфініцыя гэтага паняцця [51]. Адным з першых дыскурс у якасці самастойнага тэрміна выкарыстаў амерыканскі даследчык З.Харыс у артыкуле, прысвечаным разгляду мовы рэкламы. У лінгвістычны ўжытак гэта паняцце ўвёў Э.Бенвеніст, які аналізаваў дыскурс як тэкст, што ўзяты ў падзейным аспекце або як маўленне, звязанае з жыццём [9].

вызначаюцца аднастайнасцю, аднак іх яднае імкненне да канкрэтызацыі і развіцця традыцыйных паняццяў маўлення, тэксту і дыялога. У працы А.І.Гаршкова “Русская стилистика” аналізуецца лінгвістычная пазіцыя І.Р.Гальперына, які сінанімізаваў паняцці

звышфразавае адзінства, кампанент тэксту, дыскурс, празаічная страфа, сінтаксічны комплекс, маналагічнае выказванне,

камунікатыўны блок. Гэта пацвярджае той факт, што дакладнага значэння ў тэрміна дыскурс няма, а дыяпазон акрэсленых ім з’яў дастаткова шырокі: ад “часткі тэксту” да “маўлення” [15, с. 66 -- 67]. Пераход ад паняцця маўленне да паняцця дыскурсу звязана з жаданнем увесці ў класічнае супрацьпастаўленне мовы і маўлення

яшчэ адзін кампанент – дыскурс. У сярэдзіне 50-х гадоў ХХ ст. французскі лінгвіст Э.Бенвеніст, даследуючы сістэму дзеяслова, паслядоўна ўжываў тэрмін дыскурс (discours) нароўні з тэрмінам

маўленне (parole) [9].

Практыка дыскурсіўнага аналізу звязваецца і з даследаваннем заканамернасцей руху інфармацыі ў межах камунікацыйнай сітуацыі абмену рэплікамі. Апісваецца пэўная структура дыялогавага ўзаемадзеяння. Такім чынам, дыялог – дыскурсіўная форма маўлення, а дыскурс – гэта маўленне, або тэкст, змешчаны ў сітуацыю дыялога. Напрыклад, любы мастацкі тэкст – гэта своеасаблівая сустрэча з другім тэкстам, г.зн. дыялог, які здымае няпэўнасці. Тэкст другасны ў адносінах да дыялога.

Разуменне дыялагічнай сутнасці дыскурсу агульнапрынятае

лінгвістаў да стылістычнага аналізу мастацкага тэксту. Так, на думку Т.Ф.Пляханавай, “сёння і лінгвістыка тэксту, і стылістыка пашыраюць межы тэксту, што дазваляе па-новаму ставіць традыцыйныя праблемы і выкарыстоўваць новыя метады іх рашэння. Адным з такіх метадаў з’яўляецца дыскурс-аналіз, заснаваны на ідэях Бахціна” [34, с.18]. Дыялагічнае слова, “непрамое маўленне” М.М.Бахціна – асноўны канструкцыйны элемент мастацкага тэксту. Думаецца, дыялагічны падыход да разгляду дыскурсу найбольш прыдатны і перспектыўны на занятках па стылістыцы і філалагічным аналізе тэксту.

Тэрмін дыскурс звязаны з канкрэтнымі праявамі мовы, а таксама з асаблівасцямі адрасанта, адрасата і адпаведнай камукацыйнай сітуацыі. Дыскурс – своеасаблівы сінтэз двух першых кампанентаў трыяды мова – маўленне – дыскурс. У навуковай літаратуры разглядаюцца дзве асноўныя школы дыскурс-аналізу – англа-амерыканская і еўрапейская [51, с. 26 – 39].

Англа-амерыканская школа дыскурс-аналізу развівалася ў логікапрагматычным аспекце, канцэнтруючыся на тэксце і адносінах паміж выказваннямі ўнутры тэксту. Першапачаткова аналіз дыскурсу арыентаваўся пераважна на апісанне функцыянавання мовы з пункту гледжання паслядоўнасці сказаў, трансфармацыйнай граматыкі, тэорыі маўленчых актаў. У канцы ХХ ст. дыскурсны аналіз значна пашыраецца і напаўняецца новым зместам. Дыскурс характарызуецца праз такія прыметы, як удзельнікі, тэма, спосаб [58]. Тэма разглядаецца М.Халідэем як сфера сацыяльнага

Аб’ектамі крытычнага аналізу сталі не толькі пісьмовыя і вусныя тэксты, а мадэлі тэарэтычнага апісання сацыяльных структур, што дазволілі размежаваць тэкст і дыскурс. Дыскурсіўны аналіз уключаў праблемы ідэнтычнасці дыскурснай фармацыі (сэнс функцыянуе паміж пэўнымі жыццёвамі пазіцыямі), размежавання глыбіннага і паверхневага пры тэкставым аналізе (прычым “паверхневая” арганізацыя выказванняў залежная ад камунікацыйных абставін), узаемаадносін дыскурсу і грамадства (сэнс і маўленчая дзейнасць складаюць асобнае незалежнае вымярэнне ў грамадскім жыцці). Такі аналіз павінен быў характарызаваць асаблівасці інтэрпрэтацыі маўлення і дзеяння ў кантэксце зносін камунікантаў.

Некаторыя навуковыя канцэпцыі ўлічвалі не толькі граматыку тэксту і прагматыку дыскурсу, але і многія сацыяльныя фактары (меркаванні і ўстаноўкі моўцаў). Напрыклад, Т. ван Дэйк разумее дыскурс як

камунікацыйную з’яву. Яна складаецца з працэсу стварэння тэксту і адлюстроўвае яго залежнасць ад мноства экстралінгвістычных фактараў [16]. Мадэль разумення дыскурсу ўключае і мадэль яго кагнітыўнай апрацоўкі. Дыскурс – гэта інтэрактыўная дзейнасць удзельнікаў маўлення, абмен інфармацыяй, выкарыстанне разнастайных камунікацыйных стратэгій. Даследчык разглядае дыскурс у вузкім і шырокім аспекце. Так, у вузкім – дыскурс уяўляецца як маўленчы вынік камунікацыйнага дзеяння, г.зн. вербальны прадукт такога дзеяння. У шырокім -- гэта комплексная камунікацыйная падзея паміж адрасантам і адрасатам у працэсе камунікацыйнага дзеяння ў пэўным кантэксце (тэмпаральным, прасторавым і інш.). Канцэпцыя Т. ван Дэйка важная таму, што разглядае дыскурс у якасці складанага адзінства моўнай формы, ведаў і дзеяння. Дыскурс – своеасаблівае семантычнае адзінства, якое праяўляе найперш інфармацыйную і

асаблівая граматыка, адметная лексіка, спецыфічныя правілы словаўжывання і сінтаксісу, такім чынам – унікальны свет. У свеце ўсякага дыскурсу дзейнічаюць свае правілы сінанімічных замен, свае правілы ісціны, свой этыкет. Гэта – “магчымы (альтэрнатыўны) свет” у поўным сэнсе логікафіласофскага тэрміна [51, с. 36]. Даследчыца, аналізуючы разнастайныя лінгвістычныя падыходы, знаходзіць у іх агульныя прынцыпы: статычная мадэль мовы залішне спрошчаная; дынамічная мадэль мовы павінна ўлічваць камунікацыйны аспект, г.зн. сумесную дзейнасць людзей, якія імкнуцца выказаць свае пачуцці, абмяняцца ідэямі і вопытам і паўплываць адзін на аднаго; дыскурс, як і любы камунікацыйны акт, абумоўлівае наяўнасць адрасанта і адрасата, іх ролі могуць па чарзе размяркоўвацца паміж асобамі – удзельнікамі дыскурсу; зносіны адбываюцца ў камунікацыйных сітуацыях, што павінны разглядацца ў культурным кантэксце; галоўная роля ў