4-МАВЗУ
.pdf
Бирламчи ижтимоийлашув |
Иккиламчи ижтимоийлашув |
– бирламчи гуруҳ (оила, |
– расмий институтлар (боғча, |
дўстлар, қариндош-уруғ, қўни- |
мактаб, ОЎЮ ва ҳ.к.) таъсири |
қўшни) таъсири остида амалга |
остида амалга ошувчи |
ошувчи ижтимоийлашув |
ижтимоийлашув |
|
Десоциализация
– индивиднинг илгари қабул қилган қадрият, меъёр, социал роль, одатий турмуш тарзининг бузилиши ёки онгли тарзда уларни рад этиши жараёни (масалан, қамоқ)
Ресоциализация
– эски, етарлича ўзлаштирилмаган ёки эскирган қадриятлар ўрнига янги қадрият, роль ва кўникмаларни ўзлаштириш жараёни (масалан, эмиграция)
Десоциализация
сабабига кўра |
даражалари |
|
сабаблари |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
қамоқ
ихтиёрий |
юзаки |
касаллик
интернат
реалити-шоу
мажбурий |
чуқур |
интернет ва ҳ.к.
Ижтимоийлашув механизмлари
Фаолият |
Мулоқот |
|
• ўқиш |
• кўплаб |
|
• ўйин |
инсонлар |
|
• меҳнат |
билан ўзаро |
|
таъсирлашув |
||
|
Ўзини ўзи англаш
•онг ва қалбнинг мустақил ишлаши
•ижтимоий мансубликни, социал ролларни англаш,
•ўзини ўзи баҳолаш ва ҳ.к.
Шахс тўғрисидаги социологик назариялар
«Кўзгудаги Мен» назарияси
Психоаналитик концепция
Шахснинг ролли назарияси
Марксистик назария
Шахс социал хулқ-атворини ўзини ўзи бошқаришининг диспозицион назарияси ва ҳ.к.
«Кўзгудаги Мен» назарияси (Ж.Мид, Ч.Кули);
«Кўзгудаги Мен» концепциясига мувофиқ инсон «Мен»и биринчидан, «бошқа одамларда қандай таассурот қолдираман», иккинчидан, «мазкур бошқа инсон менинг
образимни қандай баҳолайди» ва учинчидан, юқоридаги тасаввурлар оқибатида келиб чиқадиган ғурур ёки таҳқирланиш ҳиссини сезади.
З.Фрейднинг психоаналитик концепцияси
З.Фрейд ўзининг «Мен ва У» асарида инсон психикасида уч 
таркибий компонентни ажратади:
У (Ид), Мен (Эго) ва Ахлоқий Мен (Супер эго).
«У» онгсиз майл, қизиқиш, интилишларни ўз ичига олади. «Мен», аксинча, реаллик тамойилидир.
«Супер эго» эса инсоннинг социал меъёрларни ўзлаштириши натижасида пайдо бўлади. Мазкур меъёрлар ҳам инсон психикасида онгсиз даражага ўтиб, виждон ва айбдорлик каби туйғуларнинг келиб чиқишига олиб келади.
Шахснинг ролли назарияси 
(Р.Минтон, Р.Мертон, Т.Парсонс)
Шахснинг ролли назарияси унинг социал хулқ-атворини икки асосий тушунча:
«социал мақом» ва «социал роль» орқали ифодалайди.
Ҳар бир инсон социал тизимда бир неча
позицияларни эгаллайди. Ҳар бир позиция эса аниқ бир ҳуқуқ ва мажбуриятларни
тақозо этади, буларни социал мақом (статус, мавқе) дейилади.
Марксистик назария
Асосий эътибор шахс ва жамиятнинг ўзаро муносабатларига қаратилган. Марксистик социологияда шахснинг моддий фаолияти жараёнида юзага келувчи ва онгининг муайян хусусиятларини акс эттирувчи субъектив жиҳатлари кўпроқ тадқиқ этилган.
Шахс социал хулқ-атворини ўзини ўзи бошқаришининг диспозицион назарияси
(Т.Знанецкий ва У.Томас)
Шахс ҳаётидаги дунёқараш ва қадриятлимеъёрий омилларга кўпроқ аҳамият берилади. Бу назарияга кўра, шахс онги унинг ҳаётий ўрнини белгилайди. Шахс дунёқараши,
ижтимоий қадрияти, ғоявий ва маънавий
меъёрлар унинг фаолиятини белгиловчи асосий омиллардир. Кўриниб турибдики, шахс
тўғрисидаги бу назарияда шахснинг социологик ва ижтимоий психологик хусусиятлари яхлит қилиб олинган.